Þjóðviljinn - 16.07.1978, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 16.07.1978, Blaðsíða 10
 10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. júll 1978 Sunnudagur 16. júli 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11 ' STEFÁN JÓN HAFSTEIN: Kosningabaráttan og f j ölmiðlarnir Hvort vessar þjóðlífsíns hafi hreinsað sig af saur- lifnaði tvöfaldrar kosningaorgíu þegar þetta birtist á prenti er ennþá þoku timburmannanna hulið. Sjálf- stæðisfálkanum komum við að óvörum í eigin hreiðri og vængbrutum þann mikla dag í lok maí; ríkisstjórn geir- fuglsins fékk þá vængstýfingu mánuði seinna sem enn er óljóst hvað dugir. Allt er þetta sögulegt, marki það nýja tíma. Takist hins vegar þjóðníðingum flokkanna að eigna sjálfum sér svefnrof fólksins gætum við vænst þess að sjá þessar kosningar síðar aðeins sem óljósan hnökra á annars samfelldum vef, þar sem allt er eins. Hvað var það annars þessu valdandi? óáran af manna- völdum og úrræðaleysið lesið úr hverjum drætti flokksformann- anna kallar að sjálfsögðu á viðbrögð þeirra sem aðeins eru vaktir upp á fjögurra ára fresti. Betri vitund okkar og vöku- draumur, fjölmiðlarnir, færöu þann boðskap, að nú skyldu völd- in i hendur fólksins: pólitik inn á hvert heimili. Rétt eins og pönk- ararnir hafi ekki rétt fyrir sér: „Við veröum hetjur, — en aðeins einn dag”. Nú fá siðdegisblöðin heiðurinn af þvi hve vel partiið lukkaðist, — eða hve veisluspjöllin urðu stór, eftir atvikum. Ungir menn úr liði Gunnars og Geirs fundu sig van- sæla út af „lýðræðisflippi” Visis og DB, — enda flokkslinan vart einráð. Það er þó eðlilegt, á markaði neytendanna eru fleiri en Sjálfstæðismenn sem vert er að selja blöð, og ættu engir aö skilja slikt betur en talsmenn Hayeks. „Allt er rökrétt, en tiðum i leyndu samhengi” segir Guðbergur i Þjóðviljagrein milli kosninga. Samhengið milli kjós- enda og fjölmiðla og atkvæða- greiöslu er mörgu góöu fólki efni til umhugsunar. Og einnig til rannsókna. Saga slikra rann- sókna hófst af alvöru á fimmta áratugnum, en niðurstööur og ályktanir frá þeim dregnar birtar hér til að byrja meö: Fjölmiðlar: staðfesta skoðun sem fyrir er Uppgangur útvarpsaldar og blaðahringa gaf mönnum ærna ástæðu til að ætla að „stóri bróðir” réöi rikjum i hugum fólksins, innrætingin væri algjör og gegndarlaus. Tilraunir og kannanir snéru þessu áliti upp i andstæðu sina: menn fundu út að áhrif fjölmiölanna á úrslit kosn- inga væru nær engin. Frægust kannana á þessu sviöi var gerð við bandariskar forseta- kosningar, nánar tiltekið er Rose- velt bauð sig fram i þriöja skiptið. Vinnubrögð við þessa könnun og svo fleiri sem á eftir fylgdu næstu tvo áratugina voru nákvæm og sættu litlu ámæli; yfirleitt var niðurstaðan sú sama. Þeir sem einhvern áhuga hafa á stjórn- málum hafa jafnframt mestan áhuga á stjórnmálaumræðu fjöl- miðlanna, enda rökrétt. Það sem mikilvægt er ennfremur er það, að þeir sem hafa mestan áhugann hafa einnig skipað sér með ein- hverjum frambjóöendunum áöur en raunveruleg kosningabarátta hefst. Og i kosningabarattu fjöl- miðlanna hafa þeir hinir sömu staðfasta tilhneigingu til að lesa, sjá og heyra fremur það sem samherjarnir leggja til málanna. 1 raun kemur þetta engum á óvart. Sjálfstæðismenn láta ekki Geir fram hjá sér fara, — en ætli Alþýðubandalagsmönnum finnist hann hafa mikið að segja þeim? I brimróti áróðursins veljum við sem sagt það sem okkur likar best og leitum þar með stað- festingar blekkingar/sannleika sem við höfum þegar bundið trúss okkar við. í áróðursflæðinu veitum viö hliöhollum straumum inn, — látum hina fara. En einmitt vegna þessa missir áróðurinn oftast marks. Þeir sem sist eru opnir fyrir að skipta um skoðun kynna sér helst áróðurinn. I umgetnum forsetakosningum vestra gátu 50% kjósenda sagt með vissu hvernig þeir myndu kjósa, áöur en útnefning fram- bjóðenda fór fram. Þegar það hafði gerst en kosningabaráttan vart hafist vissu 75% kjósenda þá þegar hvernig atkvæði þeirra félli. Aðeins 5% skiptu um skoðun á meðan kosningabaráttan stóð; og aöeins brot af þeim hópi vegna áhrifa sem rakin voru til áróðurs fjölmiðlanna. 1 bók sem lýsir könnuninni segja höfundar um þá sem skiptu um skoðun: „...höfðu minnstan áhuga allra á kosningunum: stóö mest allra á sama um úrslitin; létu sig minnst varða pólitiskt efni i fjölmiðl- unum; voru siöastir til aö komast aö niöurstöðu, endanlega vegna utanaðkomandi persónulegra áhrifa, en ekki vegna ákveðins máls kosningabaráttunnar”. 1 heild verkaði áróður fjölmiölanna aðallega sem hvati á þegar hliö- holla kjósendur. í ágætri grein sem dregur saman helstu niður- stöður „empiriskra” kannana á áhrif fjölmiðla i kosningum nefnir Elihu Katz helstu atriðin sem varða máliö: 1) U.þ.b. 80% kjósenda hefur ákveðið hvernig kjósa skal áður en raunveruleg kosningabarátta hefst. 75-80% munu kjósa eins og siöast. 10% fiakka frá einum flokki á annan, sami fjöldi gerir upp hug sinn á meðan kosninga- baráttan stendur. Stundum hafa nýir kjósendur og óráðnir úrslit á niðurstööu. 2) Þeir sem breyta um flokk eru að jafnaði þeir áhugasnauðustu. 3) Þar af leiðandi fylgjast þeir sem breyta til siöur meö fjöl- miðlaáróðri en aðrir, — eöa stundum með fjölbreyttari áróðri. 4) Flokkshollusta er sterkari áróöri þá hún hefur eitt sinn komist á legg. 5) Sambland af litilli flokks- hollustu og miklu sjónvarpsglápi eykuráhrif áróðurs á einstakling. (Sjónvarpið er áhrifamest) 6) Fremur en að umsnúa, stað- festir fjölmiðlaáróðurinn við- teknar skoðanir. Aðallega vegna tilhneigingar til að velja „réttan” lit i litrófi áróðursins. 7) Tvö mikilvægustu atriðin i sambandi við áhrifamátt fjöl- miðlanna er aö auka eða minnka kjörsókn, og beina athygli ein- staklingsins að „nýjum” málum i baráttunni. 8) Fjölmiðlarnir eru aldrei einir að verki. Það hefur sýnt sig aö flest önnur form upplýsinga- .miðlunar orka sterkar á ein - vtaklinginn. Fjölskylduáhrif, eða á vinnustað, i vinahópi, — allt er sterkara. Máttur persónulegra tengsla, ss. svokallaöra skoðana- leiðtoga vegur þyngst. 9) Jafnframt þvi að nota kosningabaráttuna til að leita staðfestinga viðteknum skoðunum sinum gengst fólk undir úrhelli áróðursins til að reyna að sjá „hvaö veröur um mig”„hver stendur sig betur” (án þess það þurfi að breyta skoðunum), eða einfaldlega til að sjá hvernig kapparnir lita út. Viðhorf hafa breyst 011 þessi atriði eru athyglis- verð, — en kalla á frekari umfjöllun. Stæðust þau i heild sinni stönguðust þau illþyrmilega á við „kosningar aldarinnar” hér hjá okkur fyrir skömmu. Siðan á blómaskeiði empirisku kannan- anna hafa menn sifellt leitað að haldgóðum rökum sem hrakið gætu þá skoðun að fjölmiðlarnir mættu sin i raun litils. Og rökin þau má raunar nokkur telja. I fyrsta lagi er staöreyndin sú að flokkshollusta, og fjöldi flokks- meðlima, hefur stórlega farið minnkandi. Skráðum flokks- félögum fækkar hlutfallslega. Að auki hefur flokkaflakk stórlega aukist. Þetta hefur verið sannað á óyggjandi hátt, ekki bara sem stöku „slys”, heldur sem almenn tilhneiging viða um lönd. Æ færri halda fast við ákvöröun tekna fyrir kosningabaráttu, en ákveða þess i stað að biða og sjá hvaðsetur. Með breyttum neyslu- venjum þorra fólks hvað varðar fjölmiðlana, til að mynda sjón- varpsgláp af vana án tillits til efnis, má þvi vænta aukinna áhrifa fjölmiðlanna viö skoðana- myndun, — á kostnað annarra þátta umhverfisins. Mikilvægasta gagnrýnin á niðurstöður empirisku kann- ananna er þó sú að þegar allt kemur til alls koma öll skilaboð, — upplýsingar, fréttir, rök öll og rökleysa, — upphaflega frá fjöl- miðlunum. Þó svo að áhrifa- valdur á ákvarðanatöku einstak- lingsins kunni frekar að vera taldir fjölskyldutengsl, vinnu- félagar, kunningjahópur, skoöanaleiötogar eða hvað eina annað en bein ræða fjölmiðlanna, eru það þó þeir sem skapa umræðuna, örva hana og umfram allt: ákveða umræöuefnið. Allt þaö sem fyrr stendur hér skrifað er einungis aöferð til aö komast að þessum kjarna málsins, sem er bæði Alfa og Omega þegar rætt er um kosningabaráttu og áhrif fjölmiðla. t ljósi þessa sjáum viö best hve máttugir fjölmiðlarnir eru, en einnig hve hrapallega þeim getur mistekist, — þvi fólkib er ekki alveg glært i kollinum. Þingflokkarnir ráöa umræðuefninu 1 kosningabaráttu á tslandi setja þingflokkarnir okkur umræðuefni. Rikisfjölmiðlarnir lúta þeirra stjórn og þjóna. Morgunblöðin sömuleiðis. Sið- degisblööin óbeinlínis. Póli- tisku varöstöðuhlutverki sinu um hefðbundinn ramma umræð- unnar gegndu þingflokkarnir af prýði með sameiginlega hags- muni i huga. Sósialistarnir og ihaldið fundu að þau höfðu taugar hvort til annars: hugmyndir þeirra flokka sem ekki eiga menn á þingi geta vart verið meira en svo sem 2. eða 3. flokks! A þann KORSNINGAURSLITIN: MESTA TILFÆRSLA* í SÖGU LÝÐVELm Sjálfstæðisflokkurinn hefur aldrei fengið jafnlítið fylgi frá upphafi. Orslit alþingiskosning- anna 25. júni sýna meiri til- færslu kjörfylgis en nokkru sinni fyrr i sögu lýðveldisins. Alþýóu- 23% atkvæöa og 14 alþing- ismenn, bætti viö sig þrem- ur mönnum, og hefur rót- tækari armur verkalýös- hreyf ingannriar^^^andi Framsóknarflokkuri” hroð og er minnsti \r4 fylgi. Hæsta hlutfall heild- arfylgis áöur var 19,5%. Alþýöubandalagiö er nú næst- stærsti flokkur landsins. um 10% sk.haamMI.AIhv^jigdglagsm^ C,0 , oít> ann mjog .áigur og hef- MHíattlh p V\\v. lægra hlutfall heildarfylgis I Y-nd flokkarnir biöu afhroö æöisflokkurinn hefur aldrci ndinu eöa 32,7%. Framsóknar fiokkurinn tapaöi fimm þingsæt- um og er nú minnsti þingflokkur- inn meö 12 þingmenn. Til þessa, eöa undanfarin 50 ár, hafa Fram- sóknarmenn haft næststærsta þingflokkinn á alþingi. Samtök frjálslyndra og vinstri- Allt er þetta sögulegt, marki þaðnýja tima — eöa hvert er eðli Þjóðviljans? Hvar hafa fjölmiðlar komiö við sögu hjú honum þessum? Orvænting og þreyta knýr fólkið til að kjósa flautaþyrla... VÍSIB tílQel.wí|- eiaðw frfálst, óhád dagblað Morgunblaöið ofmat sjálft sig... Sfðdegisblöðin unnu ekki kosningarnar. veg spretta nú lýöræðisblómin i sameiginlegum gróðurreiti þeirra ólafs Ragnars og hinna. Og við hin sem héldum að sósial- isminn væri fyrir alla, meiri máttar og minni! Og að rikisfjöl- miðlarnir gætu kannski jafnað aðstöðumun til skoðanatúlkunar sem auöur og völd skapa! Kosningabaráttan nýliðna sýndi að útbreiðsla blaða er ekki einhlit til áhrifa. Liklega getur enginn sagt betur frá þvi en rit- stjórn Morgunblaösins. Malbik og göngustigar og kommúnistavofan inn á hvert heimili firrtu fjöldann ekki þeirri skoðun að Sjálfstæðis- flokkurinn hefði staðið sig illa. Þvi féll borgarstjórnarmeiri- hlutinn. Og fyrir Alþingiskosning- arnar fundu „öryggismálin” engan stað i hjörtum fólksins. Málin snerust um sjúkt og spillt þjóðfélag þar sem kjarninn er þreyta og vonleysi fólksins. A þetta spilaði Alþýðuflokkurinn. Allt að þvi málgagnslaus flokkur vann stærstan kosningasigurinn. Það virðist auðsætt að dagblöðin hafa mun minni áhrif en rikisfjöl- miðlarnir. Kenningin um siðdegisblöðin og kosningasigur þeirra fyrir Alþýðuflokkinn hlýtur að fölna hjá þeirri staö- reynd að á sinum tima risu Samtökin úr öskustónni likt og Alþýðuflokkurinn nú, — á nákvæmlega sömu forsendum. I báðum tilfellunum eygöi fólk vonargneista i dragúldnum vita- hring stjórnmálanna. 1 báðum til- fellum var „eitthvað nýtt” sem bauðst i staö þess að neyöast til að kjósa óbreytt ástand. Það þarf þó varla að taka fram að þessar for- sendur eru falskar og tál. ólíkt eöli eöa sams konar? Borgaralegir flokkar og fjöl- miðlar þeirra hafa sama ihalds- sama eðlið þótt það birtist i ólikri mynd. Við sáum i vor hvernig Morgunblaðið ofmat sjálft sig og vanmat fólkið. Þjóðfélagsraun- veruleikinn var ekki túlkaður á neinn hátt á siðum þess. 1 kosningabaráttunni reyndi það að dreifa athygli kjósenda frá raunverulegum vandamálum að imynduðum. Það tókst ekki. Fólkiö stendur sjálfu sér næst á timum sem okkar og heiiaspuni á erfitt uppdráttar. Nema þegar hann býöur upp á úrval forustu- sauöa er visa á nýjar leiðir. Slikar raddir ná eyrum kjósenda hvað sem blaðakosti liður, það tryggir jafnræði þingflokkanna i rikis- fjölmiðlunum, — og jafnt þótt svo væri ekki. Það sýnir sagan. Fólkið heyrir best það sem þvi lætur best að heyra. örvænting og þreyta knýr það til að kjósa flautaþyrla eins og Vilmund á þing; það vill trúa að hægt sé að breyta til. Hvert hefur verið raunverulegt tillag siödegisblaðanna til hefö- bundinnar stjórnmálaumræöu? Hafa þau vikkað umræðugrund- völlinn, sett fram málefni sem flokkarnir og málgögn þeirra greindu ekki eða forðuðust? Einu sjáanlegu merki þess er Aronskan. Þessi portkonutil- hneiging, sem að sjálfsögðu er skilgetið afkvæmi herstöðvainn- rætingar ihaldsblaðanna, hefur vaxið og dafnað meðal skamm- sýnustu sona og dætra þjóðar- innar siðan herinn kom. Þessi smán varð ekki til með Dag- biaðinu né við „stökkbreytingu” Visis, — en hún eignaöist tals- menn á opinberum vettvangi. I það heila: breyttist blaöa- mennskan? Já. Breyt- ist stjórnmálaumræðan. Nei. Til þess var heldur engin von. Hræringar á yfirborðinu hafa hvergi haggað kerfinu. Lof- orð um að gera svo njóta þó mestrar hylli. Stjórnmálin snúast að hætti borgarlegra fjölmiðla og einskoröast einvörðungu við þingið og á fjögurra ára fresti. Merkiiegast er þó að Alþýðu- bandalagið skuli ekki sækjast eftir aö rjúfa þann hring. Er eðli þess ólikt eða sams konar og hinna flokkanna? Og er þá fjöl- miðill þess, Þjóðviljinn, sama eðlis og Morgunblaðið? Gæti hann þá og þegar misst sjónar af þvi sem einhvers er vert i þágu stundarhagsmuna Alþýöubanda- lagsins? Teljum við þaö ekki i anda okkar hugsjóna að allir njóti jafnréttis að taka til máls og láta að sér kveða? Það héldu ég og fleiri og skildum þvi ekki að þaggað var niður I smáflokk- unum. Þaö er aö segja: við skildum afstöðu ihaldsins, en Alþýöubandalagsins ekki. Og það næsta sem almennur kjósandi komst að frambjóðendum sósial- ismans var hvar þeir stóðu I fila- beinsturni á sviði Laugardals- hallarinnar. Hvergi i návigi? Til þess gafst ekki timi. Er þá eölið sams konar eða ólikt? Er þá eðli og náttúra Þjóð- viljans og Alþýðubandalagsins bölvaöur smáborgaraskapur? Alþýöubandalagið er mer ókunn- ugt nema eins og það birtist mér kjósandanum, e.t.v. leynast með þvi gæfulegri öfl en kosninga- baráttan gaf beinlinis til kynna. E.t.v. sjá menn þar og skynja að nú er lag, — ekki bara til að endurheimta marggengisfallinn fimmþúsundkall, heldur likur á jafnvel enn meiru. Sé markið sett stærra. Og hærra. En þá verða sósialistar að eiga sér sterkan miðil. Ekki Þjóðvilja sem er Moggi, heldur Þjóövilja sem skynjar hræringar i timans rás og veitir þeim farveg séu þær samnefndar hugsjóninni. Slikt blað er ekki aðeins til birtingar daglegrar lofgjörðar um „flokk vorn Alþýðubandalagið”. Sá flokkur fengi jafnvel á baukinn missti hann fótanna á hálu svelli þingræðisins. En jafnframt yröi hann réttur við til meiri átaka á öllum sviðum þjóðlifsins. Þar sem nú er lag. Síðdegisblööin Þjóðfélagsraunveruleikinn verður ekki til á dagblöðunum. Kosningasigrar Samtakanna og Alþýðuflokksins eru sprottnir af leit kjósenda að leið út úr gamla stjórnmálavananum. A hinn bóginn leitar sér þjóöfélagsraun- veruleikinn oft farvega i fjölmiðl- um. Þeir fjölmiðlar njóta áhrifa. Þar kemur skýringin á lélegri frammistöðu Morgunblaðsins I liðinni kosningabaráttu. Sérstaða siðdegisb1aöan n a , ss. Dagblaðsins, felst i þvi að i þau skrifa menn ólikra sjónarmiða i grundvallaratriðum. Aö þau hafi verið sérstök málgögn Alþýðu- flokksins i kosningabaráttunni er firra þeirra manna sem skortir þá sjálfsgagnrýni sem þarf til að lita i eigin barm. A það er hins vegar að líta að af framangreind- um ástæðum hlutu skrif Alþýöu- flokksmanna meiri hljómgrunn en skrif annarra manna. (Abl.menn viröast sjaldan heiðra siður þessara blaðæenda sérstaða Þjóöviljans augljós.) Siðdegis- blöðin hafa þó átt þátt sinn i að skapa stjörnuna Vilmund og ekki siður ýtt undir þá almennu tiltrú að Alþýðuflokkurinn væri i sókn. Siðdegisbiöðin verkuðu þvi eins og lýst er i upphafi þessarar greinar: sem hvati og staðfesting skoðana sem fyrir voru. Jafn- framt ber að ihuga annað atriði. Þjóöfélag okkar er best kennt við lausung á öllum sviðum; saman- ber aukiö lausafylgi i kosningum. Allt helst I hendur. Það er ekki óliklegt að leshópur siðdegis- blaðanna sé fremur skipaður landlausu fólki i pólitik en öðrum. Rökin fyrir þvi gætu einkum verið bau að blöðin leggja á það áherslu sjálf, að flokkspólitisk afstaöa komi ekki berlega I ljós. Sé þetta rétt hljótum viö aö álykta, i ljósi þesssem fyrr var sagt um áhrifa - girni óráðinna, að máttur þessara blaða sé eða geti verið allnokkur. Þau skipta þó ekki sköpum. Þau eiga sér ekki málstaö né hugsjón. 1 þeim koma aðeins upp á yfir- borðið hræringar sem ella heföu leitað útrásar á öörum stöðum. Vissulega naut Alþýöuflokkurinn þeirra nú. Þau skópu þó ekki sigur hans nema að óverulegu leiti. Siödegisblöðin eru tæki- færissinnuö og stæra sig af þvi. Þau hafa gildi, en aöeins stund- legt. Langtimaáhrifin koma annars staöar frá, og sköpun sögunnar lika. Niðurstaðan er þvi sú að siðdegisblöðin hafi ekki unnið kosningarnar. Alþýðuflokkurinn haföi þaö málefni sem náði hlustum áttavilltra kjósenda; hann boðaði eitthvað nýtt. Kjós- endur þurfa engin siðdegisblöö til að láta sér slikt vel lika. Kosningabaráttan og Alþýöubandalagiö Það er ekki óraunsætt aö telja fylgi Abl. stöðugra en hinna flokkanna. Vonandi vegna þess að kjósendur þess séu meðvitaðri og skarpskyggnari en gerist og gengur. A þessum lausungar og umrótatimum var okkur samt ætlað að kjósa Bandalagiö fyrir fimmþúsund kall i vasann. Ný efnahagsstefna lá óskýrð hjá garöi. Tvö frábær tækifæri sem gáfust aö kynna alþjóð innihald þeirrar stefnu i sjónvarpi fóru ónýtt. Útsiðurnar sáum við gjörla með tilheyrandi hvatningu um heimalestur. Ekki sá for- maðurinn ástæðu til aö verja og þá siður skýra hina nýju stefnu. Vildu þó formenn hinna flokk- anna meina að ræki sig þar hvaö á annars horn. Og vildi maður spyrja um hitt eða þetta var svari lofað af leiðtogunum i sjónvarpi eða málgagninu. A mis viö það fóru þó fleiri en ég. Jafnvel þegar upplagt tækifæri gafst til að sýna nú smáflokkunum hinn raunveru- lega málefnastyrk Abl. og litið- gat út fyrir spennandi og lær- dómsrikar umræður um takmark okkar allra, sósialismann, þá gafst ekki til þess timi! A hinn bóginn gafst til þess ágætur timi til aö halda slagoröaveislu i Höll- inni sem sambærileg var við hverja aöra D-lista-hátíð! Sjónvarpsgláp af vana eykur vægi fjölmiftlanna. /

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.