Þjóðviljinn - 23.01.1969, Blaðsíða 5

Fimimtudagur 23. janúar 1969 — ÞJÖÐVILJINN — ~g
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
Orfeus og Evrýdís
eftir Jean Anouilh
Leikstjóri: HELGA BACHMANN
Pétur Kinarsson, Helgi Skúlason og Steindór Hjörleifsson í hlutverkum.
magni þrungnia verk sem birtir
hetjulega baráttu skæruliðanna
frönsku gegn blóðveldi nazista.
„Antigóna“ var sýnd í Þjóðleik-
húsinu árið 1955, en aðeins í
örfá skipti fyrir hálftómum
salnum; ég vænti þess að
,.E,vrýdísi“ verði lengra lífs
auðið. Annars er ærið mairgt
sviplíkt með þessum stórbrotnu
verkum, þótt ekki kunni að
virðast í fljótu bragði.
Það er ekkert áhlaupaverk
að flytj a hinn yandleikna
fransika sjónleik á íslenzk.u
siviði; ég bjóst að yísu ekki
við miklu, en varð ekki fyrir
neinum vonbrigðum. Gestimir
fylgdust með af sýnilegri at-
hygli, og mikill fögnuður rikti
í lokin; brátt íyrir alla ann-
marka hljótum við að þakka
Leikfélaiginu framtak þess og
áræði. Helga Baehmann er ó-
vanur leikstjóri, en hefur margt
gott til brunns að bera; hún
fer najrfæmum höndum um
leikinn, er trú ætlan skáldsins.
Henni tekst að sjálfsögðu ekki
að bjálfa hina ynigri leikend-
ur til nægrar hlítar, og er sýn-
ingin því ekki samræm heild
í öllu; en alúð henrnar og
smekkvísi leynist hvergi. Leik-
stjórinn reynir sjaldnast að
líkia eftir leikstíl Frakka eða
suðrænum tilburðum; það hefði
auðvitað verið æskilegt, en ekki
gerlegt á landi hér; Helga tek-
ur þar skynsamlega og rétta
stefnu. Við hlið hennar stend-
ur Steinþór Sigurðsson og leik-
myndir hans hafnar yfir mina
gagnrýni, gerhugsiaðar, vandiað-
ar út í æsar; hin óhrjálega vist-
arvera á gistihúsinu er til
sannrar fyrirmyndar, og kaffi-
stofan raumar enigu síðri. Þýð-
inig Emils Eyjólfsisonar er rit-
uð á góðu máli og mjög ná-
kvæm í alla staði.
Það er auðvitað kostur að
fela aðalhlutverkin komuingum
leikendum, en hins efcki að dylj-
ast að ailmjög hlýtur þá að
skorta þroska og reynslu, bæði
á strönigum kröfum sviðsins og
lífinu sjálfu. Mér finnst Val-
gerður Dan á réttum stað sem
Evrýdís, ég hef alltaf haft trú
á hæfileikum hininar umgu leik-
konu, frá því ég ledt hana í
fyrsta sinn og hún virðist
kunna að slá á marga strenigi.
Hún er bamsleg, og angurblíð
Evrýdís og aðlaðandi á allan
hátt og oftlega talsverður þrótt-
ur í orðum hennar og athöfn-
um. Henni tekst vel að lýsa
heitum tilfinnimgum, fölskva-
lausiri ást, hlýju og tilfinning-
um; en flekkaða fortíð Evrýdís-
ar lætur hetnni miður að túlfca;
lífið hefur sett svarta bletti á
þessa indælu stúlku. Orfeus var
falinn Guðmundi Magnússyni
er brautskráðist í fyrra úr
skóla félagsins, og hefur ekki
leikið áðuæ að neinu marki; og
þó að Orfeus sé allmikið edn-
faldairi mannlýsing og auð-
leiknari en ástmey bans er mdk-
il byrði lögð á ungar herðar.
Guðmundur er sfeapfellilegur
piltur og myndarlegur og býður
af sér góðan þokka, en fremur
stirðlegur í hreyfingum, og
framsögn og orðsvörum enn
auðsærra bióita vant; Valgerður
er ekki heldur nógu þroskuð á
því sviði. Hinum óvana leikara
tekst ekki nógu oft að sann-
færa okkur um óstjómlega
hrifningu og ást Orfeusar, við
trúum ekki alltaf á sorg hans
og gleði og sálarangist. En hann
gerir sumt fallega, og óhætt
að óska honum góðrar framtíð-
ar á sviðinu; meira verður ekki
um hann rætt að sinni.
Helgi Skúlason er ágætur
Henri, það er dauðinn, blátt á-
fram og fremur lágróma, hlýr
og vimgjamlegu.r, stillilegur og
mi'ldur, óðfús að lina og milda
þjáningar og sefa; ég hefði
ekki kosið að fela það hlut-
verk öðrum. Steindór Hjörleifs-
son lék hinn misheppnaða og
forpokaða tónlistarmann föður
Orfeusar, hann lifir á fiðttuileák
sonarins og er ánægður ef hann
fær góðan vindil og sæmilegan
mat og drykk, lætur sig jafn-
vel enn dreyma um „villtar
meyjar". Steindór nær á-gætum
tökum á hlutverkinu og útliti
og finamkomu gamla m-annsins;
en ef til vill er hann of grát-
htægilegur og meinlaus, birtir
ekki til fullrar hlítar þá mann-
legu eymd og hróplegu niður-
ntfðslu sem ættaztj er til. Regína
Þórðardóttir er óaðfinnanleg
sem móðir Bvrýdísar, laigleg
kona þótt velkt sé af fremur
vesælli ævi, hégómleg, ósann-
sögul og u-nir hlutskipti sánu
þrátt fyrir alit. Við hlið hennar
situr hinn gráihæirði elskhugi
Jón Aðils, hæfileikasnauður,
innantómur og tilgerðarlegur
leilkari; góð og íátlaus túlkun.
Það sópar verulega að Jóni
Sigurbjömssyni sem fer af-
bragðsvel með hlutverk Dulacs,
hæfilega óhugnanlegur í sjón
og raun; staurfóturinin er reynd-
ar óþarfur með öllu. Jón er í
öllu sá samvizkulausi og hrotta-
legi hundingi sem hann á að
vena, og bregður skýru ljósi yf-
ir aumllegt ástand leikflokks-
ins og fortíð Evrýdísar. Þá get
ég ekki fundið að hótelþjónin-
um Péfcri Einarssynd, hann leik-
ur hvorki otf eða van-, og er
fratnskasfcur allra. Guðmundiur
Pálsson er virðulegur og við-
kunnanlegur þjónn á jám-
brautarstöðinni og einmitt só
maður sem unglinigunum ást-
fönigtnu fellur vel í geð; laglegi
gjaldkerinn er Bxyndís Péturs-
dóttir, eitt hinna minnstu hlut-
verka, og ánægjulegt að sjá
bania aftur á sviðinu, þótt í
litlu sé. Erlendd Svavairssytii
verður of lítið úr Matthíasi,
piltinum sem ainn Evrýdísi hug-
ástum og sviptir sig lífi henn-
ar veigna. Erlendur er allt of
hversdaigslegur og ómögulegt að
sjá að hanp sé að því kominn
að fremja sjálfsmorð. Daníel
Willi-amsson fer snoturlega með
hlutverk litla siviðsstjórans, þé&s
aumkvunarverða manns; ég
minnist þess efcki að Daníel
hafi leikið jafin vefl fyrr. Loks
bregður Borgari Garðarssyni
aðeins fyrir sem skrifstótfu-
m-annd á lögreglustöð, og Hrafn-
hildi Guðmundsdóttur og Soffíu
Jakobsdóttur sem tveimur un.g-
um leifcfcoraum, stallsystrum
Evrýdísar. og eru þá ailli.r tald-
ir sem þátt taika í leiknum
fræ-ga um Orfeus og Evrýdísu
eftAr nútiðarskáldið heims-
kunna, Jean An-ouilh. — Á. Hj.
Lögskipti ríkis
og erlendra at-
vinnufyrirtækja
Riki, erlend atvinnufélög og
lögskipti þeirra á milli verður
umræðuefnið á fundi Lögfræð-
ingafélags Islands í kvöld.
Fundurinn verður haldinn £
Tjamartoúd og hiefst Kl. 8.30.
Framsögumaður er Sigurður
Gizurarson bæjarfógetafuliltrúi.
í fréttatillkynninigu um fiundinn
frá Lögfræðingaféiaiginu segir:
Það efini seim hefur verið valið
til unaræðu vekur mangar spum-
inigar sem haffa eikiki verið ctfar-
lega á baugi fyrr en allra síð-
ustu árin.
Að fomu og nýju hefur ríikið
verið öfflugast allra féflagasam-
taka, en eru nú ekki veður að
skipasit í lofti? Á upprunninni
tækniöld er verklegri kunnáttu
másskipt. Aflsmunar kennir æ
meir í skiptum ríkja. Auk þess
ryðja ný félagasamtök sér til
rúms og varpa jafnvell skuggá
á ríkin. Þau gerast viðsemjend-
ur við sama borð. Munu ekiki al-
þjóðleg lögskipti þera merki
nýrra vaildahlutfallla í æ ríkara
mæli?
Ég hlýt að játa að ég er eng-
inm sérfræðinigur í verkum Je-
ans Anouilhs, hins víðfræga
og umdeilda franska skálds, og
hef þó hiaít á honum miklar og
langvinnar mætur; og af þeim
leikritum hans sem ég hef les-
ið, heyrt og séð þykir mér ekk-
ert fegurra, skáldlegra og imni-
legra en „E,vrydice“ eins og það
heitir réttu nafni, en það er
haonleikurinn um Orfeus og
og Evrýdís sem Leikfélag
Reykjiavíkur frumsýndi fyrir
skömmu. Harin er seiðstenfet
verk og átakanlegt, þótt grósku-
mikið skop höfundiarins láti
ekki heldur en anmars staðar
að sér hæða, og hlýfcur að hiræra
hvem þann áhorfanda sem ekki
er úr steini gerður. Sögnin
gríska um Orfeus, hinn goð-
kynjaða kappa sem var mest-
ur tónsnillingur heims og hlaut
hörmuleg örlög hefur orðið
hinum mestu listamönnum
flest-um goðsögum fomaldar
hugstæðari allt fram á þennan
dag, hvort sem þeir hafa tjáð
sig í leikritum eða ljóðum,
myndlist, söngleikjum eða leik-
döneum. Sjónleikur Anou-ilhs
er raunar í öllu nútimaiverk og
gerist í venjulegu frönsku um-
hverfi þótt sagan hellenska
njótast af heilum hug í óvist-
legu hótelherbergi í einn sól-
arhring, lenigu-r varir un.aður
þeirra og djúp ást ekki, þau
hljóta að skilja. Evrýdis á sér
flekkaða fortíð, hún hefur átt
ástmenn sem hún elskaði ekki
og fyrirleit jafnvel af heilum
huga, hún hefur meðal annars
i heilt ár verið frilla hins rudda-
lega, miðaldra og skefjalausa
stjóim-anda leikflokksins Du-
lacs — vegna hjartagæzku og
kvenlegs veikleika í senn. Frá
því dirfist hún ekkj að skýra
Orfeusi. hún kýs heldur að
flýja atf hólmi og heldur alein
og altsiiaus út í heiminn, en
ferst í bílslysi skömmu síðar.
Dulac kemur og krefst réttar
síns, segi.r Orfeusi hina óhugn-
anlegu sögu. Orfeus er sá eini
sem Evrýdís hefur elskað, en
nú er allt um seinan; hún er
dáin.
Orfeus, hinn hjartaihreini
saklausi piltuir er yfirkominn
af barmi, engin svíun fæst við
meini hans. En einn maður hef-
ur fylgzt með einstæðri ást
þeiirra frá upphafi, það er f rern-
ur umgur m-aður í ljósri reign-
kápu Henri að nafni, sjálfur
dauðinn. Hann tekur mjöig
sárt til elskendann-a umgu, fær
„Orféus og Evrýdís" er fagur
óður um ástina og dauðann og
þó annað og meira. Leikurinn
er máttugur og margsluniginn,
saminn af ótvíræðu sálrænu
intnsæi, fylltur snjöllum hugs-
urnun. Anouilh lýsir ekki að-
eins hinni skíru ást, hann sýn-
ir okkur ljóst og lifandi að eng-
ir fá flúið fortíð sín-a, jafn-
vel þótt uragir séu að árum.
Og hiann teflir fram áhritfa-
miklum og frábærum and-
stæðum eins og hans er vandi;
æskurani sem heimtar fullkom-
inn hreinleika, fölskvalausa ást,
allt eða ekkert, og hinni öldr-
uðu sveit, sem heldur dauða-
haldi í lífið þótt seyrt sé og
auðvirðilegt og rotnun og spill-
ing ríki, fólki sem grípur til
lífslygi, blekkinga og hræsni,
lagar sig að því sem lítilmót-
legt er og lágt; beiskja skálds-
ins er stór og sár. Og þessiar
andstæður eru sannariega of-
arlega á baugi á okkar dög-
um, uppreisn æskulýðs-ins vá-
legri og voldugri en árið 1942
þegar leikurinn var sýndur í
fyrsta sinn. Fyrsti þáttur glitr-
ar í ótai ljósbrotum og er ljóst
vitnj um leikræna snilli og
þekkingu höfundarins; Anou-
ilh er búinn auðugri og frum-
legri skáldgáfu, þvl getur enig-
inn neitað. Síðari þættimir eru
nokkuð þyngrd í vöfum, dökk-
ir yfirlitum og sorglegir eins og
efni starada til, og hljóta að
grípa okkur föstum tökum.
„Orfeus og Evrýdís" hefur
eflaust þótt of bölsýnt verk á
sínum tíma og skáldið sakað
um dauðadýrkun, flótta frá líf-
inu; slíkt blöskrar enigum leng-
ur, Beckett og ótal aðrir bafa
gengið mörgum fetum framar
á þeirri braut; og hugleiðingar
Anouilhs um einmianiakennd
mannsins ættu nútíðarmenn að
vera farnir að þekkja. Og pess
verður að minnast að leikur-
inn var sanninn þegar niðurlæg-
ing Frakklands hafði náð há-
marki. og skömmu síðar samdi
Anouiih „Antígónu", hið
Orfeus (Guðmundur Magnússon) og Evrýdís (Valgerður Dan).
liggi að baki; ömurlegur veru-
leikinn gaigrasýrir hiann, þótt
draumórar og dulræna skipti
miklu máli eins og í mörgum
vetrkum hins srajalla skálds.
Tjaldinu er lyft: við kynnumst
kaffistofu á lítilli járnbrauitar-
stöð, þjónum og gestum og á
meðal þeirra komungu fólki,
pilti og stúlku. Bæði eru fátæk
og umkomulaus, bann leikur á
fiðlu, hún starfar í leikflokki
á lægstfa stigi er flakkar um
landið og sýnir í smáborgum.
Þau hittast af einskæirri tilvilj-
un, segja aðeins örfá orð og
gleyma óðara stað og stundu.
Þau festa á augaþragði heita
ást hvort á öðru, ást sem er án
takmarka og skilyrða, láta for-
eldira sín.a lönd og leið og flýja
sarnian alla leáð til Marsieille,
á þeim miklar mætur og leyfir
Orfeusi að hitifca Evrýdísii að
nýju eins og í goðsögradnnii fomu
og með sömu skilmálum. En
allt kemur fyrir ekki, unga
stúltoan bverfur brátt aftur til
diánarheima, og hvað á Orfeus
þá að gera; Mfa eins og áður
eða ganga á vit dauðans? Hann
tekur að lokum síðari kosrtinn,
honum verSur ljóst að ást
þeirra hefði aldrei getað hald-
izt tii langframa, og auðvirði-
legar orðræður hiras aflógia föð-
ur hans sem ann lífinu þrátt
fyriir alla niðurlægihigu, si-
fellda ósigra og eymd ríða
baggamuninn; og hinum meigin
hittast þau að nýju Orfeus og
Evrýdís, ung og hrein, ást-
f anigira og haminigjusöm að ei-
lífu.