Þjóðviljinn - 23.08.1991, Blaðsíða 13

SUMARFERÐ UM NORÐUR-NOREG - II
Heimskautsbaugshöllin á Saltfjalli. Lengst til hægri má sjá minnismerkið um Júgóslavana.
Morguninn eftir rigndi sem
aldrei fyrr og því er Þórólfs
enn ekki heftit sem skyldi. I stað
þess keifuðum við áfram í norður-
átt og lásum okkur til í vegabók
norska bifreiðaeigendafélagsins
um alla þá fegurð sem leyndist úti
í þokunni, komum til Mo i Rana,
sem er snotur hafnarbær norður-
undir heimskautsbaug. Lillebjöm
Nilsen hefur gert skemmtilegan
söng um flugvél á leið til Mo i
Rana. Bærinn er ungur og ber
þess merki, þar iifir mestur hluti
íbúanna á málmvinnslu og námu-
greftri. Við settumst inn á kaffi-
hús og fengum okkur tíu dropa, á
málverki andspænis útidyrum gat
að líta Petter Dass. Hann sundríð-
ur þama hempuklæddur og hár-
prúður klofvega á stórhymdum
hrút. Annarri kmmlunni heldur
klerkur um annað hrútshomið,
ekki ósvipað og það væri stýri á
mótorhjóli, hinni heldur hann á
loft og bendir með ógnargildum
vísifingri í brimskaflinn. Hann er
þama á sinni frægu sundreið á
andskotanum til Kaupmanna-
hafnar að predika fyrir kónginn á
jóladag. Sökum lélegra póstsam-
gangna fékk hann ekki boðin um
að koma fyrr en á aðfangadag. Þá
greip hann til þess ráðs að gera
samning við skrattann, að hann
flytti sig til Hafnar í snatri og
mætti i staðinn eiga allar þær sálir
sem svæfu undir ræðu hans dag-
inn eftir. Þetta sýndist djöfsa góð-
ur kostur og gekk að kaupunum
með þeim skilyrðum þó, að klerk-
ur nefndi aldrei Jesúnafn á leið-
inni. Þegar Kölski fór að þreytast
á sundinu og síga í öldumar ætl-
aði hann að losna við klerk og
spurði hann því hvað Sankti Pétur
hefði sagt við frelsarann þegar tók
að gefa á bátinn hjá þeim postul-
unum forðum tíð. „Hærra upp og
lengra fram, þinn djöfúll"! - svar-
aði klerkur, og Kölski mátti gera
svo vel að synda alla leið. Jóla-
predikun Petters daginn eftir var
svo stóryrt og kjammikil að eng-
um seig blundur á brá og Kölski
varð af kaupinu. Undir myndinni
stendur á koparskildi: Höjere opp
og lengre frem, din djevel.
Hér emm við komin til Há-
logalands, enginn efi á því, og ég
raula við sjálfan mig erindi Pett-
ers Dass úr „Lýsingu Háloga-
lands“ eins og það hljómar í þýð-
ingu Kritjáns heitins Eldjáms:
A þér var ég borinn og bund-
inn í traf
og bröndótta marga hér lifði
égaf
og reyndi hið súra og sceta;
en hvort sem mér þótti það
Ijúft eða leitt,
þér liknsami Drottinn, skal
þakkargerð veitt
fyr allt sem ég átt hef að
mæta.
Eftir að hafa dmkkið þetta
ágæta kaffí í Mo í Rana hjá Petter
Dass lögðum við á Saltíjallið, há-
lendi sem nær norður að
Saltsjöfirði, en við hann stendur
Bodð, sem átti að vera næturstað-
ur okkar. Það var aðeins farið að
rofa til, öðru hveiju var hægt að
skjótast út úr bílnum án þess að
verða gegndrepa um leið. Heim-
skautsbaugurinn liggur um sunn-
anvert Saltfjallið þvert yfir Svart-
ísinn, sem er mestur jökull í Nor-
egi og margir Norðmenn halda að
sé langstærsti jökull í heiminum.
Hann er á stærð við Eiríksjökul.
Þar sem E 6 liggur yfir heim-
skautsbauginn rís mikil ferðamið-
stöð nýbyggð. Hlutverk hennar er
íyrst og fremst að létta pyngju
þeirra sem um garð fara. Þar má
kaupa alveg ótrúlegt drasl á upp-
sprengdu verði, boli með heim-
skautsbauginn þvert yfir bijóstið,
gijót sem tínt er upp á baugnum,
peysur sem eru pijónaðar úr ull
sauðkinda sem hafa bitið gras á
baugnum, skinn og hom hrein-
dýra sem hafa fæðst á baugnum
osfrv. osfrv. Þar er einnig safn út-
stoppaðra dýra sem að sögn lifa á
heimskautsbaugnum, ma. ísbjöm
sem búið er að teygja á svo að
hann er mjór eins og þvengur og
fimm metra langur. Á stóm
spjaldi við stöpul ísbjamarins
stendur að þetta sé stærsti ísbjöm
í heimi. Á agnarlitlu spjaldi með
lúsaletri stendur að hann sé ffá
Kanada. Byggingin sem geymir
öll þessi herlegheit er splunkuný
og arkítektúr hennar er mjög fal-
legur og fellur vel að nöktu og
eyðilegu Saltfjallinu, en það er
ástæðulaust að skoða hana nema
að utan. Sitt hvomm megin við
veginn yfir heimskautsbauginn
standa svo minnismerki júgóslav-
neskra og rússneskra stríðsfanga
sem létu líf sitt í þýsku þrælabúð-
unum sem sáu um lagningu veg-
arins yfir Saltljall. Það er ekki al-
veg laust við að maður finni til
óþæginda við að aka um þennan
ágæta veg.
Við eyddum tveimur næstu
dögum í Bodö og nágrenni og
veðrið fór skánandi. Bodö var
lögð gjörsamlega í rúst í síðari
heimstyrjöld svo að ekki þurfti að
taka tillit til gamalla húsakofa
þegar hún var skipulögð og end-
urreist. Við ókum m.a. út til
Kjerringöy, eða Kerlingareyjar
þar sem er varðveittur kaupstaður
frá byrjun fyrri aldar svo til
óbreyttur. Safnið þama á Kerling-
arey er mjög skemmtilegt og
starfsfólk alúðlegt, upplýsandi og
hjálpsamt. Við fræddumst heil-
mikið um kjör þeirra sem stund-
uðu þorskveiðar á opnum bátum í
Salti og Vestfirði, hvemig þeir
héldu á sér hita undir þykkum
röggvafeldum og lifðu á hrökk-
brauði og harðfiski.I fjarska til út-
norðurs má greina ystu tinda eyja-
klasans sem einu nafni nefnist
Lofoten.
Það hefur verið sagt um Norð-
menn að það sé mikill munur á
hvað Norðlendingar séu hupp-
legri og almennilegri en þeir sem
sunnar byggja. Ekki skal ég um
það dæma eflir þessa ferð, en ég
þóttist finna töluverðan mun engu
að síður. Norðlendingar hreyfa sig
hægara, tala hægar, alveg eins og
íslenskir Norðlendingar. Era ekki
eins stressaðir. Og viðmót norskra
Norðlendinga er
gott. Þeir tala sér-
staka norðlensku,
alveg eins og ís-
lenskir Norðlend-
ingar, og án
minnsta tón-
hreims. Að stofni
til er mál þeirra
ríkismál, nýnorska eða nýnorsku-
mállýskur finnast þar ekki. Þeir
era skemmtilega flámæltir, fiskur
heitir t.d. „fesk“ og Kristján
„Krestian". og það er gott að
spyija Norðlendinga um vegi og
ráð, þeir gefa sér tíma og vilja
hvers manns vanda leysa. Við ætl-
uðum að færa góðkunningja okk-
ar í Bodö rauðvínsflösku, en viss-
um ekki hvar ríkið væri að finna
og spurðum því fina frú sem við
mættum á götu. Nú er það talið
skammarlegt athæfi í Noregi, al-
veg eins og á íslandi, að bragða
rauðvín eða aðrar áfengistegund-
ir, svo það er hreint engin kurteisi
að segja við ókunnuga að maður
sé að leita að áfengisverslun. Og
mörgum norskum Sunnlendingi
þykir heiður að því að vita ekki
hvar áfengisverslunin er. Þessi
fína frú sem við leituðum til í
ráðaleysi okkar, tók okkur hins
vegar mjög vel, benti og kallað á
aðra vegfarendur og brátt var hálf
göngugata upptekin af að visa
þessum vesalings útlendingum til
vegar. Sem er þó ekki svo auðvelt,
því áfengisverslanir í Noregi
skulu samkvæmt landslögum sett-
ar niður miðsvæðis í borgir og
bæi, svo að fólk í úthverfum eigi
langt að sækja í spillinguna. Það
skal ekki vera unnt að leggja bif-
reið nálægt þeim, svo að fólk geti
ekki bara ekið í spillinguna. Og
þó að þær skuli vera í bæjarmiðju,
eins langt frá úlhverfum og unnt
er, þá skulu aðalinngöngudyr
þeirra aldrei snúa út að aðalgötu,
og má af þessu sjá að enn vantar
þaulhugsun og konsekvens í ís-
lenskar áfengisvarnir.
Og svo fór aftur að rigna og
við kvöddum Bodö og héldum
enn til norðurs. Á leiðinni ffá
Bodö til Fauske biluðu þurrkum-
ar. í gegnum rigningarsuddann
rákum við augun í bifreiðaverk-
stæði og leituðum þangað hrygg í
huga og bjuggumst við að þar yrði
vendipunktur ferðalagsins. Þegar
ég var unglingsdula í Hvítársíð-
unni var rekið biffeiðaverkstæði í
Borgamesi. Að því mig minnir af
kaupfélaginu. Sá sem þar réði fyri
húsum var svo viðskotaillur að
bændur sem leituðu til hans með
bilaða jeppa þóttust eiga fótum
fjör að launa og reyndu sjálfir að
klastra bíla sína í lengstu lög. Ég
ólst því upp við umtalsverðan
geig við bílaverkstæði og bifvéla-
virkja og var ekki laust við að
hnén skylfú þegar ég staulaðist
þama inn og bað horaðan mann
með stóra ölpoka undir augunum
og sígarettustubbinn uppí sér, al-
veg eins og Sigfús Daðason, að
fyrirgefa mér að þurrkumar á
bílnum væra í
ólagi. Hann leit
upp seint og dró
stóra tvistdruslu
upp úr rassvas-
anum og þurrk-
aði sér um hend-
umar og ég bjóst
við að nú ætlaði
hann að lemja mig. „Far se om æ
kan hjælpe, sá dokker kan kjöie
vidare“, - sagði hann og byijaði
að skrúfa bílinn okkar í sundur.
Og það er skemmst ffá því að
segja, að þessi góði maður gerði
við þurrkumar, við voram þama í
hálfan annan tima og hann skrif-
aði viðgerðartímann 40 mínútur á
reikninginn. Við kvöddum hann
með handabandi og mig langaði
mest til að kyssa hann.
I Narvik er margt að skoða
fyrir þá sem era áhugasamir um
hemaðarsögu. Þar urðu fyrstu
átökin milli Þriðja ríkisins og
Bandamanna. Narvik var byggð
sem útflutningshöfn fyrir sænska
gæðastálið ffá Kiruna og Galle-
vara. í Iok síðustu aldar hófst
lagning jámbrautarteina frá
sænsku námubæjunum til Narvik,
það var hijúft líf og harðneskju-
legt sem beið þeirra sem við það
unnu, það vora hinir svokölluðu
„rallarar". Margir kannast kann-
ski við fræga norska rallaramat-
móður, sem kölluð var Svarti
bjöminn. Um hana var gerð ágæt
kvikmynd, sem trúlega hefur ver-
ið sýnd í íslensku sjónvarpi. Þeg-
ar siðari heimstyrjöldin braust út
héldu Svíar áfram að selja Þjóð-
verjum stál, eins og frægt er, og
það vildu Bandamenn ekki, þess
vegna réðust franskar og enskar
Iiðssveitir, ásamt liðssveitum
landflótta Norðmanna, á virki
Þjóðveija í Narvik og hröktu þá
um skeið inn að sænsku landa-
mærunum. Bardagimi um Narvik
var fyrsta tilraun bandamanna að
vinna aftur hertekin svæðin úr
höndum Þjóðveija. Bandamenn
urðu frá að hverfa um síðir, en
bærinn var þá kominn í rúst. Enn
má sjá fiugvélarflök hangandi í
hlíðum og Jrama er stórt stríðs-
minjasafn. I dag er höfnin í Nar-
vik önnur stærsta og ljöfamasta
útfiutningshöfn í Noregi.
Böðvar
Guðmundsson
segir frá
68 55
AiV.WJ Í/ff