Þjóðviljinn - 07.12.1955, Síða 4

'4) -
t
ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 7. desember 1955
Smr sem margir haffa of
Enskar kvikmyndir
njóta talsverðra vin-
sœlda hér á landi og
reyndar ekki að ástœðu-
lausu. Meðan á stríoinu
stóð og á fyrstu árum eft-
ir lok þess voru sýndar
hér allmargar myndir,
þar sem Englendingarnir
lýstu á mannlegan hátt
baráttu og þjáningum á
Alec Guincss i ensku gam-
anmyndinni um hvitkladda
erfiðustu árunum; sumar
þeirra voru nær alger-
lega byggðar upp eins
og heimildarkvikmyndir,
aðrar báru greinilegan
svip þeirra, en í næst-
um allar myndirnar var
fléttað hinni góðlátlegu
brezku kímni. Siðan tóku
við nokkur ár, sem ein-
kenndust af óvissu og eft-
iröpun Hollywoodkvik-
rhynda, en um 1950 hófst
brezk kvikmyndagerð enn
til vegs og á næstu miss-
erum komu fram nokkr-
ar myndir, bæði gaman-
myndir og sorgarleikir,
sem báru nýtt, ósvikið
enskt svipmót og unnu
hjylli margra kvikmynda-
húsagesta víðsvegar um
heim. Þessar m.vndir
fjalla að öllum jafnaði
um líf alþýðumannsins í
gleði og sorg, og oft
bregður fyrir hófsam-
legri kaldhæðni, þegar
drepið er á raunhæf
vandamál daglegs lífs,
eins og t. d. þegar ríki
Ameríkaninn gerir gys
að sveittum sjómönnum
í myndinni Skotinn og
skútan.
Þessi þróun er að sjálf-
sögðu ekkert gleðiefni
íyrir stjórnendur i ITolly-
wood eða bandaríska ut-
anríkisráðuneytið. Eitt-
hvað verður að gera til
að sporna við henni, og
Lundúnablaðið Daily
Worker lýsti því í sum-
ar hvað verið er að gera
í þeim efnum.
AMERÍSK
ÁHUIF
Með fjármagn frá
bandarískum kvikmynda-
félögum að bakhjarli er
hú hafin framleiðsla á
nýrri gerð mynda, oft.
með þátttöku bæði
enskra og bandarískra
leikara.
í fyrsta lagi er hér um
að ræða stríðsmyndir,
sem nú eru gerðar á allt
annan hátt en meðan
á stríðinu stóð (og gild-
ir reyndar það sama að
nokkru leyti um banda-
rískar myndir). í þess-
um nýju myndúm er
stríðinu lýst sem „spenn-
andi ævintýri án nokk-
urrar nánari skilgreining-
ar og án þess að sýna
fram á sambándið milli
ævintýranna og barátt-
unnar við fasismann." í
sumum myndanna er
jafnvel lögð áherzla á
stéttarlega samstöðu
brezkra og þýzkra þgr-
foringja.
Fjölmargar myndir ery
einnig gerðar beinlínis í
þeim tilgangi að skapa
andúð meðal bíógesta á
hinum sósíalísku löndum
eða þjóðfrelsishreyfingum
nýlenduþjóðanna. Ýmsum
kunnum og vinsælum
leikurum eins og til dæm-
is Jack Hawkins, Katha-
rine Hepburn, Alec Guin-
ess, Clark Gable, Bob
Hope, eru fengin hlut-
verk í myndum, sem
segja frá fangelsunum
saklausra Vesturevrópu-
búa eða Ameríkana í
hinum dularfullu lö.ndum
austursins, eða undirróð-
ursstarfsemi ófrýnilegra
kommúnista meðal
„frjálsra þjóða“. Geta
má þess að Alfred
Hitchcock hefur stjórnað
töku myndar, sem lýsir
baráttu hvíts jarðeiganda
í Afríku við innfædda
uppreisnarmenn, sem eru
undir áhrifum frá komm-
únistum.
Ein aðalmyndin í þéss-
um flokki er „1984“, sem
gerð er eftir skáldsögu
hins látna höfundar Ge-
orge Orwell. Edmond
O’Brien leikari frá Iiolly-
wood og Michael Red-
grave fara með aðalhlut-
verkin;
AuSafin sem freista
morgunkaffið er drukhið við einka sundlaug (úr bandariskri mynd
með Alan Ladd i aðalhlutverki).
Það hefur verið gert áð-
ur og oftar en einu
sinni, en er þó alltaf jafn
lærdómsríkt. I þetta sinn
hefur Nýsjálendingurinn
Gorclon Mirams, starfs-
máður við kVikmyndaeft-
irlitið þar í landi, athug-
að og gert sundurliðaða
skrá um efni síðustu
300 bandarísku og ensku
myndanna, sem hann hef-
ur séð.
í hverri enskri mynd
voru að jafnaði framin
Ein af beztu ensku gamanmyndunum frá siðustu árum cr
„Skotinn og skútan", en par fer Paul Douglas mcð aðalhlutv.
fjögur afbrot, en átta í
þeim bandarísku; aðeins
6. hver. ruypd.ypr afbrota- _
laus. í 16% Hollywood-
myndanna voru glæpa-
mennirnir látnir vera
geðveikir og í 20% þeirra
voru gefnar ýmiskonar ó-
skiljanlegar og fjarstæðu-
kenndar „sálfræðilegar“
; skýringar á afbrotunum.
Því hefur almennt ver-
ið haldið fram, að allar
sakamálamvndir sýni „að
glæpir borgi sig ekki“,
en að áliti Mirams er
boðskapur myndanna
frekar eitthvað á þessa
leið: Glæpamennirnir liía
nógu lengi til þess að fá
notið ávaxtanna af af-
brotum sínum, en þegar
þeir af einni eða annarri
ástæðu (löggæzlan kemur
þar við sögu í aðeins
50% tilfellanna) eru
fangaðir, borga þau sig
auðvitað ekki.
Af 2424 persónum kvik-
myndanna voru 34% auð-
menh eða jafnvel millj-
ónamæringaiv 45% voru
vel í efnum en aðeins
16% - fátæklingar —
hundraðshluti þeirra, sem.
lítið áttu fyrir sig að
leggja, var heldur hærri
í ensku myndunum en í
þeim tandarísku, en
munurinn var óveruleg-
ur.
Ef spurt er, hvaðan
öll þessi auðæfi komi,
má svara því til, að af
1500 persónum í banda-
rískum myndum lifðu að-
eins 6 (sex) á eigin
vinnu. Það er alkunna
að unglingar verða fyrir
miklum áhrifum frá kvik-
myndum og sumir til-
einka sér jafnvel ýmis-
legt sem í þeim getur
að líta. Geta menn því
farið nærri um afleiðing-
arnar, sem stöðug sýning
á verkum og „vinnu“að-
ferðum þessara fjölmörgu
glæpamanna hefur,
glæpamanna sem komast
yfir ævintýralegan auð
með einu eða tveimur
skammbyssuskotum, svo
ekki sé minnzt á „lista-
mennina“, sem öðlast
frægð á einu kvöldi og
auðgast þá svo, að þeir
geta búið á dýrustu hótel-
unum og haft heilan her-
skara fagurra kvenna í
krihgum sig
. G. SKRIFAR; Dagiega mun-
um við eftir ýmsu, sem við
teljum þess vert, að minnast á
opinberlega, t. d. í dag-
blaðinu okkar, ýmsu, • sem
liggur okkur á hjarta og við
vildum gjarnan koma á fram-
færi. Dagblöðin eru tilvalinn
vettvangur fyrir slíkt. En við
látum oftast nægja að hugsa
málin og tala um þau hvert
við annað og komum því
sjáldnast í framkvæmd að
skrifa nokkuð. Við viljum
skrifa. um það sem okkur
fiiinst afiaga fara og vera
öðruvísi heldur en það ætti
að vera, og líka um það, sem
okkur finnst lofsvert. Þannig
er það með mig, og ég tel
víst, að því sé einnig þann
veg farið með marga aðra.
Mér gremst þegar ég sé leið-
iníeg orð og áberandi mál-
villur í ágætum greinum eða
eögum, sem eru að öðru leyti
vel skrifaðar eða þýddar, eins
og þegar vinir mínir við Þjóð-
viljann tala um að eitthvað
útheimti eitthvað, í stað þess
að segja að eitthvað krefjist
einhvers. Siðara orðið er bæði
fallegra og auðskildara og
hefur auk þess það til síns
ágætis, að það er íslenzka.
Af því að Þjóðviljinn ber af
öðrum biöðum um vandað
málfar og læsileik, veiður
Daglegt mál — Tímarit og kvikmyndir
okkur ennþá starsýnna á mál-
lýtin, þegar um þau er að
ræða.
Orð eins og að uppgöfga hef
ég ekki séð á prenti, svo að
ég muni eftir, en því miðúr
hef ég oft heyrt það í ræðu.
En ég hygg, að ef menn gerðu
sér ljóst, hversu leiðinlegt
þetta orð er — og vitlaust,
mundu þeir ekki nota það.
Það er reglulega fáránlegt
að segja uppgöfga í staðinn
fyrir uppgötva, sem þýðir að
grafa eitthvað upp.
Stundum heyrum við vel rit-
færa menn tala um að kljúfa
þrítugan hamar, eða að ltljúfa
erfiðleikana, í stað þess að
klifa þá eða sigrast á þeim,
sem virðist heldur auðskild-
ara. Við- getur talað um, að
klífa erfiðleikana, því að erf-
iðleikarnir geta verið nokk-
urskonar múr, sem við verð-
um að yfirstíga til þess að
vinna sigur. Að klífa þrítug-
an hamar er gamalt máltæki,
orðið til á þeim tímum, er
það var aðeins á valdi frækn-
ustu manna að fara slíkt tor-
ieiði. Þá var á einskis manns
færi að kljúfa þrítugan ham-
ar, enda þótt nú rhegi ségja
að öldin sé önnur af því að
ný og áður óþekkt orka hefur
verið leyst úr læðingi og tekin
í þjónustu mannsins, orka,
sem megnar að kljúfa þrítug-
an hamar í bókstaflegum
skilningi. En rétta merking
þessa talsháttar er sú, að
sigrast á miklum eríiðleik-
um, sem fjöldanum er um
megn, eða að taka á sig mik-
ið erfiði til að ná því marki,
sem keppa á að.
1 Morgunblaðinu stóð: „í sitt
hvorri deild Alþingis11 osfrv.
Það sem fréttamaðurimi ætl-
aði að segja, var það, að tvö
frumvörp um hliðstætt efni
hefðu korftið fram í Alþingi,
sitt í hvorri deild. Svona rit-
háttur er naumast sæmandi
fullorðnum manni með dálitla
skólagöngu að baki. Við heyr-
um börn og unglínga segja
eitthvað á þessa leið: „Við
eiguin sinn hvora (eða sitt
hvora) bókina, í staðinn fyrir
„við eigum sína bókina hvor“
(eða hvort). Þessi málvilla
virðist færast nokkuð í vöxt.
Alloft heyrum við brðin faðir,
móðir, systir, bróðir, dóttir
beygð ranglega. Við heyrum
jafnvel sagt: „Til bróðirs
mins, til Jóns bróðirs", í stað-
inn íyrir: „til bróður míns,
tii Jóns bróður míhs“. Einnig
heyrum við sagt: ;,Til föðurs
míns, til móðir minnar til syst-
ir minnar, til Jóhönnu Jóns-
dóttir" í staðinn fj'rir; „til
föður míns; til móður minnar,
til systur minnar, til Jóhönnu
Jónsdóttur“.
Við heyrum líka stundum
ruglað saman orðunum hvor
og hver. Hvor á við annan
af tveimur, en hver við einn
af fleirum en tveimur, og
virðist ekki erfitt að læra, ef
við hugsum um það, og merk-
ingarmunurinn er augljós.
Þetta verður að nægja um
málvöndun og málfræði að
sinni, en af nógu er að taka
í því efni.
★ ★
ÞAD hefur sjálfsagt slegið ó-
hug á flesta við lestur frá-
sagnanna af árásinni á Theó-
dór Siemsen kaupmann og
ekki að ástæðulausu. Fyrir-
mjmdin virðist sótt í glæpa-
tímarit þau, sem mikið eru
auglýst núna, enda telja
kunnugir þau beztu kennslu-
bækur í því, hvernig á að
fremja ýmis ódæðisverk. Þessi
atburður virðist hafa vakið
menn til nýrrar umhugsunar
um að banna sölu þessara
sorprita hér á landi, bæði inn-
lendra og útlendra, og þá
einnig lestur þeirra 1 útvarpið.
Þau eru mikið lesin af ung-
lingum, sem nú eru margir
yfir það hafnir að lesa bækur,
sem gætu haft þroskandi á-
hrif. Vonandi verður þar elcki
látið sitja við oröin tóm, og
því fyrr sem hafizt er handa,
því betra, og þá verður glæpa-
myndunum iíkiega ekki
gleymt. Það þarf að fylgja því
fram, að börn sjái ekki þær
myndir, sem þeim eru bann-
aðar. Hvernig væri að bæjar-
yfirvöld og bamaverndarfé-
lög tækju sig saman um að
reka kvikmyndahús, sem ein-
göngu sýndu góðar og þrosk-
andi barnamyndir t.d. á tím-
anum 15-19 á daginn? Þetta
er alvörumál, sem eklti má
skiljast við fyrr en búið er
að leysa það. Eigendur kvik-
myndahúsanna virðast ekki
finna hjá sér nógu ríka köll-
Framhald á 11. siðu.