Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1938, Blaðsíða 6

54
LESBÓK MORGUNBLADSINS
er höfundur lithauiska þjóðsöngs-
ins — og var sjerstaklega ofsótt-
ur af rússnesku lögreglunni. Hann
dó úr berklum, sem hann fekk í
fangelsi. A grafstyttu hans var
höggvinn þjóðsöngurinn, en rviss-
neska lögreglan krafsaði liann af!
*
Um þessar mundir kom fram á
ritvöllinn eitt aðalskáld hins ung-
borna Lithauen, J. Maironis —
Maciulis. Hann var kaþólskur
prestur og því meinað að njóta
ástum kvenna, en alla ástarþrá sína
helgaði hann fósturjörðinni, eða
eins og hann komst að orði í einu
kvæði sínu: Ættjörðin var mín
ástmey. Maironis orti undir mörg-
um dulnöfnum til að komast á
snið við njósnara keisarastjórnar-
innar. Ýms kvæði hans eru nú
sungin yfir gjörvalt Lithauen —
því áhugamál hans var að endur-
spegla frægð fortíðarinnar og sam
eina allar stjettir þjóðar sinnar
til átaka gegn kúgunarvaldinu. í
hinum kunna kvæðabálki sínum:
Unga Lithauen; Frá þjáningu til
virðingar, lýsir hann þessari
stefnuskrá sinni.
Þessir rithöfundar og skáld, sem
að ofan getur, ruddu núverandi
frelsi Lithauen braut á sama hátt
og Jónas Hallgrímsson, Jón Sig-
urðsson, Hannes Ilafstein og Þor-
steinn Erlingsson ruddu braut
fyrir frelsi íslands — og Björn-
stjerne Björnsson, og önnur sam-
tíðarskáld hans ruddu braut frelsi
Noregs. En frelsi íslands og Nor-
egs var unnið með pennum •—
fresli Lithauen með pennum og
sverðum.
*
Árið 1904—1905 biðu Bússar ó-
sigur móti Japönum. Hin rótgróna
innbyrðis óánægja gegn stjórnar-
völdunum braust þá út í logandi
innanlandsóeirðum. Þetta tækifæri
notuðu Lithauar og afvopnuðu
rússnesku lögregluna, ráku út úr
skólum sínum rússneska kennara
og rifu til grunna allar áfengis-
verslanir og veitingarkrár Rússa
í Lithauen, sem eitruðu þjóðina
og drógu úr henni dug.
Þetta ár (1905) var fyrsta lit-
hauiska þingið kvatt saman í
Vilnius (Vilna). En von bráðar
náði keisarastjórnin aftur völdum
— og frelsið var enn lagt í fjötra.
En prentfrelsið, sem Lithauar
fengu 1904, var þó ekki afnumið
til ómetanlegs gagns fyrir þjóð-
ernisbaráttuna. Þessvegna mætti
þjóðin ekki óviðbúin heimsstyrj-
öldinni 1914.
í heimsstyrjöldinni börðust Þjóð
verjar og Rússar á lithauiskri
grund og herir beggja fóru
yfir landið. — Þessi ár geys-
aði fárviður þjáninganna, er
ljetti af með morgunroða frelsis
og menningar! Bæði þessi stór-
veldi fóru í mola í lok styrjaldar-
innar, og 16. febrúar 1918 varð
Lithauen fullvalda ríki.
Enn fekst þó ekki fullur friður.
Leifar þýsk-rússneska hersins í
landinu sameinuðust undir for-
ystu æfintýrafurstans Bernondt-
Avaloff og gerðu tilraun til að
leggja undir sig Eystrasaltslönd-
in. Að austan kom deild úr rúss-
neska Raiiðahernum og að sunnan
ógnaði pólskur her. Þrátt fyrir
skort á vopnum og búningum
tókst lithauiskum sjálfboðaliðuln
að reka allar þessar óvinaherdeild-
ir !af höndum sjer — og gerður
sjerstakur friðarsamningur við
Pólverja. En strax og samningur
þessi hafði verið undirritaður ár-
ið 1920, rjeðst pólsk herdeild,
undir forystu Zelikovski herfor-
ingja, öllum á óvart, á höfuð-
borgina Vilnius (Vilna) og tóku
hana herskildi ásamt nærliggjandi
hjeraði. Lithauar gátu ekki reist
rönd við árásum ríkis, sem var tíu
sinnum stærra, og því er nú Lit-
hauen einasta ríki í heimi, sem
enga höfuðborg á. Ríkisstjórnin
hefir bráðabirgðaraðsetur sitt í
Kaunas.
Lithauen hefir aldrei viðurkent
lagalega þessa ofbeldisárás og hef-
ir alt til þessa dags engin stjórn-
mála- eða verslunarviðskipti við
Pólland, o*g hefir heitir því að
taka það ekki upp fyrri en bætt
verði úr þessu ranglæti.
Undir forystu Antonas Smetona
ríkisforseta stendur lithauiska
þjóðin á verði fyrir sjálfstæði
sínu — og saga Lithauens er gott
dæmi um aðstöðu smáríkja, hversu
þau auðveldlega geta glatað þjóð-
frelsi sínu og hve erfitt er að
afla þess aftur. Og vonum við, að
Fjaðrafok.
Kroman hjet prófessor einn við
Hafnarháskóla. Hann var
vanur því við próf að koma með
einkennilegar spurning, sem komu
stúdentunum á óvart og kunni
hann við ef vel var svarað slíkum
spurniugum lians.
Einu sinni spurði prófessorinn
stúdent )>essarar spurningar:
„Ef þjer hjer á háskólatröppun-
um mættuð gyðju fegurðarinnar
og gyðju fróðleikaus, hvað mund-
uð þjer þá gera?“
„Taka í hendur þeirra og leiða
þær til næsta blómasala", svaraði
stúdentinn.
„Hvíað viljið þjer þangað með
gvðjurnar1“
„Fá lánaða bæjarskrá til að sjá
hvar prófessor Kroman býr. Síð-
an mundi jeg aka með gyðju
fróðleikans heim til hans, um hina
mvndi jeg sjá um sjálfur".
*
nski stjórnmálamaðurinn Sir
Robert Yansittart er maður
sem gaman hefir að spaugsyrðum.
Sagt er að hann sje vanur að
heilsa nýjum starfsmönnum í ut-
anríkismálaráðuneytinu með þess-
um orðum,-
— Þjer skuluð aldrei gleyma
því að best er að starfsmenn vorir
líti heimskulegar út en þeir eru
í raun og veru ef þeim er það
annars mögulegt.
Undirmönnum sínum skiftir
Vansittart í eftirfarandi fjóra
flokka:
1. flokkur: Gáfaðir og sniðugir.
Ágæt mannsefni.
2. flokkur: Gáfaðir og dugleg-
ir. Ekkert sjerstakt að hæla sjer
af, nothæfir í mörgum tilfellum.
3. flokkur: Heimskir og undir-
förulir. Ekki góðir, en má þó nota
þá við einstaka tækifæri.
4. flokkur; Heimskir og dug-
legir. Stórhættulegir menn, sem
ættu sem fyrst að hverfa úr ráðu-
neytinu.
einhverntíman taki Norðurlönd og
Eystrasaltslöndin höndum saman
— því margar smáþjóðir mynda
eitt stórveldi, sem heimurinn hu'gs
ar sig um áður en hann ræðst á.