Þjóðviljinn - 20.04.1958, Qupperneq 3

ÞJÓÐVILJINN —
11'' <?ö l'
Jökulvatn og
Sigurjón Rist segir írá mælingastaríinu
á öræíunum í vetur
Við hættum á föstudaginn í
miðjum klíðum spjallinu við
Sigurjón Rist vatnamælinga-
mann. Spurningin sem Sigur-
jón átti þá aðeins ósvarað var
þessi:
— í hvaða sambandi er þetta
vetrarflakk ykkar við allt
þetta, sem þú hefur þegar sagt
mér um vatnamælingar?
— Svarið við því felst í því
sem ég hef þegar sagt áður.
Sumarrennsli Þjórsár er að
mestu þekkt, enda raunar mælt
aUt árið niðri í byggð. En
hvernig rennslið skiptist milli
hinna ýmsu upptökugreina
Þjórsár er ekki vitað.
— Hversvegna er nauðsyn-
legt að þekkja það?
— Með því að þekkja vetrar-
rennslið í hverri á sem er á
vantasviði Þjórsár fæst glögg
mynd af rennslinu. Þá sýna þær '
mælingar hve mikiff af vatni,
hve margar milljónir tenincs
metra, þarf aff geyma til vetr-
arins þegar til virkjunar kem
ur.
Þórisvatn
— Hugmyndin, heldur Sig
urjón áfram, er að fyrsta virki
unin yrði í Þóristungum. Fyrsta
stíflan yrði í Þórisósi, en svo
heitir áin sem fellur úr Þóris
vatni. Næst myndi Kaldakvísl
stífluð við Sauðafell og veitt
í Þórisvatn. Þá myndi Þjórsá
stífluð við Norðlingaöldu og
myndaðist þá mikið lón, vatn
sem næði inn fyrir Arnarfell
hið mikla, eða allt móts við
Arnarfellsmúla eystri. Síðast
myndi Tungnaá stífluð við
vatnaöldur og veitt í Þórisvatn.
Annað stærsta
vatns landsins
— Þá hlyti Þórisvatn að
stækka mikið þegar aUar þessar
ár sameinuðust í því.
— Nei, það myndi ekki
stækka mjög mikið, vegna þess
hve .hliðarnar að þyí eru bratt-
ar, en .það myndi að sjálfsögðu
stækka nokkuð. Auk þess má
gera ráð fyrir því að hraunið
inni af því tæki við nokkru
vatnsmagni til geymslu.
—Hvað er Þórisvatn stórt?
— Það er 70 ferkílómetrar,
Aðeins Þingvaljavatn er stærra,
en það er 82 fex-km. Við mæld-
um Þórisvatn með bergmáls-
mæli í sumar. Mesta dýpi þess
eru röskir 100 métrar og á
stórum svæðum er það 40 m og
þar yfir.
Þiórsársvæðið
-— Var það Þjórsá sem þið
lögðúð stund á í Vetur?
— Já, Þjórsársvæðið og Hvít-
ársvæðið. Á Þjórsársvæðinu
kemur ennfrerhur til greina
virkjun Fossár. Þar er hægt að
sameina nokkrar ár, láta t. d.
bæði S'óru-Laxá og Dalsá falla
til Fossár. I Fossá fengist mikil
virkjun, því fallið er svo mikið,
Iláifoss 125 métrar.
— Hvað heldurðu að yrði
sagt ef þið færuð að virkja
Háafoss!
— Það yrði alltaf nóg af-
gangsvatn yfir sumárið til þess
að horfa á. Nú ættu þeir að
koma og sjá, hann: rennslið 2
teníngsmetrar og hvergi sést í
vatn fyrir klaka!
Sumarrennsli —
Vetrarrennsli
— Já, vetrarmælingarnar og
tilgangur þeirra?
— Áður hef ég sagt að þær
eru nauðsynlegar 111 þess að
vita hve mikið vatn þarf að
geymast. Vetrarrennslið er svo
miklu minna en sumarrennslið.
Sumarrennsli Þjórsár í byggð
er 514 teningsmetrar á sek. en
vetrarrennslið 285 tenm. (tíma-
bilið okt.—apr ). Við Norðlinga-
öldu er munurinn enn meiri,
því í vetur reyndist rennslið
ekki nema um 22 tenm., en rétt-
ir 200 á sumrin. Vetrarrennslið
þar er því ekki nema tíundi
hluti af sumarrennsiinu.
Rennslið í Tungnaá við Vatna-
öldur er til muna jafnara, er
um tir
ar, hel
finna :
mæla.
Þei !•
á hálei
þar m
að af!a staðþekkin;:
■ Sigurjón áfram, þ e.
taði þar sem hægt er t
sem ekki hafa komið inn
dið myndu reka sig á að
eta þeim allt önnur við
fangsefni og vandamál en þeir
myndu hafa gert sér grein fvrir.
Það er eitt. aðalvandamálið að
finna árnar! Heil herdeild gæti
þá farið yfir Þjórsá án þess að
vita af því að á væri undir!
Víða þurftum við að grafa
gégnum tveggja metra ís og
snjó til að komast í vatn. Það
er tafsamt.
Við leitum uppi stað þar sem
árnar falla þröngt, þar mynd-
ast oft djúpar, þröngar vakir.
Til öryggis er vaður hafður á
þeim, sem í vökina fer
Með dýnamiti er vökin víkkuð til beggja hliða svo hægt sé að
koma straummælinum við og mæla rennslið. — Hvort vilduð
þið vera í sporum Sigurjóns og vaða fet fyrir fet yfir jökul-
vatnið með mælitækin. — Ljósm. Eberg Elefsen.
Erfiðir dagar framundan. Lausamjöllin of djáp. Þjappa
þarf slóð fyrir bílinn.
nálega 100 tenm. á sumrin og
fer niður undir 40 á veturna,
þegar minnst er. Þórisós er enn-
þá jafnari, 11—18 tenm. allt
árið.
Hvítá við Hvítárvatn var í
marzlok 27 tenm., en á sumrin
er hún 50—80 Jökulfallið var
aðeins 4,5 tenm. í stað 30—60
og þar yfir á sumrin.
Frá nóv.
til apríl
— Hvenær hófuð þið vetrar-
flakkið?
— Við byrjuðum í nóvember
inni á Kili. Síðan fórum við að
Þjórsá. Og 17. des. lenti bíllinn
niður um ísinn á Tungnaá •
stóð þar upp á endann í tveggja
metra djúpu vatni.
— Hvað gerðuð þið af ykkur?
— Við byggðum okkur
þriggja herbergja íbúð úr snjó
— gleymdum raunar að telja
hana fram til skatts! — Þá kom
sér vel að ná talstöðvasambandi
við Selfossradíó. Snjóbíllinn
„Kraki“ var sendur upp að
Svartakróki með krafttalíur, og
eftir nokkurt baks tóks að ná
„Gusa“ upp, en það átti ekki úr
að aka því við fengum á okkur
þrjátíu stiga frost með bílinn
allan rennandi votan.
— Biugguð þið venjulega í
snjóhúsum?
— Nei, við bjuggum alltaf í
bílnum. sváfum þar og elduð-
um Reyndum að hafa sem
minnsta matsuðu vegna þess að
þá fylltist bíllinn af gufu og
hélu.
— Aldrei í tjáldi?
— Nei, en við höfðum tjald
með okkur til öryggis í síðustu
ferðunum.
Tves:sria metra
ís
— Við höfum eytt óskapleg-
Fvrst er að
sprengia hengjur
— Hvað gerið þið svo þegar
þið hafið fundið slika vök?
— Við sprengjum ísinn til
beggja handa út frá vökinni, svo
við komumst að til að mæla
rennslið.
—• Er það ekki seinlegt?
— Ójú. Én það er annað
verra.. Þar sem árnar falla
þröngt myndast oft miklar snjó-
hengjur í bökkunum, og við
verðum að byrja á að sprengja
þær niður svo þær falli ekki
yfir okkur eða steypist niður
í vökina þegar við erum þar
að mæla.
— Þetta hlýtur að vera
hættulegt?
— Nei, það er ekki hættu-

Oft leynist vök niðri í dimmu
gili. Þetta er Jökulfallið á Kili.
Þarna er svo bratt að fara
verður I vað niður að vatninu
og upp frá því.
legra en hjá manni sem vinnur
við háspennulínu. hann tekur
bara strauminn af áður en hann
fer að vinna. Við sprengjum
bara hengjurnar niður áður en
við förum að vinna niðri í ánni.
Vaslað í ánum
í vetrarfrostinu
— Hvernig farið þið svo að
mæla þegar þið hafið sprengt
ísinn?
— Þá setjum við stállínu yfir
ána. A henni eru lengdarmerki.
Þvínæst er vaðið yfir ána með-
fram hnunni og straumhraðinn
mældur með skrúfu, sem er í
líkingu við logg á skipi, en hún
er fest á stiku sem jafnframt
mælir dýpið Með því að endur-
taka slíkar rennslismælingar
nokkrum sinnum og þá við mis-
munandi vatnsstöður, háar og
lágar og vatnsstaðan lesin við
hæðarkvarða samtímis, fæst
vitneskja um hve mikið vatn
rennur í ánni við hverja vatns-
hæð. Þá geta síritandi mælarnir
tekið við, en þeir mæla hæð
vatnsins, skila línuriti yfir
vatnshæðina
Gröftur, spreng-
inear og hleðsla
í iökulvatni
— Hafið þið marga síritandi
mæla?
— Við settum upp síritandi
mæla í Hvítá við Hvítárvatn,
Tungnaá við Vatnaöldur,
Köldukvísl við Sauðafell og
Þórisós. Raunar er aðeins kom-
inn mælir við Þórisós, því á
hinum stöðunum settum við að-
eins undirs*öður undir mælana,
— mælarnir sjálfir eru ókomnir
til landsins, — það hefur staðið
á yfirfærsluleyfi.
— Hvað kostar mælirinn og
hvað þurfið þið marga?
— Mælitækið kostar um 10
þúsund kr. hvert og við þyrft-
um 10 á svæði Þjórsár og Hvít-
ár, — það jafngildir verði eins
lúxusbíls.
— Hversvegna gerðuð þið
þetta í vetur?
— Við urðum að gera þetta í
vetur vegna þess að við verðum
að koma botnstykki mælanna
(þrónni) niður- fyrir neðstu
vatnsstöðu, en vatnið í jökul-
ánum er miklu hærra á sumrin
en vetrin; þess vegna varð að
vinna þetta verk að vetrarlagi.
Ekki-má gleyma öðrum lands-
hlutum. Þar þarf einnig sírit-
andi mæia, og standa nú tóm
mælabúr á nokkrum stöðum og
bíða eftir tækjunúm.
— Þið hafið þá alls ekki verið
að leika ykkur né Öfundsverðir.
Var þetta ekki illt verk í vetr-
arfrostum?
— Við urðum að vinna við
sprengingar og hleðslu niðri í
jökulvatninu svo það er náttúr-
lega ekki hægt að segja að
það hafi verið hlýlegt.
Þurfum
heilbeltabíl
— Þið hafið þá þurft að flytja
mikið með ykkur?
— Já, við urðum að flytja
mikið af timbri, járni, sprengi-
efni og al’skonar verkfærum.
— Hvernig reyndist snjóbíll-
inn?
— Á harðfenni og jökulhjarni
er ekki hægt að hugsa sér betra
farartæki, finnst varla þýðari
bíll, er ennfremur fljótari en
að sumrinu En gamanið fer af
þegar kemur lausasnjór og
troða verður braut fyrir hann.
Þá miðar ekki langt áfram. I
lausasnjó er mótstaða skíðanna
svo mikil að hann sekkur og
situr fastur.
Við þurfum að fá heilbeltabíl
sem treður undir sig snjóinn.
Við þurfum að fara víðar, —
mæla Blöndu, Skjálfandafljót
og Jökulsá á Fjöllum. Og þess-
ar mælingar þarf að endurtaka
á hverju ári. Það þarf að fara
a. m. k tvær eftirlistferðir á
vetri milli mælistöðvanna.
Brú á Tungnaá
— Hvað segir þú um brúar-
hugmyndir uppi á hálendinu,
hvað telur þú bezt að gera?
— Tungnaá sýndi það í vetur
að hún er illur farartálmi: auð
fyrir neðan Svartakrók. Þar
uppfrá var ís, orðinn tveggja
metra þykkur um miðjan febr.
Fyrir neðan Hófsvað eru
straumköst en auk þess rennur
í hana hndavatn úr Veiðivötn-
um og fyrir neðan Hófsvað-
rennur 5 stiga heitt vatn í
hana út úr hrauninu.
Það ætti að byggja brú á
Tungnaá yfir í Þóristungur.
Það er þýðingarmest vegna fyr-
irhugaðrar virkjunar þar. Auk
þess opnaðist ferðamönnum þá
allt hið mikla svæði milli
Tungnaár og Köldukvíslar, sem
hefur að mestu verið lokað til
þessa. Síðan yrði Kaldakvísl
brúuð og koma þá nokkrir stað-
ir til greina.
Finnum ekki
fvrir kulda
— Var mikill snjór á hálend-
inu í vetur?
— Hann er vel í meðaliagi.
— Sáuð þið nokkuð lifandi?
— Refaslóðir voru alstaðar.
Mestar meðfram vötnum, hvar
sem var auður blettur. Það
er nokkuð um rjúpu, þó ekki
efst, en snjótittlingar eru al-
staðar inni um öll öræfi.
— Og á hverju lifa þeir þar?
— Melgrasið stendur víða
upp úr snjónum, og þar sem
það er hafa snjótittlingarnir
góðan forða.
— Var mikið frost?
— í desember komst frostið
upp í 30 stig, en mesta frost
Framhald á 11. síðu.