Þjóðviljinn - 18.11.1987, Side 11

HAGKERFI A BRAUÐFOTUM
VOFA KREPPUNNAR
Framhald af bls. 9
örva ekki hagkerfi sitt um leið,
mun bandarísk viðleitni í þessa
átt verða árangurslaus og leiða til
hins verra. Minni eyðsla í Banda-
ríkjunum mun verða enn frekari
hemiil á eíhahagslegan vöxt í
heiminum.
Vaxandi
þjóðernishyggja
í öðru lagi sjáum við að efna-
hagsleg þjóðernishyggja er í
vexti. Neðri deild Bandaríkja-
þings er nú að undirbúa lagafr-
umvarp sem felur í sér víðtækustu
verndaraðgerðir sem komið hafa
fram frá því að Smoot-Hawley
verndartoilalögin voru samþykkt
á Bandaríkjaþingi 1930. í öðrum
löndum kemur þjóðernisstefnan
fram í því að sökinni er skellt á
Bandaríkin. Ríki eins og Vest-
urþýskaiand, Japan og fleiri
koma sér undan því að svara erf-
iðum spurningum um það hvers
vegna efnahagskerfi þeirra sé svo
háð útflutningi og hafi ekki meiri
innri vaxtarmöguleika en raun
ber vitni, með því að kenna fjár-
lagahalla Bandaríkjanna um all-
an efnahagsvanda heimsins.
Skuldabaggi þróun-
arlandanna
í þriðja iagi er skuldakreppa
þróunarríkjanna enn óleyst. Pró-
unarríkin verja gífurlegum hluta
af viðskiptajöfnuði sínum við út-
lönd til þess að mæta vaxtabyrði
erlendra lána. Árið 1986 varsam-
eiginlegur viðskiptajöfnuður
Argentínu, Brasilíu og Mexíkó
jákvæður um 15 miljarða dollara.
Þessi jákvæði viðskiptajöfnuður,
sem fer til þess að mæta erlendum
skuldum, sviptir bandaríska út-
flytjendur heilbrigðum markaði
um leið og þau leggja þá kvöð á
iðnríkin með Bandaríkin í broddi
fylkingar að taka á sig gífurlegan
innflutning til þess að koma í veg
fyrir að vaxtagreiðslur af lánum
falli niður.
Hvað ber að gera?
Undirstöður stöðugs vaxtar í
efnahagskerfi heimsins eru
veikar. Kauphallarverðhrunið í
síðasta mánuði boðar ekki yfir-
vofandi dómsdag, en það stað-
festir enn þá fullyrðingu, að þeir
sem fjárfesta eru allir á einum
báti. Markaðir um allan heim
brugðust eins við, vegna þess að
meginhagkerfi heimsins eru sam-
tvinnuð. Kannski verður glund-
roðinn til þess að knýja ríkis-
stjórnir heimsins til þess að huga
betur að undirstöðunum.
Það sem þarf að gera eru flókn-
ar, erfiðar og fyrirsjáanlega um-
deildar aðgerðir. í Evrópu þurfa
ríkisstjórnir að létta á viðskipta-
hömlum og þeirri skattlagningu,
sem er að kæfa hagvöxtinn. Jap-
anir verða að hætta að vernda
óhagkvæman landbúnað sinn og
allt of háan kostnað við landbún-
aðarframleiðsluna og eyða meira
fé í uppbyggingu húsnæðis, fé-
lagslega þjónustu og ódýran mat-
vælainnflutning. Leita verður
leiða til þess að draga verulega úr
skuldum þróunarlandanna og
koma á endurbótum í hagstjórn-
arkerfi þeirra, sem er of þrúgað
af skriffinnsku.
Enginn veit hvort þessar
breytingar eru mögulegar, eða ef
svo er ekki, hvað muni þá taka
við. Getum við haft stjórn á þró-
uninni? Svarið er enn óskrifað.
Vofa kreppunnar nú felst einmitt
í þeirri óvissu.
—ólg. snéri lauslega úr Newsweek.
Sumt í lífinu
er tilviljun
annað ekki.
Til dæmis getur tilviljun ráðið því
við hvaða banka þu skiþtir.
Hins vegar er það ekki tilviljun að
hjá Alþýðubankanum fer hærra hlutfall útlána
til einstaklinga en hjá nokkrum öðrum banka
ness vegna ættir þú ekki að láta tilviljun
ráða þvi við hvaða banka þú skiptir.
Alþýðubankinn hf
Það virðist sama hvert er
litið, sérfræðingar um
heimsviðskipti virðast alls
staðaráeinu máli um það
að sá takmarkaði hagvöxt-
ur sem átt hef ur sér stað
meðal iðnríkja heimsins
undanfarin ár byggi á ó-
traustum undirstöðum eða
jafnvel fölskum forsendum,
sem séu um það bil að
bresta.
Greinin hér að framan, sem er
eftir bandarískan hagfræðing,
lýsir vandanum út frá bandarísk-
um sjónarhóli. Eins og fram kem-
ur í greininni, þá segir höfundur-
inn ójafnvægið í heimsviðskipt-
unum koma fram í viðskiptahalla
og fjáriagahalla Bandaríkjanna.
En á meðan Evrópuríkin og Jap-
an benda á þennan fjárlagahalla
sem höfuðmeinsemd, þá bendir
höfundur á að Evrópuríkin og
Japan eigi takmarkaðan hagvöxt
undangenginna ára fyrst og
fremst að þakka mikilli kaupgetu
á Bandaríkjamarkaði, sem ein-
mitt sé fjármögnuð með viðskipt-
ahalia og erlendum lántökum.
Nú sé komið að Japönum og
Vesturþjóðverjum að lækka hjá
sér vexti, liðka þannig enn frekar
fyrir fjármagnsstreymi til Banda-
ríkjanna og skapa aukna eftir-
spurn eftir bandarískum vörum á
sínum heimamarkaði. Krepp-
unni verði afstýrt með samræmd-
um aðgerðum þar sem Bandarík-
in muni jafnframt draga úr fjárl-
agahallanum.
Vesturþýskt nei
í nýjasta hefti breska viku-
biaðsins The Economist er því
haldið fram að vesturþýski seðla-
bankinn sé ófús til þess að lækka
vexti enn frekar, þar sem þeir séu
nú með því lægsta sem þeir hafi
verið í þýskri sögu. Auk þess séu
Vesturþjóðverjar ófúsir til þess
að taka að sér það hlutverk að
vera dráttarbátur fyrir banda-
ríska hagkerfið eftir reynsluna
sem þeir fengu af slíkri tilraun
1978.
Sömu greinarhöfundar segja
að Japönum finnist þeir hafi þeg-
ar gert of mikið til þess að halda
bandaríska hagkerfinu gangandi:
prentun japanska seðlabankans á
yen-seðlum til þess að kaupa
dollara hafi þegar aukið peninga-
magn í umferð um 11% á þessu
ári og skapað óeðlilega þenslu og
verðbólgu.
Rödd frá Japan
í bandaríska dagblaðinu The
Washington Post birtist nýverið
athyglisverð grein eftir Ken
Ohmae, einn af forstjórum stór-
fyrirtækis í Tokyo, þar sem hann
fer hörðum orðum um undirlægj-
uhátt japanskra stjórnvalda
gagnvart bandarískum valda-
hroka sem birtist ekki hvað síst í
því að Bandaríkjamenn séu sífellt
að segja Japönum hvernig þeir
eigi að stýra sínu efnaghagslífi.
Þar segir meðal annars: „Það eru
Bandaríkin sem hafa skapað
glundroða í fjármálakerfi heims-
ins sérstaklega með óskammfeil-
inni tilraunastarfsemi með geng-
isskráningu dollarans (sem hefur
sveiflast frá 260 yenum niður í
137 yen á einu ári) og með gífur-
legum fjárlagahalla.
í stað þess að rétta fjárlagahall-
ann hafa Bandaríkin beðið Vest-
urþýskaland og Japan að lækka
hjá sér vexti til þess að greiða
fyrir fjármagnsstreymi til Banda-
ríkjanna. Hvers vegna ættu
Bandaríkin ekki sjálf að hækka
sína vexti? Þeir segjast ekki geta
það vegna hagsmuna neytenda
og bænda. Japan hefur þannig
mátt fjármagna þriðjung fjár-
lagahallans í Bandaríkjunum, að-
allega með kaupum á ríkis-
skuldabréfum.
Þrátt fyrir þetta hefur fall
dollarans komið harkalega niður
á japönskum fjárfestingaraðil-
um. Þannig hafa fimm stærstu
tryggingafélögin í Japan mátt afs-
krifa sem svarar 13 miljörðum
sterlingspunda í bandarískum
ríkisskuldabréfum - sem gerir af-
skriftir bandarískra banka á bras-
ilískum lánum smámuni eina.“
Og þessi japanski iðjuhöldur
lýkur grein sinni með því að segja
að Bandaríkin .verði að láta af
yfirdrottnunarstefnu sinni. Japan
og nokkur öflugustu iðnríki Evr-
ópu hafi bæði rétt og skyldu til að
deila forystu með Bandaríkjun-
um þannig að tekið verði á vand-
amálunum út frá hagsmunum
heimsins í heild sinni en ekki bara
stundarhagsmunum Bandaríkj-
anna eða Japans.
Samdráttur
en ekki kreppa
Við leituðum til tveggja ungra
íslenskra hagfræðinga, þeirra
Björns Rúnars Guðmundssonar
hjá Þjóðhagsstofnun og Yngva
Arnar Kristinssonar hjá Seðla-
bankanum og spurðum þá álits á
þessum málum. Er kreppan yfir-
vofandi?
Svör þeirra voru á þessa leið:
Fyrir verðhrunið í Wall Street
hafði verið spáð litlum hagvexti í
Evrópu og N-Ameríku, eða um
2% á næsta ári. Verðhrunið í
kauphöllinni í Wall Street felur í
sér að Bandaríkjamenn tapa um
2 miljörðum dollara. Það mun
hafa í för með sér einhvern sam-
drátt. Fyrirhugaðar skattahækk-
anir og niðurskurður fjárlaga í
Bandaríkjunum mun einnig hafa
í för með sér samdrátt. Saman-
lagt mun þetta trúlega hafa þau
áhrif að OECD-spáin um 2% ha-
gvöxt er allt að 2% of há, og hag-
vöxtur verður því lítill sem eng-
inn á næsta ári. En þetta þýðir
hins vegar ekki að kreppan sé
skollin á, og flestir trúa því að til
séu meðul til að afstýra henni.
Hagvöxtur á
fölskum forsendum
Er það rétt að hagvöxtur und-
angenginna ára í Evrópu stafi að
miklu leyti af mikilli eftirspurn á
Bandaríkjamarkaði, sem fjár-
mögnuð hafi verið með erlendri
skuldasöfnun, viðskipta- og fjárl-
agahalla í Bandaríkjunum?
Jú, það mun vera nokkuð til í
því. En jafnframt hefur fjár-
magnsstreymið frá Evrópu til
Bandaríkjanna dregið úr fjárfest-
ingu og getu hagkerfisins í Evr-
ópu til þess að ráða við atvinnu-
leysið. Og hinir háu vextir sem
Bandaríkjamenn hafa haldið
uppi til þess að draga til sín fjár-
magn hafa lagst þungt á þróunar-
löndin sem hafa haft gífurlega
vaxtabyrði vegna lána í dollur-
um. Sá árangur sem höfundur
greinarinnar í Newsweek segir að
bandaríska hagkerfið hafí sýnt
þrátt fyrir allt með 20% vexti síð-
an 1982 byggir reyndar líka á
þessum hæpnu forsendum að
miklu leyti. Menn eru yfirleitt
sammála um að hagvöxturinn hjá
OECD-ríkjunum undanfarin ár
byggi á veikum forsendum og að
vantað hafí heilbrigðara og sam-
stilitara átak forysturíkjanna til
þess að skapa traustari undirstöð-
ur undir hagkerfið með hægfara
en öruggum hagvexti.
Gjaldþrota hagstefna
Hefur hagstefna Reagan-
stjórnarinnar þá endanlega siglt í
strand?
Það er löngu orðið ljóst að for-
Vesturþjóð verj-
arogjapanir
eru að gefast upp
á að halda hrip-
lekri skútu
Reagan-
stjórnarinnar á
floti með stöð-
ugu fjármagns-
streymi til
Bandaríkjanna
sendur hennar stóðust ekki: sam- hagvexti sem skilaði sér endan- fjárlagahallinn til. Síðan beitti
kvæmt upphaflegu kenningunni lega í auknum ríkistekjum þrátt Reaganstjórninharðripeningast-
áttu skattalækkanirnar að valda fyrir lækkaða skatta. Ríkistekj- efnu til þess að fjármagna
aukinni eftirspum og auknum urnar jukust aldrei og því varð fjárlagahallann,semleitthefurtil
þessa mikla misvægis í heimsvið-
skiptunum. Það er þessi hnútur
sem menn standa nú frammi fyrir
að leysa. Og flestir eru sammála
um að það verði ekki gert nema
með sameiginlegu átaki fleiri
þjóða.
Nú heldur Robert Samuelson
því fram að það þurfi að lækka
skatta og aflétta höftum í Evr-
ópu. Hvers vegna?
Við fáum ekki séð að það séu
veruleg viðskiptahöft í Evrópu,
nema þá helst á sviði landbúnað-
arframleiðslunnar. En Banda-
ríkjamenn verja stórfé í að borga
mönnum fyrir að koma í veg fyrir
offramleiðslu landbúnaðaraf-
urða á sama hátt og Efnahags-
bandalagið verndar óhagkvæman
landbúnað, þannig að á því sviði
er nokkuð jafnt á komið með
báðum aðilum. Samuelson virð-
ist álíta að skattalækkun muni
auka, neyslu og eftirspurn og þar
með auka hagvöxt, en það er
mjög umdeilanlegt hvort svo sé.
Það mætti frekar halda því fram
með rökum að Bandaríkjamönn-
um bæri að hækka sína skatta.
Annars virðist þessi vandi
Bandaríkjamanna meðal annars
vera fólginn í því að þeir hafa orð-
ið afturúr í tækni og vöruþróun,
sem birtist í því að þrátt fyrir
mikla lækkun dollarans hefur það
haft í för með sér tiltölulega litla
aukningu í útflutningi. Vörur
þeirra virðast standast illa sam-
keppni við margar evrópskar og
japanskar vörur.
Að brúa bilið
Það mætti slá botninn í þessa
umræðu með tilvitnun í nýjasta
hefti hins virta blaðs The Econ-
omist, en þar segir í ritstjórnar-
grein:
„Álagið á gengi dollarans eykst
með hverjum deginum sem það
dregst að grípa til traustvekjandi
aðgerða til að draga úr fjárlaga-
halla Bandaríkjanna. Útiending-
ar lýsa því hástöfum yfir að þeir
muni ekki brúa bilið á milli sparn-
aðar og eyðslu í Bandaríkjunum
með því að leggja til meira af sín-
um sparnaði. Ef ekki verður
dregið verulega úr fjárlagahall-
anum verður að brúa bilið með
einhverju sem dregur úr bandarí-
skri fjárfestingu. Það brúarefni er
kaliað „a slump“, sem mætti út-
leggjast sem „hrunið mikla"
-ólg
10 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN Mlðvlkudagur 18. nóvember 1987
ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 11
Einkareikningur Landsbankans
er tékkareikningur með háum
vöxtum sem gefur kost á heimiid
tií yfirdráttar og iáni, auk margvís■
legrar greiðsluþjónustu.
Einkareikningur er
framtíðarreikningur.
L
Landsbanki
fslands
Banki allra landsmanna