Þjóðviljinn - 18.03.1962, Page 7

IIBIIIIIIIUinMMBimVBHII

m
)AN
Ein af þeim næir 200 undafífla-
tegundum sem vaxa á lslandi.
Þessi fannst við Vík í Mýrdal
og er við hana kenndur, heitir
á latínu .Hieracium vikense.
Vanvöðvungur nefnist þessi hörpudiskur.
Peturskóngur.

norðarlega við eruin á hnett-
inum, þær eru stærri í hlýrri
sjó.
— Hvaða nytjafiskar éta
skeljar, og þá hvaða skeljar?
— Ýsa, steinbítur og koli éta
skelfisk, og éta margar tegund-
ir hans. Koilinn ræður aðeins
við litlar skeljar, en steinbít-
urinn getur mulið allan skel-
fisk. Á Dalvík fundust einu
sinni 72 kuðungar í einum
þorskmaga, og þeir alls ekki
litlir; annars er talið að þorsk-
ur éti ekki skeljar.
— Minnsta tegundin, kuðung-
hver stærst?
ur, er aðeins 1 millimetri í
þvermál fulivaxinn.. Stærsta
skeldýr hér við iand er hafkóng-
ur, getur orðið 20 cm langur
Stærsta skeldýr hér
Stærsta skelin (samloka) hér
við land er Ægisdrekka,
stærsta eintak, sem fundizt hef-
ur af henni var 17 cm. Hún
finnst aðallega undan Reykja-
nesi á 200—600 m dýpi, — hana
rekur ekki á fjörur. Stærstu
skeljar hér við land hafa feng-
izt frá Vestmannaeyjum — það
gerir hlýi sjórinn.
— Hver er minnsta skelin og
— Hefurðu ekki líka athug-
að vatnakuðunga?
— Jú, ég hef lika safnað
kuðungum á landi og í vötn-
um. Hér eru sniglar bæði kuð-
ungslausij- og aðrir er hafa
kuðung; sumir eru í tjömum
og aðrir kuðungssniglar á
landi, t.d. lynghrekkum. En
þar sem við búum á eylándi
er .ekki að vænta að mjög auð-
ugt sé af þessu tagi hér.
— Hvað eru þetta margar
.tegundir á landi?
— Það eru um 20 tegundir
af snjglum hér sem hafa kuð-
ung á bakinu, fyrir utan garð-
snigla ogi brekkusnigla. Svo
höfum við líka skeljasamlokur
á landi. Fjórar tegundir þeirra
eru örugglega taldar vera hér,
en gætu verið fleiri því þetta
er illa rannsakað. Þær eru heizt
í bleytu og tjarnarpollum,
3—4 mm að stærð; þær eru
bæði norðan- og sunnanlands.
Á meginlöndunum er auðugt
af landskeldýrum.
Annars er • þekking manna- á
skeldýrum og lífi þeirra afar
bágborin ennþá, t:d. er ekki
vitað hvernig er náttað lífi
margra be:rra framan af, hvort
lirfurnar eru botnlirfur eða
sviflirfur. Eng.'nn íslendingur
hefur fengizt við þetta. Hér á
Norðurlöndum hafa Danir helzt
rannsakað þetta dáiitið.
Margir kuðungar höfðu ekk-
ert íslenzkt nafn. Guðmundur
Bárðarson skírði á sínum tíma
kuðunga sem þá vöru fundnir
hér og ekki voru áður til nöfn
yfir. Varð ég svo að skíra þá,
sem síðan hafa fundizt hér. .
Nú er ég eiginlega búinn að
leggja skeldýrin á hilluna, mað-
ur getur ekki haft allt í takinu,
—: en verður þó að koma á
framfæri í Náttúrufræðingn-
um nýjum tegundum sem finn-
ast.
— En er ekki alltaf leitað
til þín varðandi ákvörðun é
skeljum?
-r— Jú, það er venjulega lelt-
n með skeljar af því
enginn er í þessari grein, en
ekki er ævinlega hægt að
svara. T.d. er ný tegund fund-
in við ísland og hefur hún nú
legið í nokkra mánuði hjá
dönskum sérfræðingi, og hefur
það eitthvað vaf.'zt fyrir hon-
um að greina hana. Hún er
skyld öðu, en virðist vera af
deild sem aldrei hefur fund-
izt í Norðurhöfum.
— Er þetta Þá kannski ai-
veg óþekkt tegund?
— Það gæ.ti komið til mála
að þetta væri ný tegund fyr-
ir vis'ndin. Það fengust af
henni 8 eintök. Þau fengust við
Bjarnarey í Vestmannaeyjum.
Við Bjarnarey dýpkar afar-
fljótt allt upp. í úthafsdýpi.
Það er annars merkilegt
hve skeldýr geta þolað mis-
munandi dýpi o.g þá mismun-
andi þrýsting, eða allt frá 200
til 4000 m dýpi. Af íslenzku
tegundunum getur glitdiskur-
inn verið sérstaklega djúpt.
— Er skeljasafnið, sem þú
áttir, hér í Fiskideildinni?
— Nei, en það er ætlunin
að koma hér upp skeljasafni
fyrir Fiskideildina, svarar
Ingimar og tekur fram suð-.
rænan risadisk. heijarmikla
ígulskel frá Vestmannaeyjum
og fleira.
— Áttir þú ekki þátt í ein-
hverri fiskabók?
1 ■— Jú, Fiskar í litum kom
út í fyrra og ég samdi í hana
textana með t.'lliti tíl ísienzkra
tegunda. Það var annað verra,
það var að skíra alla fislpna
á íslenzku svo þeir væru ekki
með iatneskum nöfnum ein-
um. Það er varasamt verk, og
ekki ævinlega vel þokkað .....
Já, ég eyddi sumarfríinu mínu
í þessa bók.
Ingimar vill sem minnst
ræða um ritstörf sín, en þess
má þó geta að auk annars sem
hann fæst við núna er próf-
arkalestur orðabókar Menn'ng-
arsjóðs vegna náíttúrufræðiorð-
anna, en í henni eiga að veranöfn
allra íslenzkra dýra á íslenzku
og latínu. Þá les hann einnig
prófarkir af útgáfu Vísindafé-
Iags íslendinga • á riti Steindórs
Steindórssonar um innflutnmg
flórunnar og ísaldargróður.
Hann van á sínum tíma ásamt
tveim öðrum að 3. útgáfu Flóru
íslands. Fyrir alimörgum ár-
um skrifaði hann ásamt Ing-
ólfi Davíðssyni, bókina Garða-
gróður, um allar jurtir ræktað-
ar í skrúðgörðum á íslandi.
Auk þess eru ótaldar • margar
vísindaritgerðir.
— Þú hefur líka rannsakað
sveppi, Ingimar, og skrifað um
þá. Hefur nokkur annar feng-
izt við þá hér?
— Nei, það hefur enginn ís-
lendingur tekið sveppina hér
til rannsóknar — og ég var
svo neyddur út í þá. Sl. vor
skrifaðj ég í S'amvinnuna um
helztu fegundir sveppa hér til
matar, og matartilbúning úr
þeim. Ég tók um 20 tegundir.
Það hefur farið í vöxt að
sveppir væru notaðir til matar
hér og ég var að reyna að
hjélpa fólki sem hefur verið
að spyrja um þetta.
Það eru háir plöntusafnahlað-
ar inni hjá Ingimar, og það
gefur tilefni til að víkja að
því efni.
— Já, svarar Ingimar, plönt-
ur hafa verið mér hugstæðar
um dagana. Síðustu '12 árin
hef ég fengizt sérstaklega við
sérstaká ættkvísl: undafífla.
Ég hef nú fengið að láni allt.
sem ti] er á söfnum í Osló
og Kaupmannahöfn af unda-
fíflum og sem safnað hefur
verið á islandi. Ætlumn er að
fara yfir þetta allt, fá upp
fundarstaði og endurskoða.
Bæði Danir og Norðmenn hafa
safnað hér og flutt úr landi,
og þar eru eintök af plöntum
sem ekkert eintak er til af
í safninu hér á landi. ... Já
þetta er erfiðasta ættkvíslin.
Og nú er enginn undafífla-
fræðingur á Norðurlöndum
nema þeir sem íást jafnfr.amt
við aðrar tegundir, síðan Norð-
maður og Svíi létust, sem báð-
ir voru ágætir í þessari grein.
— Hvað eru undafíflarnir
annars margir?
— Það var búið að lýsa 108
undafíflategundum, en síðan
heí' ég bætt við 80 tegundum
og lýst þeim. Vísindafélagið
hefur tekið rit mín um þá til
útgáfu.
Ég fékk engan til að þýða
þetta á latínu og varð því að
gera það sjálfur — þótt ég
hefði aldrej Jatínu 3ært!
í æviskrám má lesa að Ingi-
mar hafi verið félagi í Vís-
indafélagj íslendinga frá 1931
og heiðursfélagi mun hann
vera í Félagi íslenzkra nátt-
úrufræðinga.
— Þú 'ert furðulegur maður,
Ingimar. Þú ert grasafræðing-
ur — og líklega éini undafífla-
fræðingurinn á Norðurlöndum
nú, þú ert orðinn sérfræðingur
í aldursrannsóknum á fiskum,
þú rannsakar sveppi, skeldýr
og snigla bæðj á sjó og landi,
þú semur vísindaritgerðir á
latinu og lest yfir vísindarit-
gerðir annarra áður en þær
eru gefnar út. Ejnhverju sinni
var mér sagt að fá myndu þau
dýr á jörðinni að þú kynnir
ekki eínhver skil á þe;'m. Segðu
mér svo; hver er þin vísinda-
lega menntun?
— Ég hef gagnfræðapróf
frá Akureyri árið 1913, svarar
Ingimar. Svo las ég þýzku og
stærðfræði undir 4. bekk vet-
urinn eftir. En það voru miklir
erfiðleikar þá, bæði almennt,
og þröngur persónulegur fjár-
hagur. Endirinn varð sá að ég
fór til heimiliskennslu o.g svo
við barnaskóla og unglinga-
skóla á Árskógsströnd. —
Ingólfur Davíðsson var þar
einn af nemendum mínum. Ég
var í Árgerði á Dalvík og hafði
þar örlítið bú, jafnhliða því
að ég hafði unglingaskóla á
Dalvík.
— Hve lengi varstu við þetta
á Dalvík?
— Ég fór til Akureyrar
1923 og var framkvæmdastjórl
Gróðrarstöðvarinnar þar í eitt
ár í forföllum annars. Að því
loknu vann ég svo hvað sem
hendi var næst fyrst á eftir,
en 1926 fór ég í skrifstofu hjá
Gefjunni og var við það til
1936. Ég notaði svo sumurin
til plönturannsókna og 1930 i
kenndi ég grasafræði við
Menntaskólann á Akureyri. j
Lárus Bjamason átti Þá að
kenna þar dýrafræðj og bað
m:'g í guðanna bænum að
kenna grasafræðina fyrir sig.
Ég varð að fá mann fyrir mig
í skrifstofu Gefjunnar. því ég
hefði ekki getað kennt mikið
með því að vinna í Gefjunar-
skrifstofunni frá kl. 8 til 6.
— Þú hefur ferðazt víða til
plöntusöfnunar?
— Já, ég héf farið víða
þeirra er'nda; um Eyjafjörð,
Fnjóskadal, Hornafjörð, Reyð-
arfjörð og Vestfirði, aðallega
milli ísafjarðar og Mjóafjarð-
ar. Til þess fékk ég styrk úr
Sáttmálasjóði, sem þótti mik-
ið á þeim tíma. Ég hef farið
viðar um Vestfirði en þetta
takmarkaða svæði og einnig
um Dalasýslu.
— Og hvar hefurðu birt
árangur ferðanna?
— Ég hef aðallega skrjfað í
Botanisk Tidsskrift um rann-
sóknir mínar og Náttúrufræð-
inginn og skýrslu Náttúru-
gripasafnsins. Vísindafélag fsl.
gaf út rit mitt um nýjar teg-
undir undafífla, ennfremur rit
Framhald á 10. síðu.
Sunnudagur 18. marz 1962 — ÞJÓÐVIUINN —