Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1938, Síða 6

278
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
niðui' lijú sjei', ojj mitaði síðan er
liaiin ritaði liina merkilegu sögu
sína uin Norðurlanda|)jóðirnar.
ilvar sein lianu koni, spurði liaiin
alþýðu ínanna spjiiruiiuni ur, og
sjómenn og veiðinieiin er urðu á
vegi hans. Að Jýsingar lians þyki
mitíniaiiiiiiimiin nokkuð at’káraleg
ar, kennir til at’ því, að lieiniildar
nienn lians trúðu á ýnis hindur
vitni. og svo liitt að liann sjálfur
treysti heiinildarrituní fornaldar
innar mn Norðurlönd.
Þegar á unga aldri lagði hann
stund á þjóðfræði. er lianu t. d.
sein 14 ára piltur fór ineð skóla-
bróður sínum og föður hans til
Osló. Á þeirri ferð skrifaði hann
ýmislegt hjá sjer, sem er að finna
í Norðurlandasögu hans. Árið
1518 var hann kanúki í Uppsölum
þá var honum falig að leggja land
undir fót og vísitera allar kirkjur
í Norðurbotnum. Þessi ferð tók
liann heilt ár. Átti hann að heim-
sækja allar kirkjur í hjeruðum
þessum, ogr . vinna þar öfluglega
fyrir hinni sönnu kristnu trú.
jregn villutrú Lúthers, sem nú
breiðist meira og meira út“.
Ilann kom í hverja einustu sveit
í norðanverðri Svíþjóð, og fór
einnig um Noreg. Ferðaðist hann
að mestu leyti á hestum, en stund-
um á fleytum eftir ám.
Er hann kom úr þessari ferð,
var hann um tíma prjedikari í
Stockhólmi. Þar varð hann sjón
arvottur að blóðbaðinu mikla, og
lýsir því átakanlega í sögu sinni.
Jóhannes bróðir hans kom nú
heim frá Róm og var útnefndur
sem erkibiskup í Uppsölum. Þetta
var árið 1524. \'ar nú Olaus send-
ur til Róm til þess að fá staðfest
ingu á útnefningu bróður síns. En
Olaus kom aldrei heim til Sví-
þjóðar úr þessari ferð.-Hann var
útlagi frá fósturjörð sinni það
sem eftir var æfinnar á ferðaliig-
um í 33 ár, uns hann ljest árið
1557.
Árið 1530 gerð Gustav Vasa all
ar eigur Olaus Magnús upptækar.
Eftir ]>að lifðu þe.ir bræður við
bágindi í útlegð sinni, þangað til
þeir komu til Feneyja árið 1538.
Þar hittu þeir kirkjuhöfðingjann
Ilieronýmus Quirinus er tók þeim
tveim höndum. Gat Olaus Magnús
tinnið eill ár í skjóli |>essa vel
vildarmanns síns að þeim landa
uppdrætti sem gerði nafn hans ó
dauðlegt sem ehis mesla Janda
fræðiugs og kortagerðarmauns 16.
aldar.
★
Hjer skal þá staðar numið að
tilfæra uinmæli landa lians í hinni
ofaiinefuda biaðagrein. Skal þá í
stuttu máli rifjað upp livaða skil
])essi lærði og frægi landfræðing-
iir gat gert Islandi á uppdrætti
síiiiim. Er hjer niynd af íslands
uppdrætti hans, sem tekin er et't
ir ,,Islaudica“ Ilalldórs Hermanns-
son 17. bindi.
Til íslands koai Olaus Magnús
aldrei. Varð hanu því að öllu leyti
að styðjast við frásagnir annara.
bæði um uppdrátt og lýsngu á
landi og þjóð, sem liann víkur að
á ýmsum stöðum í bók sinni.
En þó hjer sje allmjög málum
blandað þá er dómur Þorv. Thor
oddsen um lýsingu hans á landinu
þann veg, að „frásögnin hjá hon
um sje miklu meiri og fjölbreytt
ari en hjá hinum sem áður hafa
ritað (um landið). og þó ýmis-
legt sje undarlegt. þá er þó aðal-
efnið rjett, og bendir á töluverða
])ekkingu á Islandi“.
Og þó lögun landsins á upp
drættinum sje allólík hinni rjettu.
þá segir Halldór Hermannsson að
auðsjeð sje, að maður liafi teikn
að útlínur þess, sem siglt hafi
umhverfis landið, ellegar fengið
upplýsingar um landið frá fyrstu
hendi.
I landfræðisögu Þorvaldar Thor
oddsen lýsir hann uppdrætti Olaus
Magnús þannig:
Á uppdrætti þessum er ísland
aflangt frá suðvestri til norðaust-
urs, en inn í það ganga margir
smáfirðir. Margar myndir eru á
landinu, og eru þær flestar hinar
sömu og eru í bókinni (Olaus
Magnús Gothus: Historia de
gentibus septentrionalibus. Romæ
1555). Suður með landinu pð aust-
an eru að reka stórir ísjakar og
á ísnuni syðst eru tveir stórir
hvítabirnir. Annar er að jeta fisk.
Á nyrsta odda landsins situr
maður, sem er að leika á fiðlu, og
koina fiskar og sjófuglar (álftir?)
syndandi, er þeir lieyra hljóminn.
Þar fyrir sunnan er refur að
lilaupa yfir landið, og svo eru
sýnd op á hellnm, sem íbúarnir
búa í. Á ströndinni fyrir neðan
eru brynjaðir riddarar. Fyrir
vestan hellana er ríðandi maður,
en fyrir suniian tvii vötn og á
hverju þeirra maður á báti. Á
miðri norðvesturstriindinni sitja
tveir fuglar, sinii á hvoru nesi,
og stendur við aiiiian þeirra orð-
in „hvítir fálkar“, en við hinn
„hvítir hrafnar“. Þar hjá er skjald
armerki Islands, krýndur fiskur,
og skjaldarmerki Noregs. krýnt
ljón með öxi. En ])ar vestur af
er hvítabjörn í lielli.
Á suðvesturhluta landsins eru
eldfjöll, með snjó hið efra og eldi
hið neðra. Þar eru klettar reglu
lega lagaðr með höggnu letri. Þar
sjest Helgafell, sinjörtunuur, naut,
Hkálholt og Hólar Þar eru brenui-
steinsker, fiskhlaði og tjöld kaup-
manna við ströndina.
Á vestur og suðurenda lands-
ins eru ýms staðanöfn. Vestrabord
á skaganum á norðvesturhorninu
á líklega eitthvað skvlt við Vest-
firði. Þar er Isafjörður, og akk
er fyrir utan, sem á að tákna
skipaleg. Sunnar er vst á nesi
nafnið Jokel (Snæfellsjökull). Við
flóa þar fyrir sunnan Hanafjord
(Hafnarfjörður) og er skip fyrir
utan með landfestum. Svo eru
Foglasker fyrir utan nes þar suð-
ur af, og þrjár eyjar liggja suður
með landinu þar austur af og þar
stendur Vespean (Vestmannaeyj -
ar?). Á ströndinni nokkru austar
er nafnið Ostrabord og liggja tvö
skip fyrir akkerum fvrir utan,
og stendur nafnið ,,Bremen‘‘ hjá
öðru“.
Þetta liefir Þ. Th. uin uppdrátt-
inn að segja og myndirnar, og
nöfnin sem á honum eru. Fleira
sjest á uppdrættinum, ef hann er
grandskoðaður.
Við tækifæri verður vikið hjer
að nokkru því, sem þessi land-
fræðingur segir í bók sinni um
Island.
Blaðamaðurinn: — Segið mjer,
herra aðalræðismaður, hefir yður
gengið alt að óskum í lífinu?
— Nei, í morgun kom jeg of
seint til að ná strætisvagni.