Þjóðviljinn - 21.07.1961, Qupperneq 7

%>) — ÞJÓ^yiLJÍ^N. — Föstudagiir 21. júlí. 1961. —
ÞlÓÐVSLIINN
ðtgefandl: Samelnfngarflokkur alþýðu - _ Sósíalfstaflokkurinn. - Rltstjórar:
Magnús Kjartansson (úb.), Magnús Torfi Olafsson, Sn:urður Guðmundsson. —
Fréttarltstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. - Auglýslngastjórl: Guðgeir
Magnússon. - Ritstjórn, afgreiðsla, nugfýsingar, nrentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Sími 17-500 (5 lfnur). Áskriftarverð kr. 45 ó. mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmiðja ÞJóðviUans h.f.
Nautskan auglýst sem speki j
f^að þykir sjálfsagt víðast hvar meiri tíðindi en hér á landi
þó ráðherrar og aðrir háttsettir embættismenn geri sig
bera að algerri vanþekkingu um atvinnu- og lífshagsmuna-
mál þjóðarinnar. Hitt mun þó fátítt, einnig hér á landi, ,að
bláð hlutaðeigandi ráðherra haldi þessum skyssum ráðherr-
ans á lofti og Jeggi út af þeim dögum saman, eins og ein-
hverri speki. En þetta hefur nú hent Bjarna Benediktsson og
Morgunblaðið. Þegar Bjarni gerir sig opinberlega að við-
undri fyrir þekkingarskort og skiiningsleysi á lífsbjargarmál-
um þjóðarinnar prentar Morgunblaðið þetta upp dag eftir
dag eins og dýpstu sannindi!
Oþekin er m.a. prentuð upp í leiðara Morgunblaðsins í gær
^ og lagt fjálglega út af henni. En hún er falin í þessari
klausu: „Ágætur afli hefur verið á grunnmiðunum í vor og
það sem af er sumri. Kvað Bjarni Benediktsson þessa lýs-
ingu ekki vera í góða samræmi við hrakspár Framsóknar-
m-ánna og kommúnista um afleiðingar landhelgissamningsins
við Breta“. Fyrsta setningin er höfð efttr Eysteini Jónssyni
um aflabrögð á grunnmiðum austan lands, en viðbót Bjarna
Benediktssonar hefur Morgunblaðið nú flutt dag e.ftir dag
sem hin merkustu ummæli.
IT'n það sem þessi athugasemd Bjarna Benediktssonar sann-
ar er það eitt, að þar talar maður sem er gersamlega
blindur og sljór og skilningslaus á hagsmuni íslendinga í
larídhelgismálinu. Ummæli hans sanna, að ráðherrann er al-
geriega skilningslaus á gildi tólf mílna landhelginnar meðan
hún var og hét, og álíka skilningssljór á þær afleiðingar sem
svik hans og manna hans í landhelgismálinu hljóta að hafa.
Bjárni virðist enga hugmynd hafa um það að á sl. ári og
einnig á þessu ári hefur verið afburða góður afli á grunn-
miðum fylrir Austurlandi, Norðurlandi óg Vestfjörðum. Og
ekki heldur hitt að allir sem fylgzt hafa með aflabrögðum
á þessum miðum, þakka þennan ágæta afla tólf milna land-
helginni sem í gildi var óskert hátt á þriðja ár, frá 1.
september 1958. Þegar Bjarni heyrir nú að afkqma fólks sé
góð á þessum slóðum sem afleiðing góðs afla, er það tólf
mílna landhelgin og friðun hennar sem veldur.
Iln þetta passar ekki við hrakspár Framsóknarmanna og
■*“* kommúnista, segir Bjarni Ben. Hugsanagangur hans er
þessí: Við erum búnir að semja um að opna tólf mílna land-
helgina, og samt fiskast á grunnmiðum við ísland! En jafn-
vel skrifstofublók eins og Bjarni Benediktsson, sem engan
skilning hefur á íslenzku atvinnulífi, ætti að skilja að hætt-
an við landhelgissvikin var ekki komin fram um leið og ráð-
herrann undirritaði landráðaplaggið og afsalaði íslenzkum
landsréttindmu. Hættan liggur í því þegar erlend veiðiskip
fara að skurka á grunnmiðunum hundruðum saman. og þær
afleiðingarnar eru nú fyrst að koma til sögunnar.
¥ vor stóð þannig á hjá Bretum að þeir lokuðu togaraflota
*■ sinn inni í fábjánalegu verkbanni. En þetta varð til þess
að þær þungu búsifjar sem grunnmiðin við ísland hefðu orð-
ið fyrir þegar í vor frestuðust. Bjarni Ben. veit ekkert um
það. Hann veit sjálfsagt ekki heldur hvað er að gerast á
grunnmiðunum fyrir Austurlandi nú. Síðustu tvo mánuð-
ina hafa sjómenn á miðunum allt frá Langanesi til Djúpa-
vogs kvartað mjög undan ágangi brezkra togara, sem hafa
sópað frá þeim línunni og hrakið bátana af veiðisvæðum
sínum. Það er ekki fyrr en nú að brezki flotinn er kominn
í algleyming inni í íslenzku landhelginni. En Bjarni Ben.
telur afleiðingarnar af svikasamningnum svo ákjósanlegar
að hann telur sjálfsagt að hleypa einnig hinum öfluga flota
Vestur-Þjóðverja á grunnmið íslenzku bátanna í landhelg-
inni! Og þá, þegar 300 erlendir togarar eru farnir að skurka
á grunnmiðunum í íslenzkri Iandhelgi, getur Bjarni fengið
að sjá afleiðingar nautsku sinnar og skilningsleysis á ís-
lenzka hagsmuní.
Föstudágur 21 j«í Í96Í
l*Y>.' 'Þ mölö l A .Í3 $
ÞJOÐVILJINN — (7
Hvers vegna er
22. júlí merkis-
dagu
r í
sogu
Póllands?
Sautján ár eru liðin, siðan
Pólska þjóðfrelsisnefndin gaf
út yfirlýsingu sína frá 22. júlí
1944. Þetta skjal var upphaf
að nýju timabili í sögu Pól-
lands, tímabili gagngerðra
breytinga á þjóðskipulagi, at-
vinnuskipan og þjóðfélagshátt-
um öllum. Þetta afmæli er
haldið hátíðlegt á sama t'ma
og minnzt er búsund ára af-
mælis hins pólska ríkis. Það
er mikill munur á lengd þess-
arra tímabila í sögu landsins
á þessu stutta tímabili frá lok-
um seinni heimsstyrjaldarinn-
ar!
Þessar breytingar hafa ver-
ið svo alhliða og djúptækar, að
erfitt er að gera grein fyrir
þeim í öllum atriðum til þess
að svara spurningunni, hvers
vegna 22. júlí 1944 er merkis-
dagur í sögu Póllands. Við
hljótum að byrja á að rifja
upp nokkrar staðreyndir frá
fyrsta árinu. eftir str'ðið í Pól-
landi. Ekkert land í heimin-
um hafði orðið fyrir eins
þungum búsifjum af völdum
stríðsins og Pólland. Af hverj-
um 1000 íbúum höfðu 220 ver-
ið drepnir, og 38% af þjóðar-
auðnum var eyðilagður (en að-
eins 1,5% í Frakklandi, 0,8%,
í Bretlandi, 0,1% í Bandaríkj-
unum).
Það er gagnlegt að hafa
þessar staðreyndir í huga, er
við metum þann árangur, sem
náðst hefur á árunum eftir
str:'ðið. Það má segja, að 22.
júlí 1944 hafi verið upphafið
að aukningu iðnaðarframleiðsl-
unnar 7,5-falt. Núna framleið-
ir Pólland jafnmikið á hálfum
öðrum máríuði og það fram-
leiddi á heilu ári fyrir strið-
ið. Fyrir styrjöldina var iðn-
aðarframleiðsla landsins langt
fyrir neðan meðaltal heims-
framleiðslunnar á hvern íbúa,
en núna er hún tvöfalt hærri
en þetta meðaltal.
Þessar staðreyndir skýra,
hvaða þýðingu 22. júlí 1944
hefur haft fyrir atvinnulíf og
efnahagsþróun Póllands. En
þessar staðreyndir skýra ekki
byggingu iðnaðarins, sem hef-
ur lagt höfuðáherzlu á þróun
þungaiðnaðar, og segja ekkert
um framleiðslu stáls o* raf-
magns, en hún er venjulega
notuð sem mælikvarði á þrótt
efnahagslífsins í hveriu landi.
Pólland framleiðir nú 223 kíló
stáls árlega á hvern íbúa og
eftir stríðið hefur útrýmt mis-
mun í atvinnulífsþróun ýmissa
landshluta, ekki sízt vegna
byggingar nýrra iðnbóla, eins
og t.d. Nowa Huta og Kraków.
22. júlí 1944 táknar upphaf
stórbreytinga ekki aðeins í at-
vinnulífi, heldur einnig á öll-
uip öðrum sviðum þjóðiífsins.
Lífskjörin hafa batnað stórum
frá því fyrir stríð, og verða
ekki öll þau atriði, sem að því
hafa stuðlað talin upp hér, en
sem dæmi má taka íbúðabygg-
ingar. Sökum stóraukinna ný-
bygginga búa menn nú miklu
rýmrg en áður, enda þótt 2,5
milljónir ibúða væru eyðilagð-
sem almennt eru álitin í tölu
háþróaðra landa á sviði menn-
ingar og atvinnulífs, t.d. í
Belgíu, Svíþjóð, Ítalíu. Vert er
að ‘vekja athygli á hinni gífur-
legu aukningu á upplagi bóka,
blaða og tímarita, á menn-
ingarbyltingunni i sveitunum,
sem hafa nú fengið kvik-
myndahús, útvarpstæki, sjón-
varp.
Þetta eru nokkrar staðreynd-
ir, sem ber að taka fram, þeg-
ar svarað er spurningunni um
það, hversvegna 22. júlí er
merkisdagur í sögu Póllands.
En spurningunni verður ekki
fujlsvarað, ef ekki er minnst
Pólland hefur öðlazt
nýja stöðu í heiminum
973 kilóvattstundir rafmagns á
hvern íbúa, en fyrir stríðið
voru þessar tölur 43 og 106.
En auk þess hefur vaxið upp
í landinu á tímabilinu eftir
stríðið fjöldi nýrra iðngreina,
og einna hröðustum vexti hafa
tekið efnaiðnaður, skipasmiðar
og vé’aframjeiðsla.
Þessar tölur gefa litla hug-
mynd um allar bær stórfelldu
kjarabætur, sem hin hraða
efnahagsþróun hefur fært í-
búum landsins. Milli styrjald-
anna fluttist fjöldi verka-
manna úr landi í atvinnuleit..
En 22. júlí 1944 hófst tímabil
í sögu landsins, sem útrýmdi
algerlega atvinnuleysi og á því
hafa milljónir manna. sem var
„ofaukið" í landbúnaðinum
milli stríðanna, fengið atvinnu.
Sókn Póllands frá því að
vera vanþróað akuryrkju- og
iðnaðarland til þess að vera
háþróað iðnaðar- og landbún-
aðarland hefur haft í för með
sér breytingar á byggð lands-
ins, og hefur tala bænda t.d.
minnkað um einn þriðja. Fram-
kvæmd efnahagsáætlananna
ar í stríðinu. Matvælaneyzla á
hvern íbúa hefur aukizt, kjöt-
neyzla er t.d. 25 sinnum meiri
nú en f.vrir stríðið. Sérhver
borgari nýtur nú ókeypis lækn-
ishjálpar, heilsuverndar og
sjúkrahúsvistar. Árið 1955
voru 18 þúsund læknar í Pól-
landi borið saman við 13 þús-
und árið 1939. Voru þó 38%
al'ra lækna í landinu myrtir
og drepnir í styrjöldinni.
22. júlí 1944 kom af stað
gagngerðri byltingu einnig á
öðrum sviðum. Það vita ef tií
vill ekki allir, að milli styrj-
eldanna náði ólæsi til eins
fjórða hluta allra Íbúanna! Á
17 árum hefur átt sér stað
bylting á sviði menningar og
fræðslumála. ólæsi hefur því-
nær algerlega verið útrýmt,
og tala þeirra, sem stunda nám
hefur hækkað um helming,
enda þótt íbúatala Póllands sé
minni en var fyrir stríðið. Tala
nemenda í miðskólum og iðn-
skólum hefur fjórfaldazt, og
tala stúdenta á hveria 1000
íbúa er í Póllandi 57 og er
hærri en í mörgum löndum,
á þá eðlisbreytingu, sem orð-
ið hefur á utanríkisstefnu
landsins frá því á tímabilinu
fyrir seinni heimsstyrjöld. Hent
hefur verið fyrir borð þeirri
pólitík, sem l.vktaði með at-
burðunum í september 1939, er
pólska þjóðin stóð uppi ein
síns liðs frammi fyrir ofur-
valdi hitlersnazismans. Hin
misjafna sambúð, sem Pólland
átti við nágranna sína í austri
og vestri, er úr sögunni. Núna
á landið vini og bandamenn
við öll sín landamæri.
Pólland uppskar sárbitra og
ómælanlega erfiða reynslu af
árás hitlersherjanna á landið.
Þessvegna styður Póllarid eirí-
dregið tillögu Sovétríkjanna
um almenna og algera afvopn-
un. Jafnframt hefur kjörorð
íriðsamlegrar sambúðar við
öll lönd, án tillits til þjóðfé-
lagsskipunar þeirra, orðið að
grundvallarreglu utanríkis-
stefnu Póllands, enda hefur
Pólland hvarvetna lagt hönd á
plóginn, þar sem þurft heíur
að vernda frið og draga úr við-
sjám milli þjóða.
Pólland hefur aukið tengsl
sín við ríki í Vestur-Evrópu og
sérstaklega við þau ríki, sem
landið hefur verið tengt vin-
áttuböndum við um aldir eins
og t.d. við Frakkland og Norð-
urlönd. Pólland hefur einkum
stuðlað að því, að ágreinings-
mál á alþjóðavettvangi verði
leyst i áföngum. í þá átt mið-
ar áætlun sú, sem utanríkis-
ráðherra Póllands, Adam Rap-
acki, lagði fram árið 1957 tim
að koma á kjarnorkuafvopnun
og takmörkun vígbúnaðar á á-
kveðnu svæði í Evrópu, og í
þá átt miðar einnig tillaga Pól-
lands á 15. allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna, um að
ekki skuli fleiri riki fá í hend-
ur kjarnorkuvopn en þegar
hafa þau, og að stórveldin
skuli ekki koma upp fleiri her-
stöðvum eða eldflaugaskotpöll-
um erlendis, bannaðar skuli
frekari tilraunir með kjarn-
orku- og vetnisvopn, allt þar
til undirritaður verður samn-
ingur um algert bann við þeim.
Pólland hefur staðfastlega
bent þjóðum Evrópu og alls
heimsins á þá hættu, sem staf-
ar af endurreisn hinnar þýzku
hernaðar- og útþenslustefnu,
Framhald á 10. síðu.
Ungt skolafolk pólskt í Gdansk
Lenín-málmiðjuverið skammt frá Kraków.
Þetta var á áttundu stundu,
fossinn undir fjallinu að opn-
ast, sól í austri.
Karlinn var nýfarinn frammí,
því þeir höfðu lagað og gott
að fá sér sopa, ekki vist sá
grái gæfi tíma til þess ef
hann á annað borð kæmi und-
ir.
Stoppaðu ef kemur punktur,
hafði hann sagt og ég var á-
kveðinn í að finna punkt, því
ekkert er ömurlegra en slátt-
ur mælisins. Það er eins og
marklaus skriffinnska, utan
þá er engin fiskivon.
Sjórinn var mjög dauðalegur
og gerin sem voru hér í gær,
hvergi sjáanleg.
Stefnan var aust-suðaust-
Fyrir aftan mig hamast mæl-
irinn, en pappírinn var ergi-
lega hreinn og klessulaus.
Við vorum á sextugu dýpi.
Þeir höfðu leitað vestur hin-
ir, utan Þristur, sem hélt suð-
lægari stefnu á stjór.
Fg var farinn að draga ýsur
við stýrið, þegar hann kom
undir punkturinn langþráði.
Réttara hefði verið að kalla
hann upphrópunarmerki, því
hann var þannig lagaður,
fast undir kjölnum eins og
nagli.
Fg sló af í mesta flýti.
Lóðning!
Hann kom þjótandi upp og
afturí kallinn.
Þetta er ekki fiskur, sagði
hann.
Nú hvað er það þá?
DruLla!
Eitthvað er það, segi ég.
Fiskur er það ekki.
Það er náttúrlega bara drag-
KANTINUM
bítur, segi ég. Nagladjöfull
sem stendur þarna niður.
Hann glottir.
Síðan er spýtt íann aftur.
Þeir spila manna frammí,
blóta og þvarga um slagina,
mitt í morgunbæn útvarpsins.
En það er nóg á könnunni og
skalli kokksins eins og fægð-
ur eirketill í hitanum-
'Sólin skín innum lúgarskapp-
ann í skáhallri geislarák yfir
höfðum mannanna frammí
lóna.
Eru ger
Nei, ekki einu sinni pressu-
ger, segi ég.
Kartöfluger köllum við það
sem háhymingurinn veður í,
þar er jafnan fiskur undir.
Aftur á móti var tilgangslaust
að reyna í pressugerjum.
Við fáum ann í kantinum,
segja þeir. Á áttatíu föðmun-
um. Hvað erum við komnir
langt. ?
Opinn foss.
Þeir slógu undir öðrum
manna, héldu áfram að mis-
þyrma b.orðinu og.þvarga.um
slaginn og ég er vissum það
hefði bráðnað smjör á skalla
kokksins. Það vildi ég hann
brældi, ságði vélstjórinn. Mað-
ur kemst ekki orðið á kvenna-
far.
Ert. þú nú farinn að þrá brælu,
segi ég. Það er nýtt.
Þetta er ekkert fiskirí, sagði
hann. Lúsareitingur.
Og svo erum við í kantinum.
Það stirnir á sæinn-
En hánn vill ekki gefa sig
til sá grái og það er kippt,
drukkið kaffi með kringlum
og kokkurinn segir við verð-
um ekki matvinnungar í vet-
ur. Hann er fúll og svartsýnn
og gljáir ekki lengur á skalla
hans eins og fægðan eirketil.
Við segjum hann þurfi ekki
að væla, maður uppá milljón.
Hann sver og sárt við leggur
hann eigi ekki málungi matar.
Hann hefði að vísu verið
heppinn með vertíðina fram
að þessu, en allt hefði farið
í brennivín og skatta, það
væri ekki annað að gera segja
sig á bæinn.
O, ætli þiú eigir ekki bók,
segjum við. Bláa.
Hvað er mikið íenni?
Nei, hann á enga bláa bók.
Allt hans hafði farið í skatta
og brennivín.
Þvf var nú verr og miður. Þá
væri hann ekki hér hunzaður
bæði af þorski og mönnum.
Karlinn hélt áfram að hring-
sóla, slá af og spýta íann á
víxl og þetta var ósköp nota-
legt líf utan það var lítið í
aðra hönd.
Þeir steinhéldu kjafti við
Dranginn.
Líklegast voru þeir að hellon-
um í sig.
Aftur á móti var mikið þvarg
hjá netabátunum, eymdar-
hljóð í flestum, utan nokkrum
sem bölvuðu hressilega, sögðu
það væri ekki annað en herda
þessu helvitis drasli í land,
það væri bezt geymt útí
hrauni, Trani væri að hellon-
um í sig á línu við kerlinga-
rassana.
En haldiði þá ekki að helvílis
karlinn hitti í lóðningu-
Við förum upp með semmingi,
rennum.
En hann vill ekki bekenna og
þeir láta ekki heyra í sér við
Dranginn olg kall^nn segir
kippa og við förum aftur í
kaffið og kringlurnar.
Það er spýtt íann.
Kokksi gægist varlega upp
um kappann.
Við erum nefnilega á því hann
sé kominn á landleið.
Það er vissara að láta hann
ekki sjá sig. Hann gæti átt
það til að breyta um stefnu.
Það er laugardagur, ball í
kvöld.
Þeir fara að planleggja strák-
arnir.
I nótt skal tekinn úr sér
hrollurinn.
Genirall fyllirí.
Einn á gin, þriðji dauða,
kokksi romm.
Negraromm maður. Fínt I
heitu.
Það er aftur farið að gljá
á skalla hans, kannski er
hann farinn að kippa af til-
hugsuninni.
En í miðri planlöggninni,
menn farnir að kingja munn-
vatni, negraromm maður, fínt
í heitu, er slegið af-
Karlinn kemur niður.
Þeir setja upp svip, mennirn-
ir.
Hann er að hugsa um að
liggja úti.
Þeir horfa ofan i gólfið og-
hnefarnir kreppast á borð-
plötunni.
Eruð þið ekki farnir afr
stokka, strákar? Á ekki að'-
spila?
Spilin eru tekin fram, stokk-
að, gefið.
En það er lítið fjör yfir
mannanum, ekkert þvargað,
stuttu síðar hætt.
Hver hefur ánægju af manna.
austur í kanti, ball í landi,
negraromm, gin, dauði?
Það eru fúlir menn, semí
skreiðast í koju þetta kvöld-
Effór Magnú
Jóhannsson
Hafnarnesi