Þjóðviljinn - 19.02.1972, Qupperneq 7

Daugardagur 19. fcbrúar 1972 — ÞJÓÐVHjJINN — SÍÐA J
SPJALLAÐ
UM FRELSI
Árið 1970 Ikom út hjá Hinu
íslenzika bókmenn tafé1 agi bák-
Jin Prélsáð, eftár Jdhn Stuiart
Miils, en hann var ensikur
heimspekiingur, uppi á 19. öld.
Bók þessi kom fyxst út í Eng-
landi 1859 undir niarfninu On
Liberty. 1 greininnd hér á eftir
mun ég rita rnn það hivort
kenningar höfflundar eigi við í
niútímia bjóðféiagi.
Á tveiamur til fjóruni siðustu
oldum hefur miannskepnan
hriápað í síauknium mæli á
freJsi og lýðræði á jafinréttis-
grunidivelii. Segja má að það sé
aifleiðing lénsskdpulagsdns, sem
viaidið hefur því. Preisisivakn-
ing manma jóíkst samfflara aiuk-
inni menmtun. Manninium jókst
hugrekká til að rísa uipp gegn
kúgurunum. Þjóðfélagsbyltingin
í Prakklandi ásamit þeim upp-
reisnum sem í kjölfar hennar
komu í öðrurn löndum síðar,
og frelsisþarátta brezku ný-
iendnamma í Norður-Ameríku,
sanna það giögiglega að frels-
isþrá manna var að vakna svo
um munaðd. I frelsásbaráttum
þessum komu fyrstu manmrétt-
indaskrármar fram í dagsljósið
og var það mijög stórt firam-
fiarasipor.
En hvað er frelsi? John
Stuiart. M'ills taiar um það á
tæþum 200 blaðsíðum i bók
sinmi. Það er ákafilega erfitt að
gefia alhliða skýringu á því
hvað það er, en það má segja
að það sé nokkurskomar sjálf-
stæði,. frjálsræði eða björg.
En Íítum mú á raunverulega
grein-arafnið: „Eiga kenningar
höi'updar ,, Frelsis.ins" við í nú- .
'timá þjóðiDéiagi?" Þessu er
fljótsvarað að mínu mati. Þær
eiga tvímælaiau&t við í mú-
tíma þjóðfélagi. Tötoum til
dæmis kenntngar höfundar um
eimstakiimgsfirelsið. Um það seg-
ir hamm á blaðsíðu 45: „Hver
Mikil
viðskiptí
Svia við
Sovétríkin
Fyrir skömmu fiór utan-
rí'kisráðiherra Sviþjóðar, Wic-
man, í opimbera heimsðkm til
Maskvu iál viðræðna við hinm
sovézka starfsbróður sinn,
i Gromyko.
< í 3rfirlýsimgu sem gefin var
J út að fundi þeirra loknum er
\ það m.a. tékið fram, að við-
• horf beggja aðila til ýmdssa
alþjóðamála séu mjög svipuð
eða hin sömu. Einkum eigi
þetta við um nauðsyn á að
flýta samkvaðningu ráðstefnu
um öryggismál Evrópu og svo
afstöðu til afivopnumar sér-
sitaiklega á sviði kjarmavígbúm-
aðar.
Viðskipti Sovétríkjanma og
Svíþjóðar hafa mjög vaxið
að umdamförnu, eða 2,5-faldazt
á si. tíu árum. Nýjar vöru-
tegumdir gerast æ fyrirferðar-
meiri í viðskiptum þessum,
t.d. sovézkar tæknivörur. Sví-
ar taka mú þátt í endurskipu-
lagningu sovézks pappírs- og
trjákvoðuiðnaðar í Karelíu, og
þeir hafa áihuga á að gas-
leiðslan frá Sovétríkj'Umum til
Finmlands verði framlengd til
Norður-Svíþjóðar. — (APN)
rnaður hefur fiuilt wald yfiir
sjáifum sér, lfkama sínum og
sál“. En ein er þó umdamtekn-
ing firú þessu- Á sömu bdað-
sáðu segir hann: „Þvi, aðeims
er öllu mannkyni, ednum
manni eða fleirum, heimilt að
skerða athafmarfrelsi eimstak-
lingsins, að um sjálfsvöm
sé að ræða“. Þessar kenningar
eru nákvæmlega þær sömu og
þær sem gilda enm þann dag
i dag. Eina vald þjóðféiagsdns
yfir einstaklingmum eru lögin.
En þau mega ails ekki vera
sniðin þamnig að þau brjóti í
bága við hið aimenna frelsis-
eðli, sem í manninum býr.
E£ dýr sem lifandi er veitt úti
í nóttúrunni, er lolrað inni í
búri verðwr það aldrei það
sama og það var. Það getur
veslazt upp og drepizt. Eins er
méð manninn farið. Hann þoiir
tæplega að frelsi hans sé skert
til lemgdar. Mills ítrekar það
aldrei of oft í bók sinni hvað
frelsið er manninum dýrmætt,
og það dýrmiætd hefiur ekki
rýrnað síðan hann skrifaði bók
sína á 19. öid.
Þi-átt fyrir að fólk skynjar
hvað frelsið er manminummik-
ilvægt, fyrirfiinnst það í mjög
fáum lömdum á jarðarkringlunni.
í einræðisríkjum heimsins er
það skert til mikilla muna. EJn
hvers vegna? Jú, einfaidlega
vogna þess að kerfið í þeim
löndum þolir ekkd þá gagnrýni
sem kynmd að korma frá flólk-
inu. Mills talar mdkið um það,
að eigi eimhverju þióðfélagi að
famast vel, verði almenningur
að fá að hafia einlhver áhrif á
gang mála. Það veröur að slkapa
eðhald í þjóðfélaiginu. Kemn-
ingar og skoðamir eiga aðkoma
úr öltum áttum, síðan áaðvega
og meta hverjar eru réttari en
aðrar. Að skerða tjáningarfrelsi
mannsins er mikill glaepur,
bæði gegn manmkyni og ein-
stakiingi. Það kemur í veg
fyrir það að maðurinn geti
hugsað rökrétt og toomið skoð-
unum sinum á framfæri. Þaö
kemur í veg fyrir allar and-
legar framfarir, t.d. í bóic-
menntum og listum. Enigir
mernn sjá betur galla þjóðfé-
lagsins, en listamenn. Aðskeröa
frelsi þeirra til að túlka stooð-
anir og hugsanir síjLar er það
sama og útrýma þeim.
Miils talar dálítið um að.
sjálfplægni hafi oft orðið frels-
inu yfirsterkara. Það semhann
á við er, eð eigiinh'agsmunar-
stefna tekur ékikert tillit til
frelsis einstaklingsins. Nú á
tímum troða stórveldin á lýð-
ræðis- og frelsissikipulagi smá-
ríkjanina sér til eigirfhagsbótai,
hvort sem stórveidlð býr yfir
lýðræðisslcipullagi eða ekki.
Tökum til dæmis Bandaríkdn,
en þar er lýðræðið eldti upp á
marga fiska. Þau hindra allan
framgang frelsis'hreyfinga inn-
anlands og í þeim löndum.sem
þau arðræna með vopnavaldi,
því að þau vita að komistsós-
íaiistar til valda leysa þeir
þjóðimar úr ánauð, og þar með
eru eigur Bandaríkjamanna
komnar úr höndum þeirra.
Höfundur talar um það hve
trúfrelsi er mikilvægt mannin-
um.Allt gott um það, en »-r
trúfrelsi ríkjandi, þar sem þjóð-
kirkja er og trúarbragða-
kennsla í skólum miðast ein-
ungis við ein trúarbrögð?
Menn i öllum löndum dreym-
ir um frelsi, þá dreymir urn
að losina úr helgreip kúgunar
og oflbeldds. Þess vegna líta
þeir vongóðum augum til stefnu
sem leysa mun þá úr fjötrum
sínum, þeir líta til hiins bylt-
ingarkennda sósiíaiisma.
Félagar, fyigjum sósíalism-
anum fram til sigurs. — Lifi
byltingin.
í"5 I
Stéttin Þáttur um
4 málefni verkalýösfelaga %: •Égjy
og og vinnustaða
1 '"? 1
starfið Umsjón: Arnmundur Bachmann Éáilgl
[«4f 4/ M og
mBm Gunnar Gottormsson r; ..
Stéttaríélög gegna
víðtæku hlutverki
Fyrir skömmu toomst sú firétt
í hámæli, að á „viðreisnartíxn-
um“hefðum við Islendingar sett
heimsmet í verkiflöaium. Bkki
dreg ég slíkar staöhæfingar í
efa enda sjaldnast við launþega
að satoast þegar til verkfalla er
gripið. En ef við gerum ráð fyr-
ir því, að upplýsiingair þessar
séu réttar og að við íslenddng-
ar eigium heimsmet í verkföll-
um, gefur það auga leið, að
kjambaráttan, kaupkröfúr og
verkföll setja mjög svip sinrn. á
hið hversdagslega líf okkar fs-
lendinga- Oig stéttarfélögin eru
aðilar þeirrair deilu og verða
þar af leiðamdi mjög áberandi.
Því má sarnt ektoi gleymai, að
stéttarfélag gegnir margvíslegu
öðru hlutvertoi, ékká síður þýð-
ingairmiklu.
Sem hagsmunasamtök laun-
þega verður stéttarfélajgið að
huga mjög að sínurn innri mál-
um, öllu er varðar skiputog og
virkni og eruduxmat á aðstæð- #
um. Stöðugt þarf að keppa að
því að eflla almenna þekkingu,
félagslegan þroska og sfóttar-
vitund meðlima.
tJt á við er stéttaríélogið lög-
varið tál baráttu í hagsmiuna-
deilu við atvinnurekendur og
sem sliitot gegnir það miMlvægu
hlutverki. Saigam kennir dkJkiur,
að það var aðeins með tilkomu
stéttarféaaiganna og því umróti,
sem þau ollu, að verkalýðs-
stéttinni auðmaðist að rísa upp
úr þeirri eymd, sem hún bjó
við frá u-pphafi iðnibyltingar og
ellt fram á fyrri hluta 19. ald-
ar.
En lífskjörin verða etoki ein-
ungis ráðin við samningaborð-
ið með atvinniuretoendunum.
Baráttan um þau er háð á öll-
um sviðum þjóðlífsins og þess
vegna er stéttarbaráttan pólit-
ísk í eðli sínu. Það var hin
pólitíska harátta og martomið
verkalýðshreyfingarinnar, sem
einkenndi þróun síðustu al.dar
meðal hélztu iðnrfkja, firiamar
öllu öðru. Síðusttx öld má kalla
með réttu öld verkalýðsins. Þá
reis stéttin upp úr þeirri niður-
lægingu, að vera varla talin
til eiginlegra þjóðfétoigsþegna,
og til þess að ná viðurkenningu
og verða hið sterkasta þjóðfé-
lagsafl.
Tveir gamlir dómar
Til firóðleiks ætla ég að rif ja
upp í þessum fyrsta þætti tvo
dórna, sem toveðnár voru upp
yfiir verkamjömnuim í Engtendi
og sýna þeir glöggt slkoðun og
viðbrögð yfirstéttarínmar þá
gegn hinni ungu hreytfingu.
Árið 1783 toomst frægur dóm-
ari í Englandi, Lard Mansfield,
svo að orði í diómi einum, er
hann tovað upp yfiir verkamönn-
um, sem bunddzt höfðu samtök-
uir í launabaráttunni: „Ilinn
raunverulegi kjarni brots ykkar
cr sá, að þið bundnzt samtök-
um. Hver sá, sem sélja vill
vaming sinin, má sélja hann við
því verði sem hann giefiur upp
og ákveður einn. En bándist
menn samtökum um að selja
ekki umdir ákveðniu verði, er
um samsœri að ræða. Á sama
hátt má hver og eirrn selja
vinnu sína gegn því gjaldi, sem
hann vill og fiær, en að bind-
ast samtötoum um að vimna
ékki undiir ákveðnu gjaldi, er
hið alvarlegasta brot.“
Ofanneflndiur d[ótmur er upp
kveðinn, þegar huigsjón líberal-
ismians er á uppleið og henmar
er tekið að gæta að talsverðu
leyti, en samkvæimit þeirri hug-
Þessum þætti er einkum ætlað að fjalla um
ýmis imálefni verkalýðs'og launþega. Ekki er enn
afráðið hve oft hann verður, en vonir standa til
að a.m.k. fyrst um sinn verði hann hálfsmánað-
arlega. Reynt verður að haga efnisvali á þann
veg, að ýmist verði fjallað um hina félagslegu
hlið verkalýðsmála, sitthvað er veit að skipulags-
og hagsmunamálum launþega almennt og mun
Gunnar Guttormsson sjá um þá hlið málanna,
eða rætt verður af mér tum vinnulöggjöf og laga-
lega stöðu launþega og stéttarfélaga, í sem víð-
tækustum skilningi.
Tíminn verður að sikera úr um það, hversu
til tekst með þennan þátt, en umsjónarmenn
hans eru þeirrar skoðunar, að mjög skorti á al-
menna opinbera umræðu um þau fjölmrgu mál-
efni, sem undir verkalýðs- og laxmþegaímál falla.
Því er farið af sfað að þessu sinni. Þarf ekki að
geta þess, að við umsjónarmenn þessa þáttar ítök-
um fegins hendi öllum ábendingum og athuga-
semdum, sem aukið geta gagnsemi og fjölbreytni
hans. Þá er lesendum vissulega heimilt að senda
þættinum spumingar og verður reynt að svana
þeim eins og frekast er unnt. A.B.
MÁL SEM
ÞARFNAST UMRÆÐU
sjón átti í þessu tilfélli Iwer
og einn verkamaður og laun-
þegl, að semja um laun sín
persónulega við atvinmiurek-
andia. Þetta leiddi til þess, eins
og möninuim er kunnuigt, að við
lá aö heilar þjóðir steyptust í
glötum, slík var rányrtoja á
vinmuafilinu.
Hinn dóamirinm var svo toveð-
inn upp árið 1810, yfir ruokkr-
um prenturum daigfolGðsiins
Times, sem farið höfðu í verk-
fall. Dómiur þessd giefur eí til
vill betri hugmynd um ríkjamdi
skoðun og viðbrögð dómsvalds-
ins á þessuim tímu. I dómi sín-
um ávarpar dómarinn satoborm-
ingama svofelldum orðum:
„Famgar, þér haflð látið leiðast
til að bindast ódæðissamtökuim,
með þeim ásetmdngi, að spilla
dýpstu lífshagsmunum vinmu-
veitamda yðar, sem gaf yður
brauð. Þér vilduð vinna hon-
um tjón og hindra hamrn í at-
vinmurekstri símum. Já, jafnvel
reymduð þér, að svo miiklu
leyti sem það var á yðar valdi,
að koma honum á kné. Brot
sem þetta eru svo alligeng með-
al fólks af yðar stétt. Þér haf-
ið þessa illu og hættulegu til-
hneigingu til að vilja eyðileggja
vinnuveitendur yðar, I stað þess
að styðja þá og hjálpa í þakk-
læti, sökum eigin hagsmuna yð-
ar. Þess vegna er það brýn
nauðsyn, að óómurinn taki hart
á tilfellum sem þessu, er menn
láta leiða sig út f þútttötou i
svo freklegum og ógeðlflelldum
samblæstri, sem brýtur giegn
lögum og rétti."
Með þessum orðum voru
verkfiallsmenm síðan dæmdir í
9 mámeða og allt til tveggja ára
famgelsis. (Báðir þessir dómar
eru lauslega þýdidir úr norsku
heimildarriti.)
Lögin
Hvað varðar framlag mitt til
þessa þéttar, mum verða farið
yfiir öll helztu atriði og sjónar-
mið íslemzkrar vinmiulöggjafiar.
Reyint verður að draga firam og
skýra ýmsa þá dlómna, sem fiali-
ið hafa á umliðnum árum í
vinnumálarétti, og er þar af
ýmsu að tatoa. Þá verður reynt
að fylgjast með oig skýra öll
hélztu laiganýmæli á sviði
vinnumúlaréttar, og greina frá
hversu þau hafa verið túlfcuð,
hafi þau komið til kasta dóm-
stólamma.
Tæplega verður hægt að
segja, að íslemzk löggjöf á sviði
vinnumáílaréttar, sé fjölbreytt
eða fuiltoomin, a. m. k. stenzt
hún tæplega samanburð við löig-
gjöf þá, er nágrannaþjóðir okk-
ar hafa sett á þessu sviði. Eink-
amlega tél ég, að flýta þurfi
endumýjun löggjafiar á sviði
vinnuvemdar og öllu því er
snýr að öryggismálum verka-
manna á vinmustað.
Lög þau, sem við atauecnint
köllum vinnulöggjöfina, eru lög-
in um sfóttarfélö'g og vinnu-
deilur nr. 80 flrá 1938. Þó að
þau séu komin til ára sinna,
verður varla anmiað saigt, em að
þau hafi reynzt vel og til þeirra
vandað á sínum tíma, þótt ým-
is áltovæði þeiroa hafi verið um-
deild og kröfiur um breytingar
á þeim oft toamið fram. Vænt-
anlega verða þessi lög tekin til
umræðu í þessum þætti allýtar-
lega, og reynt að draga firam
og skýra helztu sjónawnið, sesm
að batoi þeim liiggja, enda eru
lögin frá 1938 um sfóttairfélög
og vinnudeilur grundvalterlög
íslenzks vinnumálaréttar, og
hafá að geyma reiglur og fyrir-
mæli til handa aðilum vinnu-
markaðarins, sem þeim ber að
fj'lgja.
Eins og kumnugt er njóta op-
inberir starfsmenn ektoi verk-
fiallsréttar. Hér er um mjög f jöl-
mennan hóp að ræða um land
allt, en um kjaramiál þeirra seg-
ir í lögum um kjarasamininga
opinlberra starfsmanna firá 1962.
Auto ofangreindra laga má
nefna nototour lög um afflmartoað
efni innan vinnumátoréttarins.
Lög um örygigisráðstafanir á
vinnustööum voru sett árið
1952. Lög um rétt verkafólks til
uppsagmarfrests frá störfum og
um rétt bess og fastra starfis-
mamrna til launa vegna sjúik-
dóms- og slysaforfaíTla, sem setf
voru árið 1958. Lög um greiðslu
verktoaups frá 1930. Lög um
launaiöfnuð kvenna og Ikarla
frá árinu 1961. Auik notolkurra
smærri laga. sem kórna inn á
þetta svið. að meira eða minna
leyti. Er þess t. d. skemmst að
minnaist, að nú í vetur var lög-
um breyt.t uim oriof og lengd
vinnuvikunnar I næsta þæt-ti
mun ég væntanlega fiara yflr
oríofislöigin nýju.
Þórður Ingvi Guðmundsson.
ik