Dagblaðið - 04.09.1980, Blaðsíða 10

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 1980.
mBlABW
fsjálst, úháð dagblað
Utgefandi: Dagblaðið hf.
Framkvnmdastjóri: Svainn R. Eyjólfsson. Ritstjórl: Jónas Kristjánsson.
RitstjórnarfuHtrúi: Haukur Hsigason. Fréttastjóri: ómar Valdimarsson.
Skrifstofustjóri ritstjómar: Jóhannas Raykdal.
Iþróttir: HaHur Sfmonarson. Manning: Aðalstainn Ingótfsson. Aðatoðarfréttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Ásgrfmur Pélsson. Hönnun: Hllmar Karisson.
Blaðamann: Anna Bjarnason, Atll Rúnar HaNdórsson, Atli Stainarsson, Ásgair Tómasson, Bragi
Sigurðsson, Dóra Stafénsdóttir, Elín Albertsdóttir, Ema V. IngóHsdóttir, Gunnlaugur A. Jónsson,
ólafur Geirsson, Slgurður Svarrisson.
Ljósmyndir: Bjarnleifur BjamlaHsson, Einar ólason, Ragnar Th. Sigurðsson, Sigurður Þorri Sigurðsson,
og Sveinn Þormóðsson
SkrHstofustjóri: ólafur EyjóHsson. Gjaldkarl: Þréinn ÞorteHsson. Sökistjóri: Ingvar Sveinsson. DraHing-
arstjóri: Mér E.M. Halldórsson.
Ritstjóm Síðumúla 12. Afgraiðsla, éskriftadeild, auglýsingar og skrifstofur ÞverhoW 11.
Aöalskni blaöeins er 27022 (10 llnur).
Setning og umbrot: Dagbiaðið hf., Slðumúla 12. Mynda- og plötugerð: Hilmlr hf., Sfðumúla 12. Prantun
Arvakur hf., SkaHunni 10.
ÁskrHtarvarð é mánuði kr. 5.500.- Verð i tausasölu 300 kr. eintakið.
Já, værum við í Eden
,,Einn skuttogara og skóla á mann,
fríar íbúðir og matvæli, daglegan ný-
iðnað og algert skattfrelsi.” Þetta er ýkt
mynd, en þó með sannleikskjarna, af
óskhyggjustefnu allra íslenzku stjórn-
málaflokkanna. Þeir vilja gera allt fyrir
ekkert.
Þessi óskhyggjustefna leiðir til allt annars raunveru-
leika, það er árlegrar útþenslu ríkisgeirans á kostnað
annarra geira þjóðfélagsins. Stjórnmálamenn þurfa sí-
fellt meiri peninga til að efna lítið brot loforða sinna.
Mikið óskaplega væri það fersk og hressileg til-
breytni, ef einhver stjórnmálaflokkurinn eða landsfað-
irinn gengi fram fyrir skjöldu og segði sannleikann, —
ef hann vildi gera svo vel að byrja á byrjuninni.
Við höfum svo og svo miklar þjóðartekjur á ári.
Þessar þjóðartekjur eru sumpart notaðar til neyzlu og
sumpart til fjárfestingar. Þær eru líka sumpart notaðar
af hinu opinbera, atvinnuvegunum og almenningi.
Það er hægt að hafa skoðun á æskilegum hlutföllum
þessara þátta. Til dæmis, að fólkið skuli nota 74%
þjóðartekna, hið opinbera 14% og atvinnulífið 12%.
Slíkt mundi byggjast á mati á, hvaða geirar þjóðfélags-
ins eigi að hafa meiri forgang en aðrir.
Sumir mundu segja, að atvinnulífið þyrfti meira til
hraðari uppbyggingar þjóðarauðs. Aðrir mundu segja,
að velferðarríkið þyrfti meira til hraðara réttlætis.
Aðrir mundu segja, að fólkið sjálft þyrfti meiri raun-
tekjur.
Hægt er að sundurgreina þessar prósentutölur enn
frekar. Til dæmis, að einkaneyzla (rauntekjur) skuli
vera 68% þjóðartekna, samneyzla (rekstur hins opin-
bera) 8%, fjárfesting í ibúðum 6%, í atvinnuvegum
12% og 6% hjá hinu opinbera.
Þessi raunsæja hugsun, að milli verðmæta verði að
velja, krefst sennilega nýrrar tegundar þjóðhagsreikn-
inga. Þar þyrfti að koma fram, að sum fjárfesting
ríkisins, til dæmis í orkuverum og hitaveitum, er at-
vinnulífs eðlis.
Burtséð frá slíkum annmörkum, sem leysa má, er
líka hægt að sundurgreina liðina enn frekar. Sem
dæmi má nefna samneyzluna og opinberu fjárfesting-
una, sem samanlagt eru viðfangsefni fjárlaga ríkis og
fjárhagsáætlana sveitarfélaga.
Einhvern tíma kemur að því, að alþingi og ríkis-
stjórn neyðast til að standa andspænis þeirri stað-
reynd, að niðurstöðutala fjárlaga sé föst og fyrirfram
ákveðin. Hún sé hreinlega byggð á pólitísku mati á
hluta ríkisbús í þjóðarbúi.
Þar með er komið upplagt tækifæri til að velja og
hafna í einstökum þáttum ríkisbúskaparins. Þá er ekki
reiknað á ímynduðum þörfum, nýjum eða hefðbundn-
um. í staðinn er byggt á því fé, sem er til ráðstöfunar.
Þegar til dæmis er búið að ákveða, að ríkið fái 6%
þjóðartekna til rekstrar og 4% til fjárfestingar, er hægt
að skipta fénu niður á einstaka þætti. Svo og svo mikið
til menntamála, utanríkismála, landbúnaðarvitleysu
o.s.frv.
Þannig gætu stjórnmálaflokkarnir minnkað mögu-
leika á hinu gífurlega tjóni, sem þeir nú valda almenn-
ingi og atvinnulífi með gegndarlausri óskhyggju, er
byggist á notkun þjóðartekna, sem ekki eru til.
Horfur í Póllandi:
GIEREK ER
MIKILL VANDI
ÁHÖNDUM
— Getur hann fylgt slökunarstefnu innanlands án þess
að styggja valdamenn í Kreml?
Pólski kommúnistinn Gierek er
eins og maður, sem fetar hættulegt
einstigi. Ef hann hrapar fyrir björgin
eru horfurnar svartar fyrir pólsku
þjóðina. En takist honum að komast
klakklaust yfir torfæruna getur hann
orðið þjóðarhetja. •
Fréttamenn á Vesturlöndum telja,
að enn eigi Gierek það erfiðasta eftir,
og ekki mundi það furða neinn ef
hann félli. Hann á við ofurefli að
etja, þar sem eru hans eigin verka-
menn, og í annan stað pólitískir óvin,-
ir innanlands og í þriðja lagi rússnesk
yfirvöld.
Vandinn, sem hann glímir við, cr
að búa til nýtt kommúnistiskt þjóð-
skipulag, sem betur hæfir þörfum
pólsku þjóðarinnar en það núver-
andi. Til þess að honum heppnist
þelta þarf hann að efna loforð sín við
pólska verkamenn án þess að styggja
valdhafana í Kreml.
Það hefur verið allt annað en létt
fyrir Gierek að fást við mestu verk-
föll, sem orðið hafa i austur-evrópsk-
um verksmiðjum. Og enginn komm-
únistaleiðtogi hefur þurft að veita
jafnmiklar tilslakanir og hann i til-
raunum sínum til að fá 250 þúsund
verkamenn aftur til vinnu eftir
tveggja mánaða óróaskeið. Standist
hann þessa eldraun hefur hann
skapað áhrifamikið fordæmi.
Verður útvarpað frá
guðsþjónustum?
Gierek hefur gengið lengra í frjáls-
ræðisátt en nokkur annar hreinhjart-
aður kommúnistaleiðtogi i þau 63 ár,
sem liðin eru, siðan byltingin í Rúss-
landi var gerð. Á það sérstaklega við
um rétt vcrkalýðsfélaga til sjálfræðis
og til verkfalla. En þar fyrir utan
féllst Gierck á að draga úr ritskoðun,
sleppa pólitískum föngum úr haldi,
afnema forréttindi flokksbrodda,
hækka launataxta, efla félagslega að-
stoð og auka matvælabirgðir.
Það markar og tímamót, að
kaþólsku kirkjunni, sem er mjög
voldug i landinu, verður nú í fyrsta
sinn veittur aðgangur að fjölmiðlum.
Hugsanlega verður nú messum út-
varpað á sunnudögum, en slíkt hefur
ekki verið leyft hingað til.
Verkalýðsleiðtogar lofuðu á móti
að virða forræði kommúnistaflokks-
ins og taka tillit til þeirrar stað-
reyndar, að austurlandamæri lands-
ins liggja að Sovétríkjunum. Enn-
fremur að hafa í huga stöðu Póllands
sem næststærsta rikis í Varsjár-
bandalaginu, andsvari austurblokk-
arinnar við Nató.
Á pappirnum eru skilmálarnir ótví-
ræð dreifing á valdi, frá miðstjórn-
inni til verkamanna, en þess verður að
gæta, að orðalagið er viða svo frjáls-
legt, að það má túlka — og mistúlka
— á marga lund. Enn er því óljóst,
hvernig það muni virka í reynd.
Brósnjef bíður átekta
Það er skoðun vestrænna frétta-
manna, að bæði Gierek og verka-
menn muni fara gætilega fyrst í stað,
minnugir þess hvernig farið hefur í
grannríkjunum undir svipuðum
kringumstæðum. Pólverjar kæra sig
víst ekki mikið um vopnaða innrás
Sovétmanna, enda voru Rússar
erfðafjendur þeirra löngu áður en
kommúnisminn var fundinn upp.
En það virðist heldur ekkert óða-
got á Bresnjef og almennt er búizt
við, að sovétstjórnin muni biða
átekta. Hún muni fylgjast vandlega
með þróun mála í Póllandi, hvort
Gierek takist að friða verkamenn án
þess að laska samstöðu Pólverja og
Rússa.
Þegar Tékkar reyndu að breyta
sinum stjórnarháttum biðu Sovét-
menn aðgerðalausir í átta mánuði.
Breytingar á efnahagskerfi leiddu af
sér æ meiri breytingar í pólitik
Tékka, og eftir þessa átta mánuði
létu Sovétmenn til skarar skríða.
Hvernig fór þá
í Ungverjalandi?
Sumir telja, að af leiðtogum
Austur-Evrópuríkja hafi Janosi
Kadar hinum ungverska tekizt bezt
að halda jafnvægi milli óska þjóðar
sinnar annars vegar og Sovétmanna
hins vegar.
Kadar þótti ekki spámannlega vax-
inn, þegar hann komst til valda í
Ungverjalandi í skjóli sovézkra skrið-
dreka árið 1956. Hann var fordæmd-
ur sem leppur Rússa. En fljótlega
hófst hann handa um að sætta stríð-
andi öfl innanlands, undir kjörorð-
inu „Allir sem ekki eru á móti okkur
eru með okkur.” Með því að standa
staðfastlega með Sovétmönnum i
utanríkismálum tókst honum að fá
frið með innanlandsmál. Árangurinn
varð frjálslegur kommúnismi, ekki
eins þungur í vöfum og víða annars
staðar.
Margt getur gerzt í Póllandi á
næstu mánuðum, og Gierek mun
þurfa á allri ráðsnilld sinni að halda
til að steypast ekki úr stóli.
- IHH
Gierek, leiðtogi Pólverja, þarf að biðja landa sina að gxta stillingar og Sovétmenn að vera ekki of tortryggnir.