Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1927, Side 3

U^ÍUÁK MyltG UiVíiL AÖÍjÍNiS

Skattþegnahreyfingin.
Eftir próf. dr. Ágúst H. Ðjarnason.
f
(Niðurl.)
Skattþegnahreyfingni sænska.
Skattþeguahreyfingin sænska, segja
forgöngumenn kennar, var kvorki
stofnuð fyrir daginn í dag nje dag-
inn á morgun, keldur fyrir alla kom-
nndi tíma. pað er oss Norðurlanda-
húum, *og þó sjerstaklega Svíum, í
eðlið borið að lifa keldur um efni
frnm og bernst nokkuð mikið á,
sennilega til þess að vjer öflum oss
þoss álits meðal annara þjóða, að
vjer sjeum ofarlega í röðinni meðal
þjóðanna að því er mentun alla og
menningu áhræri. En enskumrelandi
þjóðum, a£> vjer ekki nefnum Pjóð-
verja og t. d. franska bændur, er
hagsónin og aðgreslan í eðlið borin.
pótt Englendingar liafi sóað ógrynn-
nm fjár á stríðsárunum og Ameríku-
rnenn sjeu mjög gjarnir á að stofna
til „the biggest in tke world“ fvrir-
trekja, þá taka þeir sig fljótt á aítur
og sjá jafnan fótum sínum forráð.
Vjer verðum því að horfa lengrn
frnm og taka árinni nokkuð dýpra,
sögðu forgöngumenn Svíanna. Vjer
verðum ekki eingöngu að fara fram
á hagsýni og sparnað í meðferð op-
inbers fjftr, heldur beinlínis revna að
ala þjóðina upp að uýju til spa -
nevtni og fyrirkvggju. pví að, eins
og drepið var á í upphafi, jafnvel
á meðan bændaflokkuriun var við
völd í Svíaríki árin 1880—1900 flugu
ríkisútgjöldin upp um helming, úr 70
núlj. kr. upp' í 140 milj. kr., en frá
1900—1914 flugu þau aftur upp nm
110 milj. kr. npp í fullar 250 milj.
kr. og svo sexfölduðust ríkisútgjöldin,
þegar verst Ijet, á sjálfum stríðsáv-
unum. Síðan bafa þau aftur færst
uiður um helming, en þjóðin vu’ðist
jafn-ósparsöm, ef ekki ósparsamari
en áður.
Skattþegnakreyfingin sænská seg
ist frá upphafi vega sinna hafa verið
ópólitísk. pó hefir hún í kosningun
gefið úl flugrit til þess að vara við
eyðsluseggjum og angurgöpum í fjár-
málura. Hún segist og hafa varast að
skifta s.jer af, Jivernig skuttgjölduu-
um hufi verið jafnuð niður á einstak-
ar stjettir manna í lnndinu. Ekki
segist hún heldur hafo skift sjer uf,
hvort fjármálastjórnin legði frekar
áherslu á l>eina skatta en óbeina (þ.
e. tolla). Aftur á móti segist hn.t
vilja hafa hönd í bagga með og lítn
eftir því, hvernig sköttunum er var-
ið, hvernig farið er með tekjur rík-
issjóðs, bæjo- og sveitasjóða, og reyna
um fram alt að draga úr eða jafr.-
vel girða fyrir alla óþarfa eyðslu, alla
sóun á opinberu fje. Ekki segist hún
heldur beitn sjer á móti sjerstökma
stjórnmálaflokkum, hvorki hregn
mönnum nje jafnaðarmönnum, höfö-
ingjum nje bændum. pví þykir for-
göngumönnum leitt, að jafnaðannenn
skuli þegar frá byrjun hafa verið
hreyfingn þessari andvígiv, enda þótt
nndspyrna þeirra gegn henni sje nú
nokkuð í rjenun og margir verkamen i
nú sjeu orðnir eindregnir stuðnings-
menn þessarnr hveyfiugar. í einu s,jV
þó stefna ]>essi andvíg stefnn jaftt-
aðarm^una. Hún sje algerlega uiót-
falliu ríkisrekstri fyrirtækja, af því
að hún þykist sannfærð um, að þau
revnist jafnnn dýrari í rekstri, en á
hinn bóginn afkastaminni en atvinnu-
rekstur einstakrn mannn, þnr srra
fullkominni hngsýni og verksviti sjo
beitt, enda hafi jnfnaðarmenn í Svín-
ríki sjeð og kannast við og meira nð
segja sjálfir áfelsl sóuu þá, erótt hafi
sjer stað í ríkisrekstri þnr í landi,
einmitt á stríðsárunum og upp úr
þeim. Loks hefir hreyfing þessi vnr-
nst að leggju einstaka menn í cinelti,
látið sig meiru varða málefnin en
mennina, sem fyrir þeiin beittnst. —
Skattþegnabrevfingin nfeldist freknr
skipulagið og tíðarandnnn en þá mentt,
sem fvrir máhuram stæðtt í þann og
þnnn svipinn. pví beitti ht'm -j>r
heldur ekki gegn embrettís- og starrV>
mönnum víkis og bæjarf.jelaga, nenin
að svö núklti levti sem þeir kynn.i
að gera. sig seka í vani'teksJu, fyrir-
hyggjuléysi eðn megnri óráðdeiH .1
einhverju sviði. En af því, sem þegav
er tekið f'ram, má nú ráða nokkuð í
stefnu þessarar hre.vfingar og beinist
hún aðallega að þrennu:
1. að VÍnnn nð ailkuum spnrnnði í
meði'qr# ríkráfjár «»g opjnbei-s l'j.ir
og reyna bœði í orði og verki að
styðja að því, að verulegur sparn-
nðarandi vakni með þjóðinni.
2. aö verfta nókkur-könar míðstöo
þeirrar starfgemi, er bondir á
og gerir tlllögur um, hvnr nnt
sje að spara, og rannsaka sjáli’
rekstur opinberra fvrirtrekjn til
þess að sjá, hvað spnin íuegi og
hvort ekki raegi koma fyrirtrekj-
unum fvrir á hagkva'mari hátt,
og
3. að hafa gát á því vfirleitt, til
hvers skattar og tollar skntt-
þegnanna eru notaðir og benda
á nllnr misfelluv í notkun fjáv-
ins, sv« og, hverju eða hverjum
þær sjeu nð kennn, lil þess nð
menn geti linft vítin til þess- að
varast þan.
petta eru nú aðnlþættirmr í stcfn i
Skattþegnafjelagsins srenska. Endn
segist það ekki ltafa nnnan tilgnng
en þann, að ríkið og brejarfjelögin
komist vel af, og að skattþegnumiai
sje ekki íþyngt svo, að það skerði
framleiðslu þeirra og atvinnnrekstnr.
Segjast forgöngumenn hreyfingaritm-
ar nieira að segja vilja vinna að rjett-
látri skattaátngnhigu, því að eins g
drepið var á í upphafi, eru sknttur
og álögur ríki og brejarfjelögum jatn-
nnwðsynlegar til viðhnlds mennim;
unni í landinu eins og- t. d. ajidrúnis-
loftið og freðan munnlegum líkainn.
Stefnan reynir in. ii. o. nð líta jafnt
á hagsmuni heildnrinnnr sem einslak-
linganua.
Ekki verður nnnnð sagt, en nð ]a's>i
skattþegnnhreyfing Svía liafi fengið
mikið fylgi nm land alt. Árið 1923
voru meðlimir fjelagsins þegar orðn-
ir rúm 20 þús. manns með 5 kr. ár-
gjaldi, og árið 1920 rúin 41 þús. llel'-
ir luin áuunið sjer mikið úlit, ekki
einungis lieinin fyrir, heldur liefir
luin og verið tekin til fyrirmyndnr
í nágrnnnalÖndunum og soinskonnr
landsfjelög verið stofnrið lireði í Dnn
íniirku og Noregi, siðan í Sviss og
sfðast (árið .1923) á Finnlandi.
En nú mun jeg reyna að skýra nilri-
ar frá breði aðferðum og störfnm
Skottþegnafjelagnuis sænska. En þar
verð jeg nuðvitað að fara u«>kl;uo
fi.jótt yfir siigu og aðeins geta þo-s
markverðnstn.
Starfsaðferðir.
Aðalnðferðin, sem f.jehigið Itefir
btjjtt, er sú að fræða raenu um fjár-
mál þjóðarinaar og hina fjárhagslegu
hlið þeirra mila, sem á dagskrá komu.
Einkum hefir það reynt nð hrýu i
fyrír miinnura, að þeir, sem fari uieð