Þjóðviljinn - 24.09.1972, Side 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. scptcmber 1972
Viðtal við
Vigdísi Finnbogadóttur
leikhússtjóra
Vigdís Finnbogadóttir
var ráðin leikhússtjóri að Leikfélagi Reykjavikur
i vor en frá 1. september
til 3ja ára. Hún er annar leikhússtjórinn
hjá félaginu á 75 ára ferli
þess og tekur við starfinu^ af Sveini Einarssyni,
sem hafði gegnt þvi frá árinu 1963.
,,Ég var alltaf á kafi i leikbók-
menntum á námsárum minum,
og þegar ég þurfti aö skrifa rit-
gerðir valdi ég alltaf leikrit eða
leikritahöfunda. Ég er ekki með
embættispróf i leikhúsfræðum, en
ég tók hliðarhopp i þá átt
erlendis, bæði i Kaupmannahöfn,
ein þrjú misseri, og i Frakklandi.
Þá fékk maður svolítið að
kynnast leikhúsinu innanfrá, á
seminaræfingunum.
,,Það er satt, ég kem úr
kennslustarfi við menntaskóla i
þessa tilveru hér. En hvað gerir
sá sem er bókmenntalærður?
Hann fer náttúrlega i kennslu.
,,Ekki svo að skilja að ég sé nú i
fyrsta sinni að stiga inn i leikhús á
íslandi. Þegar ég kom fyrst heim
úr námi, 1954, vann ég við Þjóð-
leikhúsið i þrjú ár, ég útbjó leik-
skrá og sá um bókasafnið. Svo fór
ég þangað aftur 1960 þegar ég var
búin að þvælast meira i útlönd-
um. Nú — svo veiztu um leik-
flokkinn Grimu sem við byrjuð-
um með 1963. Hópur áhugafólks
sem vann ákaflega vel. af mikl-
um dugnaði, og lét margt gott af
sér leiða, held ég. Við vorum tals-
vert nýtizkuleg, vorum með
framúrstefnu og fluttum eitthvað
nýtt inn i landið..En Grima datt i
sundur, og það var að parti mér
að kenna — ég átti það einu sinni
til að vera of stjórnsöm. Þá fór ég
i kennsluna og byrjaði að starfa
að ferðamálum.
,,Ég hef unnið hjá Ferðaskrif-
stofu rikisins, og hlutverkið var
landkynning. Ég þurfti mikið að
tala um land og þjóð við erlenda
blaðamenn og rithöfunda, benda
þeim á kosti og galla. Leiðbeina
þeim með það sem er athyglis-
vert eða það sem okkur sjálfum
finnst gera það þess virði að búa i
þessu landi. Það hefur verið rikur
þáttur starfsins að vinna ásamt
öörum að þvi að mennta leiðsögu-
menn, gefa þeim hugmyndir um
hvað gaman er að sýna erlendum
ferðamönnum, hvernig eigi að fá
útlendingana til að skoða landið
og baráttuna sem við eigum i til
að gera það byggilegt — og okkur
sem lifandi fólk.
,,Mér finnst gaman að þvi að
miðla og vera i tengslum við fólk,
þannig er það i kennslunni og eins
var i sjónvarpinu. Ég tók að mér
leikhúsefnið i listakynningunni
,,Vöku”. Og með einhverjum
hætti er þetta allt saman gagn-
legur undirbúningur að þvi sem
ég fæ að glima við hér.
„Leikhús er dálitil hliðstæða
við skóla. Það á að hjálpa fólki —
reyndar ekki aðeins ungu fólki —
til að átta sig á umhverfinu og
taka afstöðu til þess, bæði ein-
staklinga og þjóðfélagsvanda-
mála.
..Leikhúsið þarf að fylgjast meö
timanum og vera i sifelldri
endurnýjun, það má ekki standa i
sömu sporum meðan allt i kring-
um okkur er á fleygiferð. Mér
fannst leikhúsið fara i mikla
endurnýjun á námsárum minum,
timabilinu 1950 til 60. Ég lagði þá
og siðar mikla stund á framúr-
stefnuhöfunda, einkum franska
og einnig brezka. En i hverju er
sú endurnýjun fólgin sem alltaf
þarf að vera i gangi? Það er ekki
svo auðvelt að svara þvi. Maður
sér hana ekki fyrr en hún er búin
að skilja eftir sig spor. Hvernig
var ekki með Sköllóttu söng-
konuna eftir Ionesco? Þegar
verið var að flytja hana fyrst,
datt engum i hug að þar væri
endurnýjunin á ferðinni.
,.Ég kem ekki auga á endur-
nýjun i þvi sem verið er að gera
núna hvernig sem ég leita. 1
heimsborgunum, London, Paris
— ég gæti bætt við New York —
eru sýnd tilkomulitil verk sem
skemmta eina kvöldstund, en
skilja ekkert eftir. Þetta er allt
ákaflega vel gert. ekki vantar
það, leikurinn. tæknin á hæsta
stigi. en það er samt ekkert með
það að gera. Þetta er ekki tengt
þvi lifandi þjóðfélagi sem mér
finnst að þurfi að vera.
uÞað hefur kannske alltaf
verið svo. að maður væri
óánægður með það sem maður sá
gerast. Gerði sér ekki grein fyrir
verðmætunum fyrr en eftir á.
Núna skrifa menn i léttum dúr
um fólk sem ratar i vandræði eða
lendir i einhverju spaugilegu. Það
gengur heilmikið á, en svo leysist
allt að lokum á kátlegan hátt.
Allir geta hlegið og gengið út
ánægðir. En áhrifin eru búin um
leið og út er komið. Á áratugnum
50-60 voru höfundar eins og
segðu að það sé
draumurinn
ég er
uppástungukona
umfram allt á
það að
vera skemmtilegt
Beckett með lýsingar i svörtum
tónum. en þetta var áhrifarikt.
Þaö sat eitthvað eftir. Og
gleymum þvi ekki, að fólk fór að
sjá ..Beðið eftir Godot” ekkert
siður en þetta sem er núna.
,.Á hinn bóginn eru leikhúsin og
leikverkin sem eru meö þjóð-
félagslegt innlegg. Það er eins og
þetta hafi klofnað i tvennt að
undanförnu. Og það sem mér
finnst aö, er það, að þjóðfélags-
lega leikhúsið er núna
predikunarleikhús. Það hefur
orðið það á siðasta áratug, eftir
að abstraktið leið undir lok. En
prédikunin ein saman er ekki
leikhús, finnst mér.
,,Alice Mouschkine og Sólar-
leikhúsið hennar i Paris er ágætt
dæmi. Þetta byrjaði með þvi að
nokkrir leikarar fengu að láni hjá
Parisarborg skúr eða skála sem
stóð úti við Vincent-höllina. Þetta
var gömul skotfærageymsla frá
hernum. Þau æfðu i skúrnum og
fóru svo að færa upp leikrit
þarna. Það eru skritnar að-
stæður, áhorfendur standa og allt
i þeim dúr. Þau byrjuðu á þvi að
leika ,,1789” um upphaf frönsku
byltingarinnar. Þau sýndu þarna
byltinguna skref fyrir skref og
létu hana tala sinu máli. Það eru
notuð leikhúsbrögð eins og það að
kóngur og drottning eru borin inn
sem uppblásnar blöðrur. Þetta
gekk allt ágætlega, og maður var
spenntur að sjá meira af Theatre
de Soleil. Nú, þau halda
..byltingunni” áfram og sýna
næst „1793”, tima ógnarstjórnar-
innar, þetta merkilega skeið
byltingartimans. En þá fer þetta
út um þúfur. Þau nota sin gömlu
brögð sem verka ekki lengur, og
hvað er þá eftir? Aðeins nakin
predikun!
,,Á Norðurlöndum er mikið um
þetta. Flutt eru verk með þjóð-
félagslegu innihaldi, sem maður
getur verið sammála, en það
vantar lifið i það. Þá eru fluttir
heilir textar sem þekktir eru i allt
öðru samhengi, en það er þvi
aðeins gott að það sé fyndið. En
alltof oft fellur þetta máttlaust
niður af þvi að ádeilan er svo ber,
engar umbúðir. En svona þarf
ádeiluleikhús ekki að vera: litum
á Brecht, hann gætir þess alltaf
að vera skemmtilegur.
„Auðvitað þarf leikhúsið að
vera tengt nútima veröld. Hún er
svo og svo ömurleg, en það má
ekki bitna á leikhúsinu. Vanda-
málið er: Hvað verkar skemmti-
lega á fólk annað en hlátursleikir,
sem allir hafa gaman af meðan á
þeim stendur. Leikhúsið má
aldrei verða leiðinleg prédikun.
Fræðandi og upplýsandi má það
vera, en umfram allt skemmti-
legt!
„Við megum ekki geyma
tækninni sem leysir i svo rikum
mæli eldri menningarform af
hólmi. Fólk þarf ekki að fara i
kvikmyndahús vegna þess að það
hefur sjónvarp, og stereo-fónninn
færir hljómleikana inn á heimilið,
oft reyndar miklu betri hljóm-
leika en kostur er á úti i bæ. Það
er varla von að fólk nenni að fara
út og meðtaka lakari list heldur
en ef það situr kyrrt heima hjá
sér. En þá er þetta, að félags-
skapurinn viö að njóta listar
skiptir miklu máli. Það er svo
mikils vert að fólk sitji saman
þegar verið er að segja þvi eitt-
hvað. Annars er eins og við miss-
um sameiningartákn. Er þetta
ekki eins og að standa saman i
landhelgismálinu? Og sérstak-
lega núna megum við ekki hætta
að koma saman og sitja saman,
þegar einstaklingurinn er að ein-
angrast inni i skel sinni og boðið
er upp á einmanaleikann.
,,Við getum ekki kvartað undan
þvi, að fólk fari ekki i leikhús. 100
þúsund manna bær og 150 þúsund
sækja leikhúsin árlega. En þessar
tölur eru blekkjandi, það er auð-
vitað sama fólkiö að fara aftur og
aftur, þvi ein 14 verkefni eru á
dagskrá I báðum leikhúsunum á
vetri.
„Ég held þvi fram að ungt fólk
sé að fjarlægjast leikhúsin, finnist
svona nokkuð gamaldags. Það
eru reyndar ekki allir sammála
mér — leikararnir segjast sjá
heilmikið af ungu fólki i salnum,
en ég held það sé ungt fólk sem
komið er vel yfir tvitugt og i starf
i þjóðfélaginu. en ekki þeir sem
eru á þvi skeiði að vera að leita
fyrir sér i skoðanamyndun Ég
dæmi þetta meðal annars af
þeirri reynslu og kynningu sem
ég hef af ungu fólki i skólunum.
Sunnudagur 24. september 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Iðnó
„Hvað vill fólk sjá? Unga
íólkið sem er enn að mynda sér
skoðanir? Við höfum enga
Gallupstofnun til að segja okkur
eitthvað um fólkið sem ekki sækir
leikhúsin. En maður heyrir i
skólunum hvernig unglingarnir
eru bergmál heimilanna, og ég
held það sé ástæða til að óttast um
börn frá heimilum þar sem ekki
er lesið, ekki eru til bækur.
„Þess vegna er svo mikils virði
að hafa gott barnaleikhús. En þar
þarf að vera fjölbreytni og eitt að
taka við af öðru. Það er ekki nóg
að hafa Kardemommubæinn tvö
ár i röð, þó hann sé i sjálfu sér
ágætur. Börn eiga að visu aö fara
öftar en einu sinni að sjá góðar
sýningar, en þau þurfa lika
áframhald, annað og meira.
„Það er i tengslum við þessar
hugmyndir sem við ætlum að
koma upp röð sjónleikja fyrir
börn. Okkur langar til að fá
höfunda til að vinna þá upp úr is-
lenzku efni, fornum bókmennt-
um, goðasögum, en einnig ævin-
týraheimi seinni tima. Það er
ungur höfundur að vinna þann
fyrsta núna; vonandi verður hægt
að sýna hann i vetur. Þetta er það
eina sem er á döfinni af hug-
myndum, sem frá mér eru
komnar. eftir að ég settist i
þennan stól. Ég vonast svo til, að
þegar börnin eru búin að sjá Þór
og óðin og þá skemmtilegu kalla i
Valhöll, verði hægt að bjóða þeim
upp á annað verk með skyldu eða
nýju efni, og svo vixlist þetta
hvað á móti öðru.
„En börn eru vandlátir
áhorfendur, og þau sætta sig ekki
við að það vanti ákveðinn aldurs-
flokk i leikarahópinn. Ég er að
tala um endurnýjun leiklistar-
kraftanna, það verður vandamál.
Að visu ekki i ár og ekki það
næsta, en siðan verður
óhjákvæmilega gap. Milli þeirra
sem þá verða of gamlir til að
túlka hlutverk, sem krefjast
ákveðins aldurs, og hinna sem þá
verða of ungir. Það er alger goð-
gá, að ekki skuli starfa leiklistar-
skóli i einhverri mynd. Við höfum
ekki ráð á að mennta ekki fólkið.
„En til þess að halda uppi
kennslu og þjálfun i leiklist, þarf
hæfa kennslukrafta, og það held
ég að sé erfiðasta málið. F’yrir
þessu hefur ekki verið séð, og það
tekur langan tima að koma upp
slikum kröftum svo vel sé. En það
verður að finnast efnhver bráða-
birgðalausn, svo að það unga fólk
geti komizt i nám sem nú óskar
þess og leikhúsin þurfa svo mjög
á að halda.
„Ef við menntum ekki fólkið,
fáum við viðvaningsbrag og
kröfuleysi. Kröfuleysið er ég
hræddust við af öllu. Við megum
aldrei slaka á kröfunum, hvorki
neytendur né framleiðendur.
Þannig standa þeir bezt saman.
„Það þarf að hleypa höfundum
inn i leikhúsið. annað dugar ekki
ef við viljum fá frambærileg leik-
húsverk. Ég hef séð islenzk verk
sem báru þess merki að höfundur
hefði aldrei komið bak við tjöldin.
Hefur ekki vitað, hvernig rep-
likka er unnin upp, blæbrigði sett
i hið talaða orð. Þetta eins og
annað, er hægt að læra með þvi að
— svipur —
-mynd og mót
spegill
líking -
Hæfðu athöfn eftir orðum, og orði eftir at-
höfnum; og gefðu þvi einkum gætur að ofbjóða
ekki hófsemd náttúrunnar; þvi allt sem svo er
ýkt, er andstætt tilgangi leiksins, þvi markmiði
hans, bæði i upphafi og nú, var og er, að halda
svosem einsog spegli fyrir mannlifinu, að sýna
dyggðinni svip sjálfrar sin, forsmáninni lik-
ingu sina, og tið vorri og aldarhætti mynd sina
og mót. Sé nú þetta ýkt, eða gert með semingi,
kann það að vekja hlátur hinna fávísu, en getur
aðeins angrað skynbæra menn; og i þinum aug-
um hlýtur dómur eins þeirra að vega meira en
húsfyllir af hinum.
(Úr Hamlet danaprins III. þætti, 2. sviöi eftir Shakespeare í
þýðingu Ilelga Hálfdanarsonar).
„Vigdis, nú ert þú ef til vill
alltaf svolitið skotin i þinum
avantgardisma, en ertu þá
ósammála Shakespeare?”
„Nei, svo sannarlega ekki.
Shakespeare hlýtur alltaf að
koma okkur við og standa
okkur nærri, ef vel á að vera. 1
fyrsta lagi er hann einn stór-
kostlegasti, ef ekki sá stór-
kostlegasti, höfundur sem
nokkurn tima hefur samið
leikrit. Svo er hann meðal
beztu vitna um höfund sem
stenzt þá kröfu aö gera spegil-
mynd af hugsunarhætti
samtima sins. Hann skrifar
ekki aðeins sigild verk um
mannlega þætti, heldur skrif-
ar hann einnig út frá sinu
þjóðfélagi, um það eru kónga-
leikritin ágætt dæmi.
Hann skrifar um sina kónga,
sögulegu leikritin, vegna þess
að fólkið var að grufla út i
konungdæmið. Shakespeare
kveikir I okkur, er það ekki
aðalatrlðið? Verk hans eru
hvort tveggja i senn,
magnaðir reyfarar og mikill
skáldskapur. Og er ekki eins
og allt sé skrifað upp á nútim-
ann i pólitisku leikritunum
hans? Að visu er eitthvað um
það, aö sumum finnist ljóð-
formið á leiksviði, leikrit i
ljóðum vera dálitið firrtur
tjáningarmáti i dag.Einkum
þeim, sem ekki hafa tileinkað
sér bundið mál, vanizt þvi að
lesa það eða hlusta á það.
Þeim finnst að leikrit sem
þannig sé talað, geti ekki verið
i tengslum við okkar lif og um-
hverfi. En þeir, sem leggja
það á sig að skoða þetta af
eigin raun, sannfærast held ég
allir um hið gagnstæða, við
lifandi kynni af þeim frábæru
Shakespeareþýðingum, sem
við eigum. Ljóð og leikrit eru
eitt. Þar á ljóðformið fullan
rétt á sér á leiksviði, og það
sem Shakespeare er að segja
er svo klassiskt, að það getur
allt veiib upp á nútimann.”
predikun ein
saman
er ekki leikhús
hugsa um það meðvitað. Og raun-
ar er verk ekki fullsamið, fyrr.en
það hefur verið borið inn i leik-
húsið.
„Gagnrýnendur? vissulega
þarf leikhúsið á gagnrýni að
halda. En gagnrýni er ekki bara
niðurrif og þvi siður tilefni til
móðgunar. Það hafa orðið merk-
ingarhvörf i orðinu gagnrýni hjá
okkur, og það hefur fengið nei-
kvæða merkingu. Vitanlega þýðir
orðið ekkert annað en að skoða
ofan i kjölinn. Við íslendingar
höfum hneigð til að tala helzti
mikið um það sem miður fer, þess
vegna verður opinber gagnrýni
oft svo sár. Það verður að endur-
skoða afstöðu til gagnrýni, við
megum ekki taka hana of nærri
okkur. Gagnrýni á eitt verk i dag
geturaldrei verið algildur dómur
um alla framtið, allra sizt á neina
persónu. Allir eru viljugir til að
gera betur næst, og það er engin
ástæða til að ætla að þeir geti það
ekki. Það er andstætt eöli starfs i
sjálfu sér að taka gagnrýni per-
sónulega og nærri sér.
Manneskjan getur verið misjafn-
lega vel upplögð til verka, og mis-
tök geta alltaf komið fyrir.
.Æagnrýni og yfirlýsingar annarra
um ýmsa hluti hafa of mikil áhrif.
Ef ég ætti glás af peningum,
mundi ég setja af stað
auglýsingaherferð um það, að
menn ættu að dæma sjálfir, aldrei
fara i blindni eftir þvi sem aðrir
segja.
„Hér við Tjörnina er engin
valdboðsmennska rikjandi. Hlut-
verk leikhússtj. er að fylgjast
með, koma með uppástungur um
verk, koma l'ram fyrir hönd leik-
hússins út á við. Ég er
uppástungukona! Ég er meira að
segja svo heppin að með mér
starfar mikill öndvegismaður
sem sér um fjármálin. Ég er það
sem á erlendu máli mundi kallast
artistic director. Ég hjálpa til við
að velja leikstjóra og leikendur,
er til skrals og ráðagerða um
hlutina. Ég er sem betur fer ekki
yfir neinn sett, þvi hér starfar
leikhúsráð. Ég hef bara mitt
verksvið. Auðvitað er ætlazt til
þess að ég hal'i afstöðu i málum
þegar á bjátar — og ekki sizt
a-tlast ég til þess af sjálfri mér.
höfum ekki ráð á
að mennta ekki
eins og að
standa saman i
kmdhelgismálinu
„Sjálfsagt að sækja leikstjóra
jöfnum höndum út fyrir leikhúsið,
ekkert er lrjórra. Sá sem kemur
utan að, hann kemur með ný
vinnubrögð og nýjan hugsunar-
hátt. En það er aftur á móti styrk-
ur leikstjóranna hér innan
veggja, að þeir þekkja inn á leik-
hóp, hússins, og þeim tekst oft að
ná árangri sem byggist á þeirri
þekkingu.
„Það hefur ekki verið gerður
neinn samstarfssamningur milli
leikhúsanna tveggja hér i
Reykjavik, en auðvitað er æski-
legt að það verði samvinna.
Ahugamál okkar hlýtur að vera
sameiginlegt, og það er að fá sem
bezta leiklist. Ég get ekki hugsað
mér samkeppni milli leikhúsanna
af þvi tæi sem gerist milli við-
skiptafyrirta-kja. Hér er um það
að ræða að velja sér hlutverk.
Litið leikhús hlýtur að vera öðru
visi rekið en stórt. Við höfum hér
aðeins 230 sæti og verðum þvi
miður eiliflega að vera að hugsa
um peninga. Þess vegna er ekkert
liklegra en fórna verði ákveðnum
hugmyndum, sem maður vildi
framkvæma, til að fá i kassann.
En þá vil ég ekki fá þann dóm, að
þar með sé maður búinn að missa
sjónar á öllum öðrum markmið-
um.
„Þú spyrð, hverju þrennu ég sé
mest háð, samvizkunni, Reykja-
vikurborg eða leikurunum. Fljót-
svarað: Samvizku minni! Þvi hún
innlimar velferð hússins. En
Reykjavikurborg máttirðu vel
nefna. Samskiptin við hana hafa
verið með miklum ágætum og
leikhúsinu okkar ómetanlegur
styrkur. öskandi það gæti orðið
að borgarleikhúsi sem allra fyrst.
Velferð leikhússins liggur i þvi.
Og nýja húsið — segðu að það sé
draumurinn okkar allra. Við
hlökkum til — að það komist sem
fyrst af pappirnum og á jörðina.”
h—