Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1937, Blaðsíða 2

op eru vífta dottriHi' niöui' í því
kringlóttar spildur — katlar.
Meðfrur.i efri rönd hruunBÍiis
i'ennui Hrauulækui og fellur huiin
í svokallaö Hóii. viö ósinn. Fyrii
ofun Hraunlæk er Bakkaflói og
uær hunn upp aó rótuni Kinnar-
fjalls. Flói þessi er stór iliu sig
og er þar engi ágætt. Inn í braun-
iö, vit sjóinn. skerast þrjár víltur
og verður eiu þeirra við Fruin-
Hiiðir. Þar sem hraunið nær lengst
í lundsuður lieitir Stangir og er
þar íalleg vík. nefnd Raufvík, en
all-langt fvrir vestan liaua er
Keflavík.
l't eftir lirauitinu liggur Kletts-
gata og sjer það greinilega á
lieiini. að lniii hafi eiiiliveriitíina
verið fjölfarin. Þar sem gutau
liggur í jaðri Búðarkletts er liinn
svokallaði Búðuhellir og nær liaiin
íin. iindir Klettinn. Gólfið í hell-
ililiin er sljett. en veggirnir eru
hálfgleruðir og eru í þeiin lirufur
og körtur. en neðim í veggjuiiuni
ern víðu rákir eítir eldleðjuna.
Hellir þessi er alldjúpur, ]iótt
Jiaiiu nái ekki jafnlangt og inuiin-
inælin lierina. Það var guinullu
sögn, að ekki væri vert uð hætta *
sjer í helliiiii að ójiörfu og ]>á
síst langt, því að úr honuin lægju
giing í sjó úl, sein enduðn fram í
Djúpskeri. en ]iað er suður undan
linðahrauni, langt frain á Hraun-
hafnarvik. Utarlega í liraniiinu er
annar liellir. en liann er niiklu
ininni og lieitir liann Þjóðólfs-
iiellir.
Upp hraunið ntiinvert liggnr
gata. og gengur hún upp lijá stór-
inn kletti snnnan við Miðhúsatún-
ið og endai við lireppaveginn lijá
Axlarhóluni. Gata |iessi lieitir
•laðragata og er hún iimii troðn-
ari en Klettsgata. en nni margra
alda skeið fóru skreiðalestir nnd-
ais -lökli þessar götur jöfnnni
liöndiini.
Við efri liraiinhrúnina. ueðan-
vert við Axlarlióla. er litil tjörn.
nefnd Ygiutjörn og er sagt að
Axlar-Björn luifi koinið þar fyrir
1 íkniiiiiii af þeiin. er liann myfti.
En í liranntagliiiu skanit ]iur frá
slóð Forna-Oxl. ]iar seni Axlar-
Björn bjó.
Hvenær fvrst liefir verið reisl
hygð á Búðiun veit jeg ekki, en
það iitiin ekki hafa verið sneinma.
Nafnið Búðir er saint nokkuð
ganialt, því að í kaupbrjefi frá
1360 (D. 1. III. hls. 210) er sagt
að jórðin Kálfárvellir eigi tveggja
mæla sæði árlega við Búðir og
búðastæði fvrir tvær skipshufnir.
Þá er þess einnig getið í kaup-
hrjefi frá 1364 (D. 1. III bls. 372),
að Hraunliafnarbakki eigi tveggja
fjórðunga sæði í lindirlieimuiii
við Búðir. — Fvrir sunnan kirkjn-
garðinn á Búðum eru smáskvomp-
ur, sem enn í dag lieita Undir-
lieimar. — I’in þessar mundir
(1384) átti Hrauuhafnarbakki
Hraunlöiid og Knör búðastæði við
Búðir.
Engiiin efi er á ]>ví. að Búðir
draga uppbaflega beiti sitt af ver-
búðum. er Jiai' liafa stuðið. Ver-
búðiinai' liafa seimilega í önd-
'verðu staðið. þar sem iiú er túnið
á Búðum og bátuiiiii' róið úr ósn-
uiii. Keiniir þuö eiunig vel heim
við Jiiið, sem Arni Mugnússon seg-
ir í Jarðurbók siiini. ,.að verstöð-
inu við Búðir liafi verið algengt
að kalla Efri-Búðir, en við Freinri-
Búðir bafi verið krambúðin
danska og skipalegan, áðnr en
katipmeim liigðu skipuni upii i ós-
inn**. Verbúðirnar og útræðið bef-
ir svo mikið seiiina flutst að_ Fram-
Búðum og innn jeg drepa á ]>að
síðar.
Sá er jeg vil kalla fyrsta land-
iiáuisiiiaiin á Búðuni, er Bent IjAi'-
iissoii, en liius vegar getur vei
vwið að einliverjir liafi reist þur
bygð áðttr. en ekki veit jeg nein
skilríki fyrir ]iví. Bent Lárusson
var sænskttr og ættaðnr frá Skáni
F'æddnr er liann ]63ó og er því um
]irítugt, er liaiin flytst liingað.
Rjeðist liaiin sein verslunarþjónn
tii Pjeturs Bladt kaupmanns á
Stajia, en Pjetur var sonur llans
Bladt borgar-tjóra í Kaupmanna-
liiifn. Mun Bent efalaust liafa ver-
ið með Pjelri Bladt. er ltann fór
ineð fjnlineimi út í Bervík 21. júní
1668 til þess tið gera upptækan
vaniing. seni Eugleiidiiigar vorn
að selja ]iar á laun. Þessi lierferð
var einliver sú siigulegasta og af-
leiðingaríkasta. sein farin var
gegn enskuni lauiiverslunarþrjút-
iim. ]>ótt lieimai sje ekki getið
frekar lijer.
Bent auðgaðist vel á Stupa og
fluttist Jiaðau og iun í Hraun-
höfn og tók að búa þar. Hversu
lengi liann býr í Hraunhöfn veit
jeg ekki, en hann flytst niður að
Búðum og byggir þar reisulegan
bæ. Gerði hann mikið að því að
bæta Búðajiláss bæði að ræktun
og byggingnm. Þá efldi bann mjög
veiðistöðiua við Frani-Búðir, eftir
Jiví seni Arni Magnússon segir.
Um langan aldur hafði verið
bænabús í Hraunhöfn. Presturinn
á Staðarstað messaði þar. endrum
og siniuiin. I gömlu skjali í þjóð-
skjalasafninu er sagt frá því, að
jiresturinn á Staðarstað fái fyrir
bverja iuessu. sein liann fram fiyl-
ur í Ilrauiiliafiiarkirkju, 6 áluir
á sumardag eu 9 álnir á vetrar-
dag. Bent reif bænabúsið i Hraun-
liöfn og fekk ieyfi lijá Jóni biskttp
Vídalín til ]>ess að byggja kirkju
á Búðuin. og að þar væri grafar-
kirkja. Keisti Bent kirkju jiessa.
að mestii levti, á eigiu kostnað. en
lekk |>ó einliveru stvrk frá kniiji-
iniiimiini og skiplieiruin. Hvaða ár
kirkjan liefir verið reist veit jeg
ekki með vissu, en ]ió er líklegt
að það liafi verið 1702. Árið 1814
er enn til stór koparliringur í
kirkjuliurðiiini á Búðum og stend-
ur á hoinini „Bent 1702". Seimi-
legt er að Bent liafi einmitt látið
sniíða liring beimau og buim eigi
að gefa til kvnnu, bvaða ár kirkj-
an var rei.st. Mjög er erfirt uni
kirkjugarðsstæði á Búðum vegna
liraimsins. Iir ]iað göniul sögn, að
þar sein nú er kirkjugarðuriim á
Búðum. liafi áður verið hraim-
gjóta ein mikil, og að Bent bafi
látið liúskarla sína og jilássmeim
fylla liana með fjörusandi. Það
befi jeg fvrir satt, eftir frásögn
inanna, er telcið hafa grafir í
kirkjugarðinum ,að þar sje tóninr
fjöniSHiidur, Jiegar niðnr korni.
Þegar manntalið var tekið 1703
eru 93 menn á Búðum og ern þar
af ]fi börn. Fólk þetta býr í 19
býlum og eru 10 Jierrn grasbýli.
en liitt ]mrrabúðir.
Grasbýlin voru : Beutsbær, Bnln-
liúð. Snækjarnarbúð, Arubia.
Bakkafit, Klettakot. Gjóta, Búð-
arbær. Snoppa og Balalmð íninni.
Frnmli. bls. 278.