Dagblaðið - 04.11.1978, Qupperneq 10

10
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 1978
HMBIAÐIB
(Jtgofandi: Dagbiafltð hf.
Framkvœmdastjóri: Sveinn R. EyjóHssbn. Rttstjóri: Jónas Kristjánsson.
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson. Ritstjómarfulltrúi: Haukur Halgason. Skrifstofustjóri rítstjóman J6-
hannes Roykdal. Íþróttir: Hallur Simonarson. Aðstoflarfréttastjórar Atii Stainarsson og Ómar ValdÉ
marsson. Monningarmái: Aðabtoinn Ingóffsson. Handrít Ásgrímur Pálsson.
Bláflamann: Anna Bjamason, Asgair Tómasson, Bragi Sigurflsson, Dóra Stefánsdóttir, EMn Afcorts-
dóttk, Gissur Sigurflsson, Gunnlaugur A. Jónsson, Hailur Hailsson, Helgi Pétursson, Jónas Haraldsson,
óiafur Goirsson, Ólafur Jónsson. Hönnun: Gufljón H. Páisson.
Ljósmyndir. Ari Kristínsson, Aml Péll Jóhannsson, Bjamlerfur Bjamlerfsson, Hörflur Vilhjálmsson,
Ragnar Th. Sigurflsson, Sveinn Pormóflsson.
Skrífstofustjórí: Ólafur EyjóHsson. Gjaldkarí: Þráinn Þoriorfsson. Sökistjórí: Ingvar Svoinsson. Drerfing
arstjórí: Már E.M. Halldórsson.
Ritstjóm Siflumúla 12. Afgreiflsla, áskríftadeild, auglýsingar og skrífstofur Þverhoití 11.
Aflabimi blaflsins er 27022 (10 linur). Askrift 2400 kr. á mánufli inrpnlands. I busasölu 120 kr. eintakifl.
Setning og umbrot Dagbbflifl hf. Siflumúla 12. Mynda- og plötugerfl: HHmir hf. Slflumúla 12. Prentun:
Árvakur hf. Skeifunni 10. ,*
Leiö til launahækkunar
Oft er þess getið, hversu laun séu
miklu lægri hér en á öðrum Norður-
löndum. Munurinn felst ekki í því, að
eigendur íslenzkra fyrirtækja taki svo
miklu meira til sín af afrakstri þeirra en
kollegar þeirra erlendis. Hann á vafalaust
rætur í lakari nýtingu, óráðsíu og vitlausri fjárfestingu.
En hann á greinilega að verulegu leyti rætur í því, hversu
svonefnd hvetjandi launakerfi er tíðkuð miklu meira í
hinum löndunum.
íslenzkir launþegar eru farnir að átta sig á þessu. Hér
strita menn lágum launum langan vinnudag, þar sem
starfssystkinum erlendis tekst að ná betri árangri á mun
styttri vinnudegi. Yfirvinnuþrælkunin háir íslendingum.
Þetta má gera betur. Það var ein afleiðing yfirvinnu-
bannsins í fyrra, að bónuskerfi og önnur hvetjandi
launakerfi fóru í vöxt.
íslendingar eru langt á eftir í þessu tilliti. Saman-
burður sýnir, að hér eru hvetjandi launakerfi aðeins
notuð í fimmtán af hundraði starfa. Annars staðar í
Vestur-Evrópu eru varla dæmi um, að hlutur þeirra fari
niður fyrir 40 prósent. í Danmörku og Noregi er hann
40% og 50% í Vestur-Þýzkalandi. Hlutur hvetjandi
launakerfa er 30% í Bandaríkjunum en kemst hæst í
kommúnistaríkjum, allt upp í 80% í Sovétríkjunum.
Þótt hlutur okkar sé lítill, höfum við ágæta reynslu af
bónuskerfum, enda hefur síðustu mánuði dregið úr
andstöðu við þau. í vaxandi mæli berast nú óskir frá
starfsfólki á hinum ýmsu vinnustöðum þess efnis, að
hvetjandi launakerfi verði tekin upp.
Reynsla annarra Norðurlanda sýnir, að með þessu er
ekki stefnt að aukinni vinnuþrælkun. Þvert á móti ætti
að draga úr þrælkun með styttri vinnutíma, meiri
frístundum, betri skipulagningu vinnunnar og hærri
tekjum.
Enginn mun leggja til, að þessi stefna verði ofkeyrð
með þeim hætti, sem tíðkast í kommúnistarikjunum. En
stefna ber að því marki, sem náð hefur verið í grann-
ríkjum okkar.
Hagur þjóðarinnar í heild ætti að vænkast með þessu.
Setja má upp margvísleg dæmi um hugsanlega aukningu
afkasta með vaxandi beitingu hvetjandi launakerfa.
Aukin afköst munu efla hag fyrirtækjanna og gera þeim
kleift að greiða starfsfólki sínu mun hærra kaup í
samræmi við hið nýja kerfi. Með aukningu afkasta
verður hagur þjóðarbúsins styrktur, svo sem með
auknum gjaldeyristekjum eða minni gjaldeyriseyðslu til
innflutnings vara, sem við framleiðum þá sjálf í vaxandi
mæli. Innstreymi fjármagns í þjóðfélagið og bættar
tekjur þeirra, sem við hvetjandi launakerfi starfa, verður
brátt allra hagur, þegarauknartekjur streyma frá grein til
greinar, manni til manns.
Ef til vill mætti hugsa sér, að aukning afkasta gæti
orðið allt að fimmtíu prósent með tilkomu hvetjandi
launakerfis.
Ef við ykjum hlut þeirra úr fimmtán af hundraði í
fjörutíu af hundraði, eins og gerist í grannríkjum okkar,
mundu um tíu þúsund manns hefja störf í hvetjandi
launakerfi, sem nú vinna með hefðbundnum hætti.
Yrði afkastaaukningin fimmtíu af hundraði, eins og
rök hafa verið leidd að, mundi þetta samsvara því, að
fimm þúsund ný ársverk sköpuðust í þjóðfélaginu,
ársverk, sem ekki eru til í dag.
Jafnvel þótt aukning afkasta yrði eitthvað minni en
þetta, ætti enginn að fara í grafgötur um, hvernig þetta
gæti rennt stoðum undir nýja velmegun þessa starfsfólks
og þjóðarinnar allrar.
Beztu nemendurnir drekka
meira og öðlast fyrr reynslu
í kynf erðismálum
— segir í könnun dansks sálf ræðings
Skólanemar, sem hafa fengið
reynslu i kynferðismálum, eru einnig
atkvæðameiri á öðrum sviðum en
félagar þeirra sem enn hafa ekki fengið
reynslu í þeim málum. Fyrir utan það
að ganga í eina sæng með hinu
kyninu, neyta þeir einnig meira
áfengis og eiga oftar hlutdeild að smá-
afbrotum og fara oftar á veitingahús.
Vegna þessarar hegðunar skapast oft
vandamál á milli foreldra og stúlkna
fremurendrengja.
Þeir, sem hlotið hafa kynferðis-
reynsluna, standa sig einnig betur í
skólanum. Hinir eru bældari. Það eru
meiri líkur á að þeir fái ekki kennslu á
V
✓
þeim sviðum, sem henta þeim betur og
þeir hafa hæfileika til. Þarna getur því
komið til skortur á menntun þeirra á
mikilvægu þroskatimabili.
Þessar upplýsingar komu frá
rannsókn sálfræðingsins Hans
Hessellund í Álaborg í Danmörku.
Sálfræðingurinn rannsakaði 629
nemendur i síðasta bekk
grunnskólans, þ.e. 14 ára unglinga.
Niðurstöður rannsóknarinnar hafa
nýlega verið gefnar út í bókarformi.
„Það er alvarlegt mál,” segir Hans
Hessellund, „að það líður mjög langur
tími frá því að einstaklingar verða
kynþroska og þar til þeir ná félagslegu
sjálfstæði. Þegar á aldrinum 11—13
ára hafa unglingarnir náð
kynferðisþroska, stúlkurnar u.þ.b. ári
á undan drengjunum. En það er ekki
fyrr en á aldursskeiðinu 18—30 ára,
sem einstaklingurinn öðlast sjálfstæði
sitt.”
Það er ekki undarlegt að unglingana
langi að reyna það sem heyrir hinum
fullorðnu til. Að auki væri það
leiðinlegt ef það væri ekki svona.
Unglingarnir taka ekki þátt í
menningu hinna fullorðnu en eru
háðir hinum eldri. En þrátt fyrir það
eru flestir unglingar ánægðir með lífið.
Oft er talað óskilgreint um
\
„FORRETTINDA-
SIÚKDÓMAR”
Psoriasis
Samtök psoriasis- og exemsjúklinga
voru stofnuð árið 1972 en af þessum
sjúkdómum þjást þúsundir tslendinga.
Lækning psoriasissjúklinga fer einkum
fram með tjöruböðum undir læknis-
hendi á sjúkrahúsum og með
sólböðum i suðrænni sól, en t.d.
sólböð á Norðurlöndum koma ekki að
sama gagni, enda leita sjúklingar af
Norðurlöndum sér lækninga með
sólböðum til suðrænna landa.
Aðferð eða meðferð sem læknar
psoriasis varanlega er ekki þekkt og
tjöruböðin eða sólböðin eru talin
sambærileg, þannig að sú lækníng sem
fæst er tímabundin og ending
lækningar einstaklingsbundin.
Samtökin hafa náð samningum um
afslátt á fargjöldum til sólarlanda og
hafa eignast ibúð á Spáni sem notuð er
til að létta félögum kostnað við
dvölina. Riki og sjúkrasamlög hafa
ekki fengist til þess að taka nokkurn
þátt i kostnaði sjúklinga sem fara í
þessar ferðir, þrátt fyrir langvarandi
baráttu I því efni. Sjúkrasamlög
annars staðar á Norðurlöndum taka
hins vegar verulegan þátt i kostnaði
viö ferðir psoriasissjúklinga til sólar-
landa.
Heili og hjarta
Þeir sjúklingar sem þjást af ýmsum
sjúkdómum, svo sem heila- eða hjarta-
sjúkdómum, eru stundum sendir utan
til lækninga og er svo jafnan að bæði
ríki og sjúkrasamlög taka þátt i
kostnaði þeirra. Þessar ferðir byggjast
helst á því að sérfræðingar eða tæknin
er ekki tiltækt á tslandi.
Drykkjusýki
Drykkjusjúklingar hafa um áraraðir
éinungis átt kost á meðferð innanlands
en með stofnun nýrra samtaka
Kjallarinn
Jóna Jónsdóttir
áfengissjúklinga þokuðust málefni
þeirra fram á við og með nýrri
aðferðum hefur náðst betri árangur en
oftast áður. Um er að ræða sjúkrahús í
Bandaríkjunum, Freeport að nafni, en
þar hefur verið beitt nýjum aðferðum
og árangur verið góður. Drykkjusjúkl-
ingar hafa þannig læknast með nýjum
aðferðum i Bandaríkjunum. Lækning
drykkjusjúkra er bæði hér heima og
erlendis einstaklingsbundin, þannig aö
ekki er hægt að segja til um hvort
lækning er varanleg. Þeim aðferðum
sem beitt er í Bandaríkjunum er svo
væntanlega hægt að beita sér heima.
Sjúkrasamlag greiðir hluta dvalar-
kostnaðar drykkjusjúklinga á sjúkra-
húsum erlendis.
Hvers vegna er
sjúklingum
mismunað
Eins og fram kemur í framansögðu
er nú um mismunun að ræða hvað
varðar greiðslur ríkis og sjúkra-
samlaga til sjúklinga vegna utanlands-
ferða.
Sé nánar athugað virðist sem
upprunalega hafi verið gripið til
greiðslna í þeim tilfellum þar sem
sjúklingar gátú ekki fengið
nauðsynlega lækningu hérlendis.
Þetta er svo sjálfsagður hlutur að
ekki ætti að þurfa að eyða orðum að
þvi. Þó minnir þetta á atvik sem
upplýst var í útvarpi fyrir nokkrum
árum, en þá sagði sjúklingur frá því að
læknir hefði spurt sig að því hvort
hann hefði efni á dýrum meðulum.
Um það mun hafa verið að ræða að
læknirinn gat valið um ný meðul sem
ekki voru greidd niður af sjúkrasam-
lagi og gömul og viðurkennd af sjúkra-
samlögum. Það væri mjög alvarlegt ef
slíkt gerist enn. 1 þeim tilfellum sem
um er að ræða utanlandsferð til
lækningar er þó vissulega enn um
þetta að ræða, bæði í þeirri mynd að
spurningin er hvort sjúklingurinn
hefur efni á ferðalaginu og þá lika
hvort samfélagið telur sig hafa efni á
að greiða fyrir sjúklinginn.
Afar erfitt er að skilja hvers vegna
opinberar stofnanir gera svo mikinn
mun á stuðningi við drykkjusjúklinga
og psoriasissjúklinga. Einhver hlýtur
ástæðan að vera og þvi skal skoða
nánar hvorn hópinn.
Drykkjusjúklingar eru úr öllum
.þjóðfélagshópum, en þeim mun
hættara við veikinni sem vegna efna
og aðstæðna hafa mikið vin um hönd.
Líklegt má telja að meðal drykkju-
sjúkra, sem leita sér lækninga, sé að
finna umtalsverðan hlut framámanna
1 þjóðfélaginu eða þeirra sem hafa
sambönd eins og það er kallað.
Psoriasis sjúklingar eru hins vegar
algerlega meðalúrtak af þjóðinni enda
ræðst sjúkdómurinn jafnt á háa sem
lága. Psoriasissjúklingar verða þvi
ekki jafn-sterkir sem þrýstihópur, enda
hafa þeir ekki náð þvi á sex árum sem
samtök áfengissjúklinga hafa náð á
rúmlega ári, eða því að fá lækninga-
kostnað erlendis greiddan.
Vissulega er þetta aðeins einn þátt-
ur málsins, en t.d. annar er sá að
drykkjusjúklingar fara utan til dvalar
á sjúkrahúsi en psoriasissjúklingur
sem fer utan til lækninga dvelur á
eigin vegum á baðströnd. Kostnaður
við dvöl á t.d. Freeport er alveg ljós en
aftur á móti er afar mismunandi hver
kostnaður er við dvöl i sólarlöndum.
Með góðum vilja væri þó sjúkra-
samlagi og tryggingaráði í lófa lagið að
finna út meðalkostnað við slíka dvöl
og greiða sjúklingi i samræmi við það.
Eins mætti benda viðkomandi
aðilum á að kynna sér þær reglur sem
yfirvöld annars staðar á Norðurlönd-
um nota í þessu skyni. Loks má benda
tryggingaráði á að taka mætti meðal-
kostnað af dvöl psoriasissjúklinga á
sjúkrahúsum hér og greiða ferðir
þeirra niður i samræmi við þann
kostnað sem þá sparast.
Forréttindi
hins ríka
Það hefur verið aðalsmerki þeirrar
hugsunar sem tryggingakerfi okkar
byggist á að allir ættu sama rétt til
lækningar án tillitis til stöðu eða efna-
hags. Við erum þó enn langan veg frá
þvi að ná þessu marki og má í því efni
benda á tannlækningar og svo fyrr-
greinda möguleika drykkjusjúkra og
psoriasissjúklinga.
Það er um forréttindi að ræða í
þessum málum, þau forréttindi verður
að afnema, ekki með því að rýra rétt
eins eða neins heldur með því að láta
alla sjúklinga njóta sama réttar. Loks
vil ég geta þess án þess þó að það verði
tekið sem árás á hagsmuni drykkju-
sjúklinga að aðferðir Freeport sjúkra-
hússins má flytja inn, en seint mun
takast að flytja suðræna sól til íslands.
Til þess að fyrirbyggja mis-
skilning er líka rétt að taka fram að
þær greiðslur sem um er að ræða í
þessari grein eru greiðslur sem hvort
sem er verður að leggja fram fyrir
sjúklingana og spursmálið aðeins til
hvaða stofnunar greitt er. Það er fylli-
lega timabært að leiðrétta þennan mis-
mun, nema hugsanlegt sé að trygg-
ingaráð treysti sér til þess að beina
sjúkdómum frá efnaminna fólki.
Jóna Jónsdöttir,
húsmóðir.
\
\í