Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1934, Síða 4

252
LESBÓK MORGrUNBLAÐSINS
lýsingarnar eru eftir menn, sem
lítinn eða engan þátt tóku sjálfir
í lífi vígvallanna. Menn skyldu
lesa brjef og lýsingar hermann-
anna, sem sjálfir voru í helvíti
skotgrafanna, til þess að kynnast
styrjöldinni í allri andstygð lienn-
ar. Þœr lýsingar eru stundum
ekki eins listfágaðar og oft ^kki
eins ofsafullar og sögur Remar-
ques eða Barbusse, en þær eru
sannar og þær eru brennandi af
angist þeirra manna, sem voru
sviknir út í stríðið, logandi af
lífsþrá þeirra, sem altaf höfðu
dauðan við næsta fótmál og fullar
af friðarvilja þeirra sem liafa sjeð
í gegnum blekkingar ófriðarins,
Heimsstyrjöldin var ekki hetjuleg
og þar var lítið rúm fyrir per-
sónulegt hugrekki. Sögurnar um
blóðstraumana, um líkliaugana,
um návígin og byssustingjabar-
dagana, eru mest skáldskapur og
skrök. Styrjöld nútímans er stór-
iðja pg vjelavinna og' stærðfræði-
legur útreikningur. Fólkið fellur
fyrir hríðskotum og sprengjum og
eiturgasi, eða lifir í skotgröfumim
ömurleg'u lífi, fullu af vosbúð og
morandi í lús. Tilfinningin sem
mest ber á er óttinn og angistin.
Flestum hermönnum kemur saman
um það, að þeir hafi hjer um bil
altaf verið hræddir- „Þegar hann
er ekki heitur af sjúkri æsingu er
maðurinn í skotgröfunum að eins
vesalingur, sem gengur langan
krossferil og þjáist á honum, en
þraukar samt áfram“, segir Max
Buteau. Sagan um orusturnar við
Marne, við Verdun, við Tannen-
berg, er ekki fyrst og fremst sag'a
um hugvit og sigra Hindenburgs
og Foch, hún er líka saga um
þennan krossferil skotgrafamann-
anna, sagan um þær 20 miljónir
sem fjellu, og allar hinar miljón-
irnar, sem ekki fjellu, en komu
heim haltar og vanaðar eða vit-
skertar. Þess vegna segir Paul
Cazin: „Hver sá, sem ekki bölvar
styrjöldinni, bölvaður veri hann.
Amen‘ ‘.
Afleiðingar stríðsins eru ekki
taldar með því einu að telja mann-
fallið. Því fylgdi fækkun á barn-
komum í öllum löndum. Þetta var
rannsakað í Austurríki fyrir
nokkrum árum. 1913 fæddust 127
þús. fleiri en dóu, en 1916 dóu
90 þús. fleiri en fæddust, meðal
þeirra, sem ekki voru í stríðinu-
Sultur og seira og illur viðgern-
ingur saug merginn úr fólkinu.
Geðveiki jókst. Glæpum fjölgaði.
Aitken, forstjóri barnaverndarinn-
ar í Englandi, hefir sýnt það, að
undir eins á öðru ófriðarárinu
jókst um 34% tala unglinga undir
16 ára aldri, sem kærðir voru fyrir
glæpi, og þetta jókst síðan enn
meira. eftir því sem lienitboðið
sundraði meira heimilunum og
veikti skólana í öllmn ófriðarlönd-
um. Siðhnignunin var ekki ein.
Svo voru eyðileggingar stríðsins á
mannvirkjum og menningarverð-
mætum. í Norður-Frakklandi,
milli Ermarsunds ogLorraine, voru
4 þúsund þorp lögð í eyði, 20 þús.
verksmiðjur sprengdar, 7 þús.
skólum lokað, eða þeir eyddir, og
Yz milj. heimila lögð í rtistir, en
8 milj- ekrur af ræktarlandi tróð-
ust niður eða ejTddust af vígbún-
aði. Iðnaður þjóðanna var lamað-
ur og spiltur. Árið fyrir stríðið
(1913) framleiddu Bretar 292 milj.
smálesta af kolum, nokkru eftir
friðarsamningana (1921) að eins
163 milj. 1913 fluttu þeir inn 7
milj. smálesta af"" járnmálmi til
stálvinslu, en 1921 gátu þeir ekki
unnið nema 2 milj. smál. Mat-
vælaútflutnmgur Þjóðverja mink-
aði úr ca- 10 miljónum kr. 1913
í tæplega 1% inilj. 1923. Mann-
fjöldinn í Moskva minkaði um
helming á ófriðarárunum. Þetta
eru að eins nokkur sundurlaus
dæmi iir ýmsum áttum að sýna
afleiðing'ar stríðsins.
Einar eru þó ótaldar enn- Það
eru stríðsskuldirnar og skaðabæt-
urnar og öll sú dæmalausa flækja
og fásinna, sem af þeim hefir
hlotist, og hlýst enn í viðskiftum
og fjármálum þjóðanna. Það var
viðkvæðið fyrst eftir-ófriðarlokin að
Þjóðverjar væru ekki of góðir til
að borga alt (L’Allemagne
payera, var viðkvæði Klotz fjár-
málaráðheira Clemenceau). Og
menn lögðu ekki trúnað á orð
þeirra, eins og Keynes fyrst og
fremst, sem vöruðu við öllum þess-
um sektarákvæðum og' afleiðingum
þeirra. Skuldirnar, sem vlagðar
voru á herðar Þjóðverjum, námu
fyrst 132 þús. miljónum gull-
marka, aulc mikillar vörugreiðslu,
og auk þess sem þeir mistu um
áttunda hluta af landi sínu með
ea. 6)^ milj. íbúa, allar nýlendur
og erlendar eignir, 16% af kola-
framleiðslulandi sínu og 48% af
járnframleiðslulandi sínu. „Þannig
gekk hin hryllilega styrjöld af
hinni óhamingjasömu þjóð blæð-
andi til bana, stjórnlausri, varn-
arlausri og sviftri löndum og
lausum aurum“, segir von Kúhl-
man, fyrrum utanríkisráðherra, í
bókinni Gedanken úber Deutch-
land. Þannig hafa orðið fyrir við-
skiftalífið afleiðing'ar þeirrar styrj
aldar, sem áttu að laga það, sí-
vaxandi glundroði og hrun-
Bandaríkin voru fvrst framan af
eina þjóðin sem græddi á stríðinu.
Þau höfðu lánað samherjum sínum
í Evrópu yfir 2000 milj. punda og
fengu mikla verslun, sem hinir
mistu. Útflutningur þeirra nam
2435 miljónum dollara árið 1914,
en 8439 milj. 1920. En einnig þessi
stríðsgróði og allsnægtir Ameríku
fór út um þúfur, og einnig þar
hefir köld og járnhörð hönd krepp
unnar og hrunsins lagst yfir þjóð-
lífið svo að hin nýja stefna
Roosevelts hefir enn þá við lítið
ráðið.
Eitt stórvirki enn átti styrj-
öldin að vinna. Hún átti að
tryg'gja beiminum lýðræðið. Það
voru orð Wilsons forseta og bann
Ijet Bandaríkin fara í stríðið (6.
apríl 1917), til þess að vinna að
þessu- Lýðræðishugsjónir ófriðar-
áranna koma þó einna skýrast
fram hjá manni eins og Masaryk
(í Weltrevolution). Lýðræðið er
stjórnarform hinnar nýju lieims-
skoðunar og nýtísku mannsins,
segir hann. Það er nýtt sjónarmið
og ný aðferð, viðurkenning og
framkvæmd á jafnrjetti allra rík-
isborgara, viðúrkenning á frelsi
handa þeim öllum, og viðurkenn-
ing á bræðralagshugsjónunni í við-
skiftum einstakling'a og þjóða.
Menningarmaður nútímans leitar
sífelt hamingju og heilbrigði en
er samt óhamingjusamur og óheil-
brigður. Nútímamaðurinn er mitt
í menningu sinni aumkunarlega
menningarlaus, og það er verk-
efni lýðræðisins að vinna á móti
þessu og kenna mönnum að varð-
veita líkama sinn og að varðveita