Þjóðviljinn - 22.09.1960, Blaðsíða 6

6).
ÞJÖÐVILJINN — Fimmtudagur 22. september 1960.
aæsjSiitóSSKESSiBÖi
Út»íefandi: Samelningarflokicur alþýBu — SósíallBtaflokkurtnn. —
aitstJArar- Magnús KJartansson (6b.V Magnús Torfl OlafsBon. B1b-
nrfiur OuBmundsson. — Préttaritetiórar: Ivar H. Jónsson, Jón
BJainasor.. - AuglýslngastJórl: QuOgeir Magnússon. - RitstJórn,
aígreiðsn; auglysingar, prentsmlðJa: Skólavöröustig 19. — BíinS
17-500 <5 línur). - Áflkrlftarverð kr. 45 6 mán. - Lausafiöluv kr. 3.00.
PrentsmiBJa ÞJóBvilJanfl.
Sviptir sálrænu öryggi
A lþýðublaðið birtir í gær mikla kveinstafagrein
og nefnist hún „Kommúnistar og landhelg-
in“. Þar er lögð á það mikil áherzla ,,hve firna
háskalegur leikur er nú leikinn af forustumönn-
um Sósi'alistaflokksins varðandi landhelgismál
okkar. Linnulaust er þeim áróðri haldið á lofti
erlendis gegnum skoðanabræður, að núverandi
ríkisstjórn sé reiðubúin til hvers konar afslátt-
arsamninga við Breta, og þannig er Bretinn
stæltur upp gagnvart obkur. Heima fyrir eru
svo þeir menn sem standa í eldinum fyrir okk-
ur baknagaðir eins og frekast er unnt og reynt
að svipta þá -því sálræna öryggi að vita ein-
huga þjóð að baki sér“.

rsB
atí
S
:a.i
M
jhí
Hiíi
Kiti
g!
|
•Ml (
jst;
Kli
Kll
Tií’.
isji
3fi»
m
I
+y*
in’
xP
murlegt er til þess iað vita að ráðamenn þjóð-
arinnar standa uppi baknagaðir og sviptir
sálrænu örvggi. En þeir geta engum öðrum um
kennt en sjálfum sér. Uni leið og þeir féllust á
samninga um landhelgina við Breta lýstu þeir
í verki yfir því að þeir væru reiðubúnir til laf-
sláttar. Þrátt fyrir margítrekaðar áskoranir hafa
þeir ekki fengizt til þess að birta opinberlega
neinar yfirlýsingar um afstöðu sína fyrir samn-
ingana, en í staðinn hafa málgögn þeirra í sí-
fellu dvlgjað um að rétt væri að heimila Bret-
um veiðar í íslenzkri landhelgi; Alþýðublaðið
hefur talað um 5 ára undanþágu; Morgunblað-
ið sagt að sjálfsagt væri að leyfa „afnot af
spildunni“! Bretar hafa að sálfsögðu veitt þessu
nákvæma athygli, lagt sinn skilning í hvert orð
stjórnarblaðanna og lesið milli línanna, og af því
stafar sú stælta fullvissa brezkr.a blaða og ráða-
manna „að núverandi ríkisstjórn sé reiðubúin
til hversikonar afsláttarsamninga við Breta“.
Það er sjálfskaparvíti eitt að ráðamennirnir
ganga til samninganna, sviptir sálrænu öryggi.
Ctjórnarherrarnir hafa enn tækifæri til að
^ brevta þessari ömurlegu taflstöðu. Þeir eiga
þess enn kost að lýsa yfir að þeir muni ekki
semja við Breta eða nokkra aðra þjóð um íviln-
anir innan 12 mílna lan.dhelginnar. Þeir geta
sagt í hevranda hljóði að þeir eigi það eitt er-
indi á viðræðufundi við Breta að krefjast þess
að þeir virði alþjóðalög, hætti að beita íslend-
inga ofbeldi og greiði bætur fyrir unnin óhæfu-
verk. Ef ríkisstjórnin lýsti stefnu sinni á þenn-
an há.tt og stæði við hana myndi hún þegar öðl-
ast það „sálræna öryggi að vita einhuga þjóð
að baki sér“.
gn ríkisstjórnin getur ekki tryggt sér stuðning
^ þjóðarinnar á neinn annan hátt. Hún hefur
séð það á viðbrögðum almennings um land allt
undanfarriar vikur, að íslendingar eru jafn ein-
huga og áður í landhelgismálinu og munu ekki
þoia það að réttindi þjóðarinnar verði í nokkru
skert. Reyni ríkisstjórnin að ganga gegn þessum
einuhuga viija landsmanna, mun hún ekki aðeins
svipt sálrænu öryggi Iheldur og stjórnmálalegu
á örskömmum tíma. — m.
K7t
Uít
lra
«•»
ISÉII

ingar hjá leikln'isunum, enda
er reynt að hafa leikhúsin
sem mest opin fýrir þá sem
vilja hafa af þeim gagn og
g’eði. Innan le’khússius er
samstarfð mjög gott.
— Hvað ætlar ríkis’eikhús-
ið að sýna á næsta ári?
— T. d. verk eftir Bernard
Shaw, Tolstoj, Hinrik 4. eft-
ir ©hakaspere, eða í allt 14
leikrit eftir nýja og gamla
höfunda. Það er reynt að
gripa sem víðast inn í hinar
ýmsu greinar leikbókmennt-
anna.
-— Býstu við miklum breyt-
ingum á leiksviðinu á næst-
unni ?
— Ég geri ráð fyrir að það
mun: gerast merkiiegir hlutir
á næstunni, en ekki svo mikil
byiting eins og margir .tefa.
T.d. er mikið >til hætt að sýna
Hamiet í galiabuxum eg
peysu • og aftur grip'ð til
gamalla vinnubragða; reynt
að vinna upp hinn samhæfða
sögulega stíl.
— Hvað segirðu um gagn-
rýnendur ?
— Þeir eru að sjálfsögðu
misjafnir. Ég hef persónu-
lega ekki minni ánægju af
kröfuharðri gagnrýni en
mildri. Ég hef ánægju af
þeirri gagnrýni sem stuðlar
að vexti og viðgangi leikiist-
arinnar.
— Ætlarðu að setjast að
hér heima í bráð?
— Nei, ég ætla að læra
meira cg safna í sjcð fyrir
Jón Laxdal heitir hann, 27
ára. Hann er ekki gamall að
árum, en hefur þegar getið
sér gott orð á leiklistarbraut-
inni, ekki hér heima, heldur
út í hinum stóra heimi. Hann
er staddur hér heima í stuttu
fríi.
En fyrstu sporin voru stigin
hér heima. Jón útskrifaðist úr
Þjóðleikhússkólanum 1956 og
þá þurfti hann að gera upp
við sig hvert skyldi halda
í leit að frekari þekkingu.
En við skuium gefa honum
sjálfum orðið:
— Mig langaði til að kynna
mér hina evrópísku hefð í
leikiist, og ég var að velta
fyr!r mér hvort ég ætti að
halda til London eða Kaup-
mannahafnar. Þá var það
kunningi minn ssm sagði mér
að í Vín væri góður skóli og
í Vín er gróskumikið le'klist-
ar- og tón.istarlíf. Ég var
satt að segja dáiítið hikandi,
því ég kunni lítið í þýzku. En
ég skrifaði samt til forstjóra
þossa skóia, sem nefn'st Max
Reinhardt Seminar. Mála’eit-
un minni var telcið vel og
mér var boðið að reyna við
inntökuprcf. Þegar ég fékk
bréfið í hendur var ég í leik-
för með Leikfélagi ísafjarðar,
tók mig þegar upp og hélt
utan. Það mátti ekki tæpara
starjJa. Ég kom til Vínar og
fór þjótandi úr járnbrautar-
lestiiini og beint í prófð —
klukkutíma of seint —'lék
fáeinar setningar úr h’ut-
verksbrotum — og þeir tóku
mig inn í skólann. Þeir héidu
að ég kynni þýzku, en þeg-
ar annað kom upp á dag'nn
urðu þeir hálf hvumsa, en
þeir gátu engu breytt og ég
lofaði að leggja sérstaka al-
úð við máiið. Það voru 300
nemendur sem reyndu við
prófið cg 25 voru teknir inn
í skólarm.
Þetta allt saman á ég að
þakka þýzkri konu vestur á
ísaf'rði, sem æfði með mér
nokkra kafla úr leikritum
skrifuðum á þýzku!
Ég var síðan 3 ár í Vín og
lauk brottfararprófi og fékk
ríkisverðiaun, sem eru veitt
einum manni á ári hverju.
Mér bárust síðan nokkur
atvinnutiiboð. Ég tók boði
frá ríkisleikhúsinu í Rostock,
gerði 2 ára samning og hef
starfað þar .síðan, auk þess
sem ég fór i leikför með Welt-
teater m. a. um V-Þýzkaland.
— Jón, viltu ekki segja les-
enclum frá þessu mikla úti-
Jeikhúsi á eynni Riigen. Á það
nokkurn sinn iíka?
— Nei, það má segja að
það á ekki nokkurn sinn líka.
Leiksviðið er á eynni Rugen
og ]: a.rna er settur á svið leik-
ur rneð 2000 manna starfsliði.
Leikurinn segir frá sjóræn-
ingja, Klaus Störtebekeri,
sem var e'nskonar Hrói 'hött-
ur þeirra Þjóðverja. Hann
var einnig fæddur í Rugen og
grafinn þar. Talið er að hann
hafi látið eftir. sig fjársjóð
grafinn í jörðu. Það er trú
fólks að ættingjar hans, en
einn eft'rkomandi hans lifir
nú, hafi sagt frá þvi á bana-
sænginn' hvar fjársjóðinn
væri að finna. Klaus, sem var
uppi á 14. cg fram á 15. öld,
var hálshöggvinn. Það er sagt
að hann hafi bjargað lífi 18
manna sinna, þar sem hann
bað um að lífi eins manns
yrði þyrmt fyrir hvert eitt
skref sem'hann gengi eftir að
höfuðið var laust frá bolnum.
Störtebeker rændi hina riku
til að miðla hinum fátæku.
Leikurinn er kaílaður ball-
ade, raunsæi og fantasía, og
er textinn eftir Kuba, ljcð-
skáldið fræga. Leikstjóri er
Hans Anselm Perten og setti
hann leikinn upp á 4 vikum.
Sæti eru fyx'r 7.500 manns og
fjarlægðin milli áhorfenda og
sviðs um 500-800 metrar. í
fyrra voru 16 sýningar og 22
í ár, ha’dnar við gifurlega
aðsókn, ■ en þeir sem ekki
komast í sæti, standa eða
sitja í gcasinu í kring. 120
þúsund manns sáu leikinn í
fyrra og 150 þúsund í ár.
Til merkis um hve sýningin
er stcrfengleg sjá áhorfendur
alvöru sjóorustu og hefur
me:ra að segja tekizt að láta
eitt skipið sökkva með sér-
stakai tækni.
Piskimenn á eynni taka
þátt í leiknum, og er hann
að sjálfsögðu aðaistolt eyjar-
búa.
— Hvað viltu segja um
leikhúsMfið almennt?
— Það eru leikin jöfnum
höndum sígild verk og nú-
tíma leikrit. Iðuiega er halc.ið
upp á merkisafmæli leikrita-
höfunda með sýningum á
v.erkum þeirra. Mikið er gert
til að hvetja ung leikrita-.
skáld.
— Eru þarna ungir menn
og reiðir ?
— Nei, ekki er það nú, all-
ir eru samt að leita að ný-
ungum og finna eigin leiðir.
— Hvort á kómedían eða
dramað meiri ítök í þe:m?
— Mér finnst að ungu
skáldin séu frekar alvarlega
þenkjandi og þau velti fyrir
sér vandamálum manUlifsins.
Skáldin eru í lífrænu sam-
baniii við leikhúsið, sitja cg
fylgjast með æfingum, kynna
sér tæknihliðarnar og hafa
oft fast starf við leikliúsið
á fullum launum.
— Eru ekki starfandi ama-
törar þar eins og hér?
— Það er mjög sterk ama-
törahreyfing víða, og þetþa
fólk fær aðstoð og ráðlegg-
framtíðina. S.íðan kem ég
heirn. Leikstjórn? Jú, ég hef
áhuga á ieikstjórn en það er
nógur tími að hugsa til þess
síðar. Það e>’ mögule'ki á að
ég komi hingað eftir árainót-
in og leiki hér, en það er ekki
fast ákveðið.
Jón er hér í stuttu fríi.
Hann kom heim t:l þess að
heil.sa upp á foreldra sína á
Isafirði og eiimig til að ræða
hugsanleg samskipti ríkisle'k-
hússins í Rostock og Þjcð-
leikhússins hév. Kannski er
ekki langt undan að gcð sam-
vinna takist á nrlli þossara
stofnana. S J.
Jón Laxdal sem Magister Wigbold í Klans Slörtebeker, en
það er eitt af stærri hhitverkiun í þessum fræga leik.
— Fimmtudagur 22, september 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Engizm snefill af rökum m®SI?
með undanlálssémi við Bréta
Nú haustar óðum að og í
loít.i eru blikur óháðar veðra-
brigðum árj-tíðanna. Hvernig
mun landsins fólki reiða af í
hretviðrum hins eínahagslega
. vetrar?
j Hvort mun birta og fegurð
I setja svip sinn á andlegt líf
þjóðarinnar, þegar aftur vor-
ar í hinum sýnilega heimi?
; Hvernig verður þá stemningin
á alþióðaþingum og þar sem
forráðamenn þjóðanna ræðast
við? Hefur réttlætið, virðingin
fyrir vaxtarlögmálum tiiver-
unnar, þá tekið stjór.nartaumana
: af hinni villtu tilíinningu, sem
stjórnast af yfirgangi og of-
míina landhelginni um árabil
í þágu Breta yrði þjóðinni
þungt í skauti síðarmeir.
Það má með sanni segja. að
ríkisstjórnin hafi framfylgt
því boðorði að bjóða fram
vinstri kinnina, þegar Bretar
höfðu með vopnavaldi í ís-
lenzkri landhelgi slegið, á hina
hægri kinnina, en ríkisstjórnin
gaf brezkum togaraskipstjórum
upp allar sakir fyrir ólöglegar
veiðar.
A£ heilum hug bað ég þess
þá, að forráðamenn brezku
þjóðarinnar reiddu höndina
ekki aftur til höggs — að þeir
sýndu þau manndómsmerki að
nærri landsteinum.
Ekkert er eins fjærri skapi
mínu og að endurtaka hugsun-
arlaust annarra manna máli
eins og páfagaukur. Ég hel!
þess vegna reynt að gera mér
grein fyrir þeim sjónarmiðuro,
sém fram hafa komið i land-
helgisrnálinu og af fremsta
megni reynt að kryfja þau til
mergjar. Og' niðurstaða mín
heíur orðið þessi: Fyrir undan-
látsemi í garð Breta er ekki
hægt að finna snefil af hag-
rænni eða siðferðislegri rök-
vísi. Sl’kt væri hvorki réttiæti
né miskunnsemi.
Ég efast ekki um að þeir sem
„Veiðihundurinn“ (Hound) nefnist þeíta brezka brezka herskip, sem sent var á Islandsmið til
að vernda ránsveiðar brezka togaraflotans innan tólf mílna fiskveiðilö,gsögu íslendinga.

beldi? Með hverjum hætti verð-
ur riíinn niður varnarmúrinn,
sem ræktunarmenn illgresisins
haía hlaðið utan um blekking-
arnar? Hefur þá fengizt þolan-
legt jafnvægi milli vizkunnar
og hinnar sönnu miskunnsemi,
svo að heilbrigð lifshugsjón
hljóti viðurkenningu sem leið-
arstjarna einstaklinga og
þjóða? Hvort mun þjóðin —
hin íslenzka þjóð — hafa bor-
ið landhelgismál sitt fram til
ótvíræðs sigurs? Þar skiptir
mestu að réttlát og heilbrigð
viðhorí fái að ráða.
Bretar hyggjast semja á
forsendum hins „sögulega rétt-
ar". Fyrr má nú vera ósvífnin,
cg fyrr mætti nú vera lepp-
mennska íslenzkra vaidhafa, ef
þeir léðu slíku eyru.
Landsmenn eru þess minnug-
ir, að eitt sinn var landhelg-
in 24 míiur, og að það var í
upphaíi þessarar aldar að
Bretar sömdu um það við þá-
verandi yfirdrottnara íslenzku
þ.ióðarinnar að fá að veiða inn
að þriggja mílna landhelgis-
línu. Hér var um að ræða eins
konar verziunarsamning milli
Breta cg Dana, sem íslendingar
réðu engu um. Ilvort myndi
það ekki réttlátara, ef á ann-
að borð er minnzt á söguleg
réttindi, að miða við þá land-
he'gi sem íslendingar sjálfir
höfðu ákvarðað víðtækasta?
Sá uggur landsmanna er ekki
ástæðulaus, að frávik frá 12
iáta í eitt skipti fyrir öll af
ailri á:ælni innfyrir 12 mílna
mörkin. En hvað skeður? Jafn-
skjótt og' íslenzka ríkisstjórn-
in hai'ði gefið Bretum upp all-
ar sakir fyrir brot þeirra á ís-
lenzkum iögum, koma þeir
betlandi og biðja um að fá að
halda áfram ránsferðum inn í
íslenzka landhelgi. Þ&tta sýn-
ir hver afleiðingin yrði af frek-
ara undanhaldi fyrir Ðretum
nú, auk þess sem slíkt væri
hið argasta óréttlæti í garð
þeirra þjóða sem stundað hafa
veiðar hér við land, margar
hverjar jafnlengi og' Bretar,
og virtu tólf mílna landhelgi
okkar.
Það er þaulrannsakað aí sér-
fræðingum, að friðun fi.k-
stofnsins innan tólf mílna
markanna er tvímælalaus
nauðsyn. Að virða og viður-
kenna þá nauðsyn færir einn-
ig erlendum þjóðum blessun
í bú. Heilbrigð skynsemi segir
það sérhverjum manni sem um
þessí mál hugsar, að þegar
tólf mílna landhelgin hei’ur
gilt árum saman, þá eykst
einnig fiskgengdin utan þeirra
takmarka. Það væri því vel
útilátinn löðrungur í garð
þeirra þjóða sem sýndu ís-
lenzku þjóðinni og málstað
hennar þá velvild að virða tólf
míina landhelgina, að þoka
þeim sem lengst til hafs en
verðlauna yi'irgang Breta með
þvi að láta þá fá réttindi á
íengsælustu íiskimiðunum
hafa flaggað með „Lífsins orði“
í málgagni sínu myndu fegnir
vilja finna þar rök fyrir þeirri
tilhneigingu sinni að slaka til
við Breta í landhelgismálinu, -
en þar er ekki orð að finna í
þá átt að menn eigi að hlaða
undir óvini sína og gera þeim
hærra undir höfði en vinum
sínum,. eða elska þeirra crétt-
látan verknað cg ágengni.
Nú er vísast að ég hneyksb
einhverja með bví að nefna
óvini og Breta í sömu andrá.
En ég vil leyfa mér að spyrja:
Hver.iir eru óvinir, ef ekki þei:
sem á lævísan hátt leitast við
að fá trúnaðarmenn —. for-
ráðamenn — þjóðarinnar til að
svíkja þióðina í þessu lífshags-
munamáli hennar, og þar með
að riúfa þann varnarmúr sen"
frelsisunnandi smáþióðir eru
að reisa gegn ofbeldi og á-
sælni.
Hvort mundi það ekki sæmr
betur hirni brezku þjóð að
fara að dæmi þeirra þjóða seir.
viitu landhelgi okkar, en aö
sitja í nafni myrkravaldsinír’.
um sálir stjórnarherranna og
reyna að fá þá til að svíkja
s.’na eigin landsmenn og aug-
lýsa fvrir umheiminum sina
eigin niðurlægingu?
Ef Bretar beindu ailri þeirri
orku til jákvæðrar uppbygg-
ingar atvi.nnuvega í heima-
landi sínu, sem nú fer í það
þóf að plokka af fátækum
þjóðum það sem þeirra er og'
Framhald á 1(! síðu.
\