Þjóðviljinn - 19.05.1961, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 19.05.1961, Blaðsíða 7
6) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 19. mai 1961 VSBJINN J&tgefandl: Sameiningarflokkur alþýðu. — Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. - Fréttaritstjórar: Ivar H. Jónsson. Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir JMagnússon. — Ritstjórn. afgréiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19. ,fiími 17-500 (5 lín. ' Áskriftarverð kr. 45 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00. Prcntsmiðja Þjóðviljans h.f. Enn sverja þeir enn eru þeir byrjaðir að sverja. Alþýðublaðið hrópar í gær með stórum fyrirsögnum í bak og fyrir: ,,kafbátafrétt Þjóðviljans uppspuni frá rótum“, en Morgunblaðið er að vanda varkárara og leggur að- aláherzluna á það að „ísland (sé) nauðsynlegur hlekk- ur í vörnum NATO“. En þeir eru semsé byrjaðir að sverja, og þá vita íslendingar af langri reynslu að ekki er von á neinu góðu. Bandaríkjamenn sóru á stríðsár- unum að flytja allt herlið sitt burt þegar að styrjöld lókinni og efndu loforð sitt með því að krefjast hér hérstöðva um aldur og ævi í stríðslok. Allir þingmenn íslendinga (að einum undanskildum) sóru fyrir kosn- ingar 1946 að aldrei skyldi samið við Bandaríkin um neinar herbækistöðvar á íslandi, en síðan gerði meiri- hluti þeirra Keflavíkursamning þegar búið var að hespa kosningarnar af. Jafnt íslenzkir sem bandarískir valdamenn sóru 1949 að aldrei skyldi dveljast her á Islandi á friðartímum, en þeir svardagar entust aðeins í tvö ár. Og ek'ki eru nema nokkrir mánuðir síðan allir þingmenn stjórnarflokkanna sóru að aldrei skyldi H§ Bretum hleypt inn í 12 mílna landhelgi íslendinga og |p aldrei yrði framtíðarrétti íslendinga fargað með nein- = um samningum. „Stjórnmálamennirnir sóru hátíðlega H eiða nyrðra í sumar aungvu síður en syðra d vetur,“ §§ sagði Ugla Falsdóttir í Atómstöðinni: „ísland skal ekki IH verða selt né þjóðin svikin, eingin atómstöð reist þar If sem íslendíngar verðí drepnir á einum degi, í hæsta §§ lagi leyfður suðrá Reykjanes: áníngarstaður fyrir út- !§ lenda góðgerðarflokka; þeir sóru við land, þjóð og sögu, ^ sóru við alla þá guði og helga dóma sem þeir sögðust ^ trúa á; sóru við móður sína; þó sóru þeir fyrst og síð- =§ ast við heiður sinn. Og um leið vissi ég að nú hafði §§ það gerzt.“ §§ þjóðin veit það orðið fullvel að orðum og eiðum valda- I|| mannanna skyldi enginn treysta, hinn hátíðlegasti §= eiðstafur er oftast borinn fram til þess að dylja and- §§ stæðu sína. Valdamenn þjóðarinnar hafa gert það a𠧧 íbrótt sinni að tala þvert um hug, segja eitt við al- §§§ þýðu manna, en framkvæma annað. Lengi vel voru ~~ Islendingar svo grandalausir, að þeir fengust ekki til ||| að trúa því að nokkur forustumaður leyfði sér að segja 1|| ósatt af ráðnum hug, og enn eru til menn sem enda- §§ laust láta draga sig á tálar. En fleiri og fleiri ||| gera sér nú Ijóst að í hernámsmálunum getur allt |§§ gerzt, þrátt fyrir svardaga ráðamannanna, ef þjóð- §§§ in sjálf er ekki nægilega árvökul, ef almenningur fylg- |s ist ekki nógu vandlega með hverjum atburði, ef það al- ||| þingi götunnar, sem stjórnarliðinu er verst við, lætur §s ekki til sín taka hvenær sem hættu ber að höndum. !§j Baráttan gegn erlendri ásælni á íslandi og afsali lands- "= réttinda er orðin löng, og mörg óhæfuverk hafa verið |§§j unnin, en enginn skyldi þó ætla að þessi barátta hafi ekki verið árangursrík. Bandaríkin hafa ekki enn náð §|§ því marki sem þau settu sér 1945, fjölmörgum kröfum §§§ þeirra hefur verið hafnað, eins og áætluninni sem fram §|§ kom 1955 um að sprengja kafbátalægi inn í Þyril. Þótt !§ þýlyndi valdamannanna sé mikið 'hafa þeir þó neyðzt til þess að taka nokkurt tillit til fólksins í landinu, §§ þeim mun meira tillit sem barátta almennings hefur ||§ verið einarðari. Af því stafar heiftin í garð Samtaka g hernámsandstæðinga jafnt í orði sem verki. Ráðamenn- §§§ irnir óttast að senn kunni að koma að því að þeir neyð- s§ jst til þess að standa við svardaga s:na. — m = 1941 um bann ÞjóSvHjans og fangelsun ntstjóra blaÓsins: • . ,-.j Jifr.Böv'jac,|í ’ífflíJíkFW ■-< U Föstudagur 19. mai 1961 — ÞJÓÐVILJINN — ’ (7 Ritstjórn Þjóðviljaus vorið 1941 er brezku yfirvöldin fluttu utan til fangavistar: Sigfús Sigur- hjartarson, Einar Olgeirsson, Sigurður Guðmundsson. Myndin er tckin daginn sem þeir koma lieim til Reykjavíkur, eftir þriggja mánaða fangavíst í Bretlandi. Dómur Visis Einhvern veginn heíur Vísi tekizt það lengst af ævi sinni að vera í minna áliti en önnur blöð, hann er sjaldan talinn almennilega viðræðuhæíur, og fáir nenna að svara honum'. Þannig hefur það verið löngum en nú hefur blaðið fengið nýj- an og efnilegan ritstjóra og nýtt starfslið og er ekki ólík- legt að það eigi eftir að taka verulegum stakkaskiptum. En gamla lagið loðir enn við og sennilegt má teljast að það hafi verið ritstjórinn sem fyr- ir var sem skrifaði leiðara blaðsins nú á miðvikudaginn eða þá að nýi ritstjórinn, sem er ungur maður, hafi ekki. kynnt sér efnið sem þar um_ ræðir. ie f leiðara þessum er rædd „ástæðan“ fyrir því að brezka herstjórnin á íslandi bannaði Þjóðviljann fyrir 20 árum og flutti ritstjórn hans utan í fangelsi. Og hér kemur orð- rétt svar Vísisleiðarans, svo lesendur Þjóðviljans sjái mál- flutninginn. Spurt er um á- stæðuna; „Hún var nefn'lega sú, að Þjóðviljinn liafði gerzt mál- gagu þeirrar síefnu, sem. Einar O'.geirsson segir niú, aft sé að rísa á ný í heimin- um — hér eins og annars staðar. Já, Einar Olgeirs- son var helzti penni nazista hér á landi um þær mundir, og það koni meðal annúrs fram í því, að liann og blað hans börðust af alcfli gegn því, að hægt væri að koma hér upp vígstöðvum, sem unnt væri að beina gegn nazistum. Það var þessi á- kafa barátta Einars Olgeirs- sonar og félaga hans fyrir nazista gegn Rretum, sem le'ddi til handtöku þeirra félagra. Eða dettur nokkrum manni í hug, að peir hefftu verift teknir og fluttir úr landi, ef þcir hefðu verið stuðningsmenn og banda- menn Breta í barátturíú við nazista? Nei, naz'stastuðn- ingur íslenzkra kommúnista, meðan Hitler og Stalin voru vinir, er snaran, sem kommúnistar liafa verið að nefrta að undanförnu. Eða þora kommúnistar að rifja upp baráttu sína á fyrstu mámuðum styrjaldarinnar og þó e'nkum eftir að Bret- ar voru komnir hingað? Þaft er áreiðanlegt, að Einar Olgeirsson og aðrir kommúnistar geta ha^ið á- fram að fá geðbilunarköst til dauðadags — það breyt- ir ekki þeirri óþægiiégu staðreynd, að þeir eirr.r stóðu meft nazismanum hér á landi meðan Hitlcr og Stalin voru vinir.“ ik í þessum málsgreinum Vísis er hver staðhæfing rakalaus lygi, og þeir sem viðhafa slíkar fullyrðingar verða að sætta sig við það álit sem bíður manna er þannig málflutning iðka. í þetta sinn skal þeim málflutn- ingi ekki svarað með athugun á aístöðu Vísis til nazismans. en það verður ef til vill gert síðar. Hér skal einungis bent á, að í ritstjórnargrein í Vísi er brezka herstjórnin afsökuð, að vísu meft lognum fullyrð- ingum, og tiltæki hennar 1941 talið sjálfsagt og eð’.ilegt. ★ Nú vill svo til að hægt er að vitna í samtímaheimild, sem ritstjórar Vísis ættu að taka nokkurt tillit til, en það er dagblaðið Vísir. Að vísu vantaði ekki þá fremur en nú að blaðið brygði fyrir sig á- róðursfullyrðingum um sósial- ista og um verkalýðshreyfing- una, sem ekki átti neina staði í veruleikanum. En einmitt í sambandi við þetta mál vann Vísir sér meira álit en hann hefur líklega nokkru sinni átt á ævi sinni. Hann skildi þetta mál mjög svo öðrum skilningi en núverandi ritstjórar blaðs- ins, ef dæma má eftir leiðar- anum á miðvikudaginn. Að vísu mun þar hafa ráðið per- sónuleiki eins manns, sem ekki var skráður ritstjóri blaðsins, en upplýsti sjálfur að hann hefði þá ritað leiðara blaðsins um alllangt skeið. Sá maður var Árni Jónsson frá Múla. Hann var harðskeyttur pólitískur blaðamaður og sagði margt ljótt um sósíalista og ekki alltaf vel grundað, en við þetta tækifæri rís hann upp úr hópi íslenzkra blaðamanna og sker sig úr fyrir íslenzka hugs- Árni Jónsson frá Múla un og skilning á því sem gerzt hafði. Sum hinna blaðanna lögðust að fótum Bretans í hundflatri auðmýkt, og skrif Stefáns Péturssonar í Alþýðu- blaðinu og Jónasar frá Hriílu í Tímanum þetta vor eru með soralegustu og lítilmótlegustu skrifum íslenzkra blaða. En hér skal bent á nokkur atriði er sýna meginskilning þann er Vísir túlkaði í leiðurum sínum vorið 1941 á því tiltæki brezku herstjórnarinnar að banna ís- íenzkt dagblað og flytja rit- stjórn þess utan til fangavistar. L Og herstjórnin hótaði samskon- ar aðgerðum hverjum þeim sem mótmælti. Árna frá Múla var ljóst, að mótmæli hans gátu þýtt að hann færi sömu leið og ritstjórn Þjóðviljans. En hann hikaði ekki samt. ★ Mánudaginn 28. april skýrir Vísir frá handtökunni kvöldið áður og banninu á Þjóðviljan- um með rosafyrirsögnum og bætir við m.a.: „Atburðir þeir, sem hér eru raktir að ofan, eru þess eðlis, að þá má telja alvarlegasta á- reksturinn sem orðift hefur milli íslenzkra og brezkra hags muna, frá því er setuliðið tók sér bólfestu hér' i landi. Ber þar fyrst til, aft íslenzkur al- þing'smaður er tckinn hönduin meðan Alþingi situr á rökstól- um og fluttur utan af erlendu valdi, en samkvæmt ákvæðum stjórnarskrárinnar njóta al- þingsmenn sérstakrar friðhelgi meðan þing situr.“ Vísir telur að forysta í mál- inu af hálfu íslendinga e:gi að vera í höndum Alþingis og rík- istjórnar, „en fyrir blöð og all- an almenring hefur þetta stór- fellda réttarskerðingu í för með sér, þannig aft í rauninni er ekki um „frelsi íslands“ ó- skert lengur að ræða, og hegg- ur þá sá er hlífa skyldi. Gagnvart slíkum atnöfnum verður þing og stjórn sem og þjóðin öll, alveg án tillits til stjórnmálaskoðana, að standa saman í einörðum kröfum.“ Næsta dag', 29. apríl 1941, birtir Vísir leiðara „Sambúðin við Breta“. Þar er aft vísu nokkuð tekið undir ásakanir herstjórnarinnar gegn Þjóðvilj- anum, en atferli hennar for- dæmt afdráttarlaust sem rétt- inda- og frelsiskerðing. Segir þar m.a.: „Látum ekki Breta, sem unna landi sínu og fórna blóði sínu fyrir þaft, gleyma því að við eigutn þetta land eins og þeir s tt og við unn- um þessu landi eirs og þeir sínu. Látum þá heldur ekki gleyina því, aft engin þjóð hversu vinveitt sem húu kann aft vera okkur, getur verið okkur aufúsugestur, þegar hún sezt aft sem yfir- þjóð í okkar cig'n landi. Látum þá minnast þcss, að á þeirri stundu er þeir komu hingað, stóðum við í fyrsta sinn um margar aldir alveg á okkar eigin fótum og vorum staðráðnir í því, að halda því áfram um alla framtíð. Látum þá loks m;nnast þess að rétturinn til yfirráða á þessu landi er allur okkar megin. Þeir hafa ckkert fyrir sig að bera nerna þá nauðsyn sem brýtur lög“ Árni minnir á að Bretar hafi „sezt hér að gegn vilja okkar“, en hafi „á ýmsan hátt reynt að gera okkur sambúðina sem sársaukaminnsta.“ „En svo hafa þeir á liinn bóginn reist hermannaskála innauum íbúðarhverfi borg- arinnar. Þeir hafa lagt flpg- völl steinsnar frá höfuð- borginni. Þeir hafa verið furðulega slóðalegir í at- liöfnum sinuni, þegar hinn stríðsaðilinn hefur komið hingaft í suisnudagsheim- sóknir. Með þessu teljum við aft leiddar hafi verift yf- ir okkur óþarfa hættur jafnframt því sem verndin hefur verið tilþrifaminni en búást hefði mátt við.“ * Árni telur Þjóðviljann hafa verið of harðan í gagnrýni á hernámsliðið og framferði þess, en heldur áfram: „Því v'érður ekki haldið fram, að íslenzk blöð hafi með þeirri imdantekningu, sem nefnd hefur verið, mis- notað prentfrelsið á nokk- urn hátt. Það má þvert á móti halda því fram, aft við höfum vanrækt meira og minna að halda uppi vak- andi gagnrýni á aðgerðum Breta og aðgerðaleysi. Það má vel vera að þessvegna hafi t.d. hermannaskálunum verið klesst milli íbúðar- húsanna í bæamm, öllum fslendingum til angurs og armæðu. Það getur vel verið að vegna afstöðu sumra ís- lenzkra blaða hafi Bretar fengið þá hugmynd að við værum miklu þykkjuminini en raun er á. Undirlægju- háttur sumra íslenzkra blaða er svo megn að furðu sætir. Af þe:m sökum má vera að Bretar telji okkur aiunari en vift erum. Vel má vera að Bretum komi á óvart þau mótmæli sem fram eru borin út af hinurn síðustu atburðum. En þeim er óhætt að trúa, að á bak við þau mótmæli stendur hugur allra samira íslendinga. Ef þeim er nokkur hugur á að efla vin- samlega sambúð þjóðanna, verða þeir tafarlaust að bæta fyrir þann yfirgang sem hér hefur verið í frammi hafður ...“ „Og það munu Bretar, sem virða arfhelgi öllum þjóðum fremur, viðurkenna, að þegar ráðizt er inn á sjálft Alþingi, er virðingu íslendinga misboðið. Við eigum ekki háreist hús frá liðnum öldum. En við eigum löggjafarsamkundu, sem er meira en 1000 ára gömu’. Þá stofnun leyfum v'ð ekki að óvirða. Þaft er alveg sama hvort þingmaðurinn heitir Einar Oigeirssen, Hermann Jónassoni eða ÓI- afur Thors, alveg sama hvaða flokki hann tilheyrir. Meðan Alþ'ngi situr er hann friðhelgur samkvæmt is- lenzkum lögum, ef hann er ekki staðinn að glæp. Ef Bretar óska vinsamlegrar sambúðar við íslerdinga meiga þeir ekki leika sér að því að vanheiga elztu og mcrkustu stofnum þjóðar'nn ar. Hér hefur verið gengið feti framar en fært er og sæmilegt. Brezka heims- ve'dið eykur ekki á virð- ingti sína ef þaft skirr'st vift að bæta tafarlaust fyrir þann verknað.“ ★ \ Enn skrifar Árni frá Múla leiðara Vísis 30. apríl „Þræls- lund AIþýðublaðsins“, hin hvassasta ádeila á undirlægju- hátt Stefáhs Péturssonar og AlþýðufJokhsins við Breta og afsakanir Alþýðublaðsins á of- beldisverki herstjórnarinnar gegn Þjóðviljanum. Við þetta ærðist Alþýðublaðið alveg og lét liggja að því að Árna hefði tekizt að esna „kommúnista“ til „dólgslegrar framkomu" og annað í þeim stíl, sem í hinu hættulega ástandi hlaut að skiljast sem bein vísbending til b^ezku herstjórnarinnar að taka Árna úr umferð. Þannig skildi Árni það sjálfur. Hann haíði haft staf- merki með leiðurum sínum, en 2. maí 1941 skrifar hann leið- ara: ,, Hver er ætlunin" og sýnir þar enn fram á þrælsund Alþýðublaðsins og ymprar á að þetta kunni að verða síðasti leiðarinn sinn ef herstjórnin taki mark á Alþýðublaðinu. Kveður hann lesendur, ef slikt skyldi verða, og undirritar leið- arann fullu nafni: Árni Jóns- son frá Múla. ★ Þessa daga mátti segja að ólíkt hærra ris væri á Vísi en hinum dagblöðunum í Reykja- vík. Og ásamt hinni einbeittu afstöðu Sósíalistaflokksins, og mótmælum Alþingis átti af- staða Vísis tvímælalaust sinn þátt í að þetta högg brezku herstjórnarinnar geigaði og varð að lokum algert vindhögg. Með banni Þjóðviljans átti ail þagga niður alla heilbrigða gagnrýni íslendinga á hernám- inu og framkomu hins gííur- lega fjölmenna erlenda hers á íslandi, svo Bretar gætu óá- talið farið hér hverju því fram sem þeir kysu. Hefði þaft tilræði tekizt, hefði margt far- ið öðru vísi og verr fyrir ís- lenzku bióðinni á stríðsárun- um. Úr þeim ummælum Árna frá Múla sem hér hafa verift rifjuð upp af gefnu tilefni, má sjá, að hann að minnsta kosti skildi hvað í húfi var, skildi eðli þess sem var að gerast. Og ef til vill verður það lang- lífast af öllu sem Vísi viðkem- ur, að blaðið rís þarna í eitt skipti, á örlagastundu gegn er- lendri ásælni og ofbeldi, og- það svo um munar. Skemmtifundur Nemendasamb. Kvennaskólans Aðalfundur Neniendasambanda Kvennaskólans í Reykjavík vav* haldinn 1(1. marz s.l. í Tjarnhr- kaffi. Stjórnin var endurkjörior en hana skipa Ásta Björnsdótt- ir formaftur, Regína Birkis vara- formaður, Guörún Þorvaldsdótt- ir gjaldkeri, Margrst Sveinsdótt- ir ritari og Sigríður Rögnvalds- dóttir meðstjórnandi. Samþykkt var að halda bazap n.k. haust. Einnig var samþykki;. að halda skemmtifund að lokinni uppsögn Kvennaskólans í vor og- bjóða þangað nýútskrifuðumt námsmeyjum, eins og gert vai* sl. vor. Forstöðukona Kvenna- skólans, frú Guðrún P. Helga- dóttir, flutti erindi um stofnun> skólans og stofnendur hans, hjónin frú Þóru og Pál Melsted. Tvöfaldur kvartett úr Fóstbræðr- um söng við undirleik Carls Billich og Regina Birkis annaðisU spurningaþátt. Skemmtifundur í tilefni aif uppsögn skólans verður ha!d~"~ inn miðvikudaginn 24. þ.m. kl. 7.30 eftir hádegi í Klúbbn- um. Þar mun Kristinn Hallssort óperusöngvari syngja einsöng: með aðstoð Frits \Veisshappelv Bryndís Schram sýnir listdans, spilað verður bingó og gó$ verðlaun veitt. Einnig verða fluttar gamlar skólaminningar. Aðgöngumiðar verða afhentir £ Kvennaskólanum þriðjudaginiy 23. maí kl. 5—7 e.h. Málverkasýnfng Eggerffs Guimundss. Ég kemst til náms tvítug- ur, þá varð maður að vinna fyrir sér. Það voru nokkrir menn sem hjálpuðu mér. Þetta var árið 1928 og ég fór lil Múnchen. Þar var ég í þrjú ár og kom heim á sumrin. Síðar fór ég til Œtóm- ar. Það má heita að það hafi verið samfeM utanvist þar til 1940. Nú er ég 54 ára gamall. Eggert Guðmundsson sit - ur á stól, lítur snöggt á myndir sínar og veltir sígar- ettunni milli fingranna. — Hefurðu breyzt mikið á þessum árum ? — Nei, það held ég ekki. Ég er farinn að vinna meir þjóðlífsmyndir og finn þar meiri og meiri verkefni. Við sem munum fyrri tímana vilj- um láta þá yngri muna eftir þeim lika. Sjáðu myndina þarna, gömlu vafnsþróna. Það er ekki til nein Ijósmynd af henni, en ég man eftir henni. Það eru margar teikningar frá Reykjavík fyrri tíma: Við vatnspóstinn, þvottakon- ur, Gamla vörnin og fleiri. — Já, svo hafa þjóðsög- urnar alltaf orkað sterkt. á mig. Þarna er Miklabæjar 'Solveig. Það er mynd sem ég ætla að vinna stóra. Ég vil ekki fara ofan í þessa tieikn- ingu. — Áttu verk á söfnum úti. — Já, ég á.t.d. eina mynd á listasafni í Brisbane í Ástralíu, portrett af íslenzkri alþýðukonu. Svo á ég myndir á safni háskólans í Leeds í Englandi. Háskólinn bauð mér að halda sýningu. Nú svo gæti ég nefnt. að Land- fræðifélagið danska keyti af mér stóra myrd frá Þing- völlum, máluð 1931, sem það gaf Kristjáni X á 25. ríkis- stjórnarári hans. Eggert var búinn að selja tólf myndir í fyrradag, en þá var fyrsti sýningardagurinn. Hann sýnir um 50 myndir, feikningar og olíumálverk, flesfar myndirnar unnar á undanförnum þrem árum, þjóðJífsmyndir, þjóðsögu- myndir, landslagsmyndir héð- an og frá Grænlandi og svo vottar fyrir óhlutlægni i nokkrum mjmdum: Áhrif frá jöklum og náttúrustemningar. Sýningin verður opin til 1. júní, en hún er haldinn í Iðn- skólanum, gengið Vitastigs- megin. Eggert Guðmimdsson (Ljósm. Þjóðv.). „Fyrir blöð og allan almenning hefur þetta stóríellda réttarskerðingu í íör með sér, þann- ig að í rauninni er ekki um „frelsi íslands” óskert lengur að ræða, og heggur þá sá er hlífa skyldi.” (Vísir 28. apríl 1941, um bann Þjóðviljans og fangelsun ritstjórnarinnar).

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.