Þjóðviljinn - 21.11.1961, Qupperneq 6

plÓÐVILJINN
6tgefandi: Samelnlngarflokkur alþýSu — Sðsíalistaflokkurlnn. — Rltstiórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Maenús Torfi Ólafsson, Siguröur Guðmundsson. —
Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjórl: Guðgelr
Magnússon. - Rltstjórn, afgreiðsla, auglýslngar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Síml 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 50,00 á mán. - Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmlðja Þjóðvlljans h.f.
3
Ábyrgðarleysi
jV|orgunblaðið er langstærsta og víðlesnasta dagblað
landsins. Einn af ritstjórum blaðsins komst ein-
hverju sinni svo að orði að hann gerði sér þessa stað-
reynd ljósa og þá miklu ábyrgð sem hvíldi á ritstjórn-
inni. Ekki verður maður þó mikið var við þessa ábyrgð-
artilfinningu; þvert á móti er það margra manna mál
að Morgunblaðið eigi naumast hliðstæðu sína í víðri
veröld vegna siðleysis og óheiðarleika í skrifum um
menn og málefni. í stað þess iað útbreiðsla blaðsins
auki ábyrgðartilfi-nningu ritstjórann-a verður hún þeim
tilefhi til æ freklegra ábyrgðarleysis. Það er til dæmis
háttur þeirra í vaxandi mæli að flytja vísvitandi ósann-
indi um andstæðinga sína í skjóli þess að fjölmargir
lesendur sannreyni ekki hv-að andstæðingarnir hafa
sagt eða gert, heldur taki ósa-nnindin trúanleg.
/Möggt dæmi -um þessa iðju e-r í forustugrein Morg-
unblaðsins í fyrradag, en þar er rétt einu sinni
rætt um málefni Finnlands. Þar skýrir Morgunblaðið
á þessa leið frá afstöðu Þjóðviljans: „Moskvumálgagn-
ið á íslandi hefur eins og fyrri dagi-nn tekið málstað
Rússa og segir að þeir verði að fá (herstöðvar í Finn-
landi“ o.s.frv. Auðvitað eru þessi ummæli lyga-r einar.
Þjóðviljinn er andvígur sovézkum herstöðvum í Finn-
-landi, á sama hátt og hann berst gegn bandarískum
herstöðvum á íslandi. Afstaða Þjóðviljans hefur ævin-
lega verið sú að berjast gegn herstöðvastefnunni hvar
sem hún birtist og ikrefjast þess að allar erlendar her-
stöðvar verði 1-agðar niður hvar sem þær finnast. Þetta
vita Morgunblaðsmenn öllum Öðrum bet-ur; þeir telja
sér hinsvegar ekki henta að eiga rökræður í samræmi
við staðreyndir, því gera þeir andstæðingum sínum upp
orð og skoðanir og deila því næst við sínar eigin lygar.
Og þeir ireikna með því að nokkur hluti af lesendum
Morgunblaðsins sjái ekki Þjóðviljann og gleypi því
ósannindin hrá.
Ijað kann að vera unnt að ná árangri með slíkum bar-
áttuaðferðum -um skeið. En Morgunblaðsmenn
skýldu minn-ast þess að það gengi er valt sem hefur
ósannindin að meginstoð si-nni, og 'þeir menn sem beita
þvílíkum aðferðum gera sjálfa sig að kölkuðum gröf-
um á skömmum tíma.
í sambandi við Finnland hefur Þjóðviljinn bent á
V að til eru þeir menn hérlendis sem styðja í verki
eflendair herstöðvar um heim allan — og þá einnig
sovézkar herstöðyar á Finnlandi ef um, .einhverjar því-
líidar kröfur væri að ræða. í k-alda stríðinu býður ein
hérstöð annarri heim, ein ógnunin ákallar aðra. Sú
stéfna dslenzkra stjórnarvalda að leyfa bandarískar
herstöðvar hér á landi er svik við allar þær þjóðir sem
vilja losna við erlendar herstöðvar í landr sínu eða
forðast nýjar. Endalaus áróður -Morgunblaðsins fyrir
hervæðingu, „auknum vörnum“ og valdstefnu stuðl-
ar að sjálfsögðu að hliðstæðum viðbrögðum annarstað-
af með öfugu formerki. Öllum þeim sem ekki eru blind-
aðir af ofstæki ætti að vera ljóst að þvílík stefna
magnar aðeins þa-nn ógnarlega háska sem nú grúfir
sig yfir mannkynið. — m.
Einar Olgeirsson: NOKKRAR SÖ6UFALSANIR RAKTAR
Hægri mönnum Framsóknar mun
ekki takast að láta ílokkinn þjóna
aíturhaldinu á ný eins og forðam
Hægri menn Framsóknarílokksins
óttast þá sterku kröíu alþýðunnar og
frjálshuga fólks um land allt að allir
vinstri menn sameinist gegn því
skefjalausa afturhaldi, sem nú er
dunið yfir landið. Þessi nátttröll frá
skeiði helmingaskiptanna langar í
gamla íhaldsfletið og eru öðruhvoru
að lauma inn í Tímann greinum, sem
eiga að drepa niður vonina um
vinstra samstarf hjá fólkinu. Eink-
um reyna þeir að sá því eitri í sál
sinna manna, að Sósíalistaflokkur-
inn vinni í þjónustu afturhaldsins.
Þessvegna sé ekkerí vinstra samstarf
mögulegt. — Og þannig á að áliti
þessara hægri manna að búa í hag-
inn fyrir að Framsókn fari með í-
haldinu í stjórn, — það sé betra en
að „ótætis kommarnir" geri það og
vinstri stjórn hafi hvort sem er ver-
ið óhugsandi.
Það cr vel hægt fyrir
vinstri öfl landsins að ná
meirihluta þjóðar og þings,
ef þau aðeins standa sam-
einuð um róttæka, þjóðlega
stefnuskrá GEGN erlendu
auðvaldi og hervaldi og
MEÐ stórhuga uppbyggingu
landsins samkvæmt vitur-
legri áætlun um þjóðarbú-
skapinn.
En til bess að slíkt megi
verða þurfa vinstri menn að
varast þessar sundrungartil-
raunir hægri manna Framsókn-
ar. Ög því þarf að hrekja jafn-
óðum þær blekkingar, sem
þessir hægri menn eru að
lauma út, svo sem greinilegast
sást í síðasta blaði Tímans.
Þar eru rakin að áliti hægri
manna fjögur söguleg dæmi,
sem eiga að sýna að Sósíalista-
flokkurinn sé til lítils gagns í
„baráttu gegn afturhaldi“, af
því Sjálfstæðisflokkurinn hafi
að einhverju leyti verið Sósíal-
istaflokknum sammál-a. Skulu
þau nú rakin.
I.
Fyrsta sagan er frá 1942.
Þá gerðist tvennt. Sjálfstæðis-
flokkurinn og Framsókn höfðu
sett bráðabirgðalög úm gerðar-
dóm í janúar, 1942. Áfturhalds-
stjórn þeirra gerðisi þarmeð
sek um versta afturhaldsódæði,
sem unnið hafði verið í kaup-
gjaldsmálum fram að ágúst
1961.
Verklýðsflokkarnir sprengdu
þessa afturhaldsstjórn á kjör-
dæmamálinu. Afturhaldssamt
og óréttlátt kjördæmaskipulag
varð að víkja fyrir íýðræðis-
legra skipulagi. Verklýðsflokk-
arnir veittu minnihlutastjórn
Ólafs Thors hlutleysi, meðan
stjórnarskrárbreytingin var
gerð.
í bæði kaupgjalds- og stjórn-
arskrármálinu var um að ræða
baráttu framsækinnar alþýðu
fyrir bættum lífskjörum og
mannréttindum. í báðum mál-
unum var Framsókn aftur-
haldsmegin. En Sósialistaflokk-
urinn barðist gegn afturhald-
inu og gerræðirJu, hver svo
sem framkvæmdi það,
Blindir méga hægri menn
Framsóknar vera, að þeir skuli
enn ekkert hafa lært, heldur
kjósa að rifja upp skömm sína
og -afturhaldssemi frá liðnum
árum, sem þeir ættu helzt að
kjósa að gleymskan græfi.
II.
Önnur sagan er frá 1944, um
nýsköpunarstjórnina.
Haustið 1944 sátu allir fjórir
þingflokkariíir í löngum samn-
ingum um fjögra flokka stjórn.
Framsókn hætti þeim samning-
um í október 1944 og bjóst
þarmeð við að hafa eyðilagt
möguleika stjórnarsamvinnu um
nýsköpun atvinnulífsins.
Hvað var það sem Framsókn
vildi þá?
Hún vildi í fyrsta lagi hindra
kauphækkanir verkamanna. —
Það stóðu þá yfir verkföll. —
— Framsókn heimtaði að hætt
væri að tala við „kommún-
ista“ og kaupið væri lækkað.
Tíminn hafði beinlínis átalið
„undanhald atvinnurekend-a í
kaupgjaldsmálunum“ og stapp-
að í þá stálinu að leggja til
ófriðar við verk-amenn. Verk-
föllin voru að dómi Tímans’
sönnun fyrir bví að „kommún-'
istar meina ekkert með friðar-
og samningsskrafi sínu, heldur'
vinna markvíst að upplausn
og eyðileggingu ríkjandi þjoð-
skipulags með öllum athöfnum.
sínum“. (Tíminn 15. september
1944). — Með öðrum orðum:
Framsókn var þá afturhaldið í
kaupgjaldsmálum.
í öðru lagi vildi Framsókn
hindra myndun fjögra flokka
stjórnar um stórhuga nýsköpun
alls latvinnulífs á íslandi.
Skömmu eftir að Framsókn
sleit samuingum 3. október,
bauð Eysteinn Jór-sson Sjálf-
stæðisflokknum samstjórn þess-
ara tveggja flokka og minntist
þ-á ekki á nýsköpun atvinnu-
lífsins, samanber játningu Ev-
steins í Tímanum 4. nóv. 1944.
Með öðrum orðum: Það sem
hægri nieijn Framsóknar vildu
1944, var aíturhaldsstjórn • til
að lækka kaup hjá verkalýðn-
um.
Sósíalistaflokkurinn hinsveg-
ar knúði fram. framsiékna rík-
isstjórn, er bætti kjör verka-
lýðsins og skapaði möguléika
fyrir méiri og varanlegri kjara-
bótum með hinunú nýju at-
vinnutækjum, er keýpt voru til
landsins eða byggð í landinu.
Meirihluti þingflokks Sjálfstæð-
isflokksins varð með nýsköp-
uninni, minnihlutinn var á
móti henni, með Framsókn.
III.
Þriðja- sagan er frá haustinu
1958.
Þegar vinstri stjórnin var
mynduð 1956, var- vitanlegt að
flokkar vinn-andi stéttanna
urðu að búa sig pndir það að
hækka með tímanum kaupmátt
vinnulaun-anna. Til þess að
skapa sterkar forsendur fyrir
slíku, þurfti að koma á. heild-
arstjórn á þjóðarbúskapnum,
eða minnsta kosti á fjárfest-
ingunni, með meiri eða minni
áætlunarbúskap. Alþýðubanda-
lagið lagði því til við undir-
þúning þankamálsins veturinn
og vorið 1957 að stjórn Seðla-
þankans yrði um leið áætlun-
arráð, til þess að einþeita þann-
ig fjármagni og vinnuafli
landsmanna að aiikriingu at-
vinnulífsins og kiarabýtum al-
þýðu. Alþýðuflokkúnnri var
með því. Hægri meiiíi Fram- ‘
sóknar þverneituðu. Þar var
enn sami fjandskapurinn við
áætlunarþúskap og 1944. Hægri
rhenn Framsóknar heimtuðu
einræði sitt og Vilhjálms Þór í
Seðlabankanum. Það var látið
undan þeim.
Verkamenn höfðu eftir marz-
verkfallið 1955 haft kaupgetu
tím-akaups er var 100 stig síð-
ari 9 mánuði ársins eða sama
og meðaltal ársins 1945. 1956
var kaupgetan 97,2 — 1957
var hún 95,8. — Verkamönnum
af öllum flokkum í Reykjavík
fannát sanngj-arnt að kaup
hækkaði. Verkamenn úti um
land undu hag sínum betur,
því vinstri stjórnin hafði af-
máð atvinnuleysið úti um land,:
er var þeirra vesti fjandi. —
Haustið 1958 var samið um
kauphækkanir i Reykjavík.
Fulltrúi Framsóknar í bæjar-
"stjórn Reykjavíkur ger^Si sér*
staklega tillögu um að ganga
að kröfum Dagsbrúnar. Með
þeim kauphækkunum • varð
kaupgeta tímakaups 1. des.
1958 104 stig, ■ *— m.ö.o. 4 stig-
um hærrj en 1955 (9 mán.j,
eða 1945. Það var nú allt.
Var ósanngjarnt að krefjast
þess að kaupgjald stæði, —
sumpart á kostnað o’.íuhring-
anna og annarra auðfélaga í
Reykjavík, sumpart í krafti
betri skipulagningar þjóðarbú-
skaparins, sem hefði verið haf-
in, ef Framsókn hefði ekki
þverneitað hverjum snefii á-
ætlunarbúskapar?
En hægri menn Framsóknar
riftu vinstri stjórninni, eftir
að hafa skipað verkamönnum
að samþykkja 8% launalækk-
un, •— sem þeir auðvitað ekki
hlýddu — og síðan var ekki af
hálfu Framsóknar talað né
reynt að semja við fulltrúa
þeirra.
Framsókn var þarna aftur-
haldsmegin, heimtaði kaup-
kúgun eins og 1942 og 1944 og
1955. Sósíalistaflokkurinn stóð
með kaupkröfum verkamanna,
þá sem ætíð, af því hann veit
að það er grundvöllur fyrir
þær.
En það kostar ætíð baráttu
aft knýja þær kjarabætur
fram, bæði með breytingu á
þjóðarbúskapnum og með því
að ganga á gróða auðfélaga.
— Þá baráttu heyr Sósíalista-
flokkurinn með verkamönnum.
— En hægri menn Framsóknar
hafa oft-ast frekar kosið að
standa þá með einkaauðvald-
inu, — nema síðastliðið sum-
ar. Þá bætti Framsókn sannar-
lega fyrir margar fornar synd-
ir með drengilegri framkomu
enda varð íhaldið reitt í henn-
ar garð!
Barátta Sósíalistaflokksins
haustið 1958 var því framsæk-
in barátta gegn auðvaldi og
fyrír kjárabótum.
Sá verknaður Framsóknar að
rjúfa vinstri stjórnira, var
hinsvegar sú dyggasta þjón-
usta. sem hægri menn Fram-
sóknar hafa veitt afturhaldinu
á öllum sinum ferii.
mi.
Fjórða sagan er frá kjör-
dæmabreytingunni 1959.
Sú breyting var ei_n hin lýð-
ræðislegasta, er gerzt hefur á
íslandi. Kjördæmaskipun, er
orðin var úrelt fyrir þróun
þjóðfélagsins, var breytf í jafn-
aðarátt.
Framsókn hafði hátíðlega
lieitið verklýðsfiokkunum lýð-
ræðislegum endurbótum á
kjördæmaskipulaginu, er vinstri
stjórnin var mynduð 1956. Ifún
liafði syikið það. — Enri einu
sinni ri'éýtídust1 verklýðsflokk-
arriir til að semja við íhaldið
um kjördæmabreytingu. —
eins og 1931 op 1942. Framsókn
hafði ekkert lært. Aðeins hugs-
að um að halda í gömul for-
réttindi.
Það var verkalýðurinn, og
nteð honum Sósíalistaflokkur-
inn, sem stóð með lýðræðisleg-
um framförum 1959, en Fram-
Framhald á 11. siðu.
■■iiiái'rtiy i -I - uitgterrinr
— ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur. 21. nóvember 1961
Þriðjudagur 21. nóvember .1961 — ÞJÓÐVILJINN —
Fyrir nokkru hóf nýr leik-
flokkur göngu sína, Gríma að
naíni, og hlaut miklar þakkir
áhorfenda; ég gat ekki verið
viðstaddur atburð þennan af
gildum ástæðum. Stofnendur
flokksins og forustumenn eru
taldir í leikskránni, sex að tölu,
ungt fólk, dugmikið og áhuga-
samt og lætur sér ekki marg-
háttaða erfiðleika fyrir brjósti
brenna; það nýtur ánægjulegr-
ar , aðstoðar mikilhæfra og
þrautreyndra leikara og á skil-
ið fylgi og athygli allra sem
leikmenntum unna. Ætla má að
Gríma geti borið heitið til-
raunaleikhús kinnroðalaust og
fyrst íslenzkra leikhópa, en um
knýjandi nauðsyn slíkrar stofn-
unar hef ég oftlega rætt og
ætla ekki að gera í þetta sinn.
Hlutverk tilraunaleikhúsa er
■ ærið margþætt, en sú þörfin
brýnust að hlúa af fremsta
megni að þeim veika, lítt
þekkta en allfjölskrúðuga gróðri
sem nefnist íslenzk leikritun
okkar daga. Djörfung og sjálfs-
traust virðist Grímu sízt skorta,
og gæti haft ljóðlínur Stefáns
G. að einkunnarorðum: „Bíddu
aldrei eftir frétt, æska, um
hvað sé fært að efna!“
Leikflokkurinn nýi hefur
fengið inni í gömlu kvikmynda-
húsi og komið sér þar vel fyrir
eftir ástæðum. Þegar inn er
gengið ber ýmislegt fyrir augu
og eyru sem beinir huganum
að tilraunaleikhúsum — opið
einkennilegt svið, nýstárleg
beiting ljósa á undan sýningu,
frönsk tónlist. Og Gríma mark-
ar stefnuna með þessari sýn-
ingu, ætlar sér ekki aðeins að
leika og skémmta, heldur líka
að skýra og fræða: á undan
víðfrægum elnþáttungi Jean-
Paul Sartre er flutt ýtarlegt
erindi um höfundinn ásamt
yöldum köflum, úr ýmsum
verkum hans. Erindið er
skemmtilegt og ljóst og samið
af Vigdísi Finnbogadóttur og
Magnúsi Pálssyni, en Þorsteinn
ö. Stephensen les það með al-
kunnum skýrleik og látleysi
Þrír leikendur flytja kaflana
úr verkum skáldsins og ertúlk-
un Haralds Björnssonar á orð-
svörum Júpiters í „Flugunum"
einkum minnisverð, gædd sér-
stæðum lifandi þrótti.
Einþáttungurinn „Læstar dyr“
mun af flestum talinn á meðal
snjöllustu skáldverka Jean-Paul
Sartre og var f rumsýndur í
París fyrir sautján árum; en
segja má að í stríðslok hafi
Sartre verið frægastur allra
höfunda og nafn hans á hvers
manns vörum. Hann hefur sem,.
alkunnugt er látið sig flest
mannlegt máli skipta, heim- i
speki, félagsmál og stjórnmál,
en er skáld framar öllu og leik-
sviðið helzti vettvangur hans.
Það er varla ofmælt að sjón-
leikir Sartre séu sígildir orðnir,
og tilkomumestur er hann allra
franskra. leikskálda sem nú .
lifa.
Sartre hefur jafnan mikinn
boðskap að flytja, það er mark-
mið hans að opna augu áhorf-
enda, neyða þá til að hugsa,
segja þeim sannleikann vægð-
arlausan og nakinn. Umdeilda
heimspeki hans ætla ég ekki að
reyna að ræða, en í „Læstum
dyrum“ má kynnast ýmsum
kenningum hins franska stór-
skálds. Manninum er aðeins
eitt líf gefið, en enginn lausn-
ari, enginn guð; hann er dajmd-
ur til frelsis og algerlega á-'
byrgur gerða sinna.. Hann verð-,
ur að v.elja sinn eigin veg,_ þorai;
að brey.ta. rétt; það, fánýtú
að vilja yel, verkiu ein .skipta'
máli. Þq að Sartre hafi. orð.ið
mörgurp borgaralegu.m sáluml
hneykslunarhella er.hann sann-
ur umyandari og siðameistari
:og á þar samleið með Henrik
Ibsen og Bernard Shaw. Kr'öft-
ugri og geigvænlegri siðapré-
dikun en „Læstar dyr“ mun
torvelt að finna.
Það er sjálft helvíti sem fyr-
ir augun ber, ekki helvíti mið-
alda með djöflum sinum,
brennisteini og píslartólum,
heldur lítið óvistlegt- herbergi
í ömurlegu og ærið skuggalegu
gistihúsi, og minnir á daga
Napóleons þriðja. Þar er hita-
svækja inni, engir gluggar né
speglar, og endalausir gangar
utan harðlæstra dyra. Inn í
vistarveru þessa er vísað þrem-
ur glötuðum sálum, einum
n.udiuuL
Skuggamynd í upphafi sýningar. Frá vinstri: Haraldur Björnsson, Knistbjörg Kjeld, Erlingur Gísla-
son og Þorsteinn Ö. Stephensen.
eftir JEAN-PAUL SARTRE
Leikstjóri: ÞORVARÐUR HELGASON
karlmanni og tveimur konum
— öll hafa þau gengið rakleitt
hinn breiða veg og aidrei þorað
í'ð velja, öll hafa þau kyalið
ástvini sína og haft nautn af
þeim voðaverkum. Karimaður-
inn heitir Gárcin, blaðamaður
frá Brazilíu, fórnardýr kvalá-
losta hans var eiginkonan, um-
komulaus og varnarlaus. Hann
var íriðarsinni og vildi sýnast
hetja, en sveik hugsjónir sín-
ar með lítilmannlegum hætti
og var skotinn sem liðhlaupi,
dó sem svikari og lydda. Ines
er fullorðin kynvillt kona af
lágum stigum sem neyddi og
tæld.i vinkonu sína til fylgilags
við si.g og hrakti mann hennar
og hana sjálfa út í opinn dauð-
ann. Taumlaus valdasýki, sad-
ismi og ruddaskapur einkenna
hana, en hún hefur aldrei
blekkt sjálfa sig, horfir opnum
sjónum á illvirki sín og mann-
vonzku. Loks er Estelle, ung og
fögur og auðug heimskona og
hreinræktuð daðurdrós, hún
átti barn með friðli sínu.m og
sáigaði því með köidu bióði, en
elskhuginn skaut sig að því
búnu. Estelle er tilfinningalaus
með öllu, eigingirni hennar og
nautnasýki eiga sér engin tak-
mörk, né hégómaskapur og
heimska.
Skáldið skýrir frá viðskipt-
um hinna fordæmdu með
meistaralega gangorðum hætti,
þessi vítislýsing er sem óslitin
martröð. Þremenningarnir bera
í upphafi grímur sakleysisins,
reyna að dyljast af fremsta
megni, en hljóta vonum bráðar
að játa glæpi sína og viður-
styggilegt innræti. Þau höfá
aldrei sézt áður og það er þeim
framan af mikil ráðgáta hvers-
vegna einmitt þau eigi að búa
saman um alla eilífð. En í víti
er ekkert tilviljun háð, það
kemur fljótlega á daginn að
einmitt þetta fólk er til þess
kjörið að kvelja og pynda hvert
annað sem sannir böðlar: „hel-
víti — það eru hinir“, segir. í
ieiknum. Ines hin kynvillja
girnist Estelle og leikur sér að
henni eins og köttur að mús,
og hún flýr auðvitað á náðir
Garcins, karlmannsins; en hann
getur ekki notið lostfagurs lík-
ama hennar vegna þess að
Ines horfir á, lætur þau aldriei
í friði. Þannig er sambúðin ei-
lífur djöfullegur vítahringur,
Framhald á 10. síðu.
GRÍMA:
LÆSTAR DYR