Lesbók Morgunblaðsins - 30.04.1939, Page 2

lSð
■— ■
árið 1171—1172. Yfirráðin vfir
hinni frjóu írsku mold voru tekin
úr höndum innlendra liölda o"
höfðingja og seld í hendur ensk-
um barónum o" vildarfólki ensku
krúnunnar. Þannig myndaðist
strax mikilsráðandi yfirstjett í
landinu, enskur aðall, sem drotn-
aði með harðneskju yfir hinni
írsku alþýðu, er á skömmum tíma
varð mjög ofurliði borinn öreiga-
lýður.
Óteljandi eru uppreisnir þær
sem Irar hafa gert til þess að
brjóta af sjer hlekki hins erlenda
valds. Árið 1641 hófu þeir ákafa
uppreisn er Cromwell barði niður
með harðri hendi. Á 17. og 18.
Öld svarf svo að hinni írsku þjóð.
að tugir þúsunda flúðu land og
fóru til Ameríku.
Árið 1798 gerðu frar uppreisn
innblásna af anda frönsku bylt-
ingarinnar. Þeir höfðu búisl við
liðstyrk frá Frökkum. Hann orást.
Og. uppreisnin var kæfð í írsku
blóði.
Á 19. öldinni rak liver upp-
reisnin aðra eða uppreisnartilraun-
in. Aðalforingi þeirra var þá O’-
Connell. En hverri tilraun til
nppreisnar var svarað með auk-
inni frelsisskerðingu. Þótt upp-
reisnartilraunir þessar væru sem
spor stigin í Sand hjelt þjóðin
áfram sleitulausri baráttu fyrir
heimastjórn. Og þegar fram á 20.
Öldína kom fóru Englendingar að
slaka til og verða mannúðlegri í
viðskiftum sínum við íra, erda
komu þá með sprettum til valda
í Englandi menn er litu raunhæf-
ari og mannúðlegri augum á mál-
stað íra.
Andstæðingar írskrar heima-
stjórnar í Englandi tóku þá það
ráð, að reyna að kljúfa fylking-
ar íra, og nota sjer af því að í
Norður-Irlandi var meirihluti
fólksins evangelískir innflytjend-
ur frá Englandi er var algerlega á
valdi enska stóreignaaðalsins.
Þar stofnaði Carson lávarður
iáli'boðaliðaher er nefndist ,,U1-
sl i Volunteers“ er var ætlað það
hlutverk að afstýra því að írar
fengju sjálfstæði. Þ. 28. sept.
hjeldu 100.000 hermanna þessara
fund til þess að mótmæla heima-
'Stjórnarstefnu Ira. Hótuðtt þeir að
ÍÆSBÓK MORCíUNBUAÐSTNS
halda til Dublin og láta þar til
skarar skríða, ef heimastjórn yrði
sett þar á laggirnar. Um sömu
mundir myndaði Carson lávarður
bráðabirgðastjóru fyrir Norður-ír-
land.
Hinir kaþólsku Suður-írar svör-
uðu þessum aðgerðum Carsons lá-
varðar með því að stofna írskan
Iier er leit á sig sem arftaka frels-
is hersins frá 1798.
En nú hafði heimastjórnar-
stefnu Ira aukist svo fylgi meðal
breskra þiugmanna að Asquith
lávarður fekk frumvarp til laga
um heimastjórn Ira samþykt í
breska þinginu 1914.
Þá risu þeir upp í Norður-ír-
landi (Ulster) og neituðu að fall-
ast á Jiessi lcig o" hótuðu að ganga
til Dublin til skipulegra mótmæla.
Varð alt í uppnámi i landinu, og
ekki annað sýnna en borgara-
styrjöld skylli yfir. En þá kom
heimsstyrjöldin. Og framkvæmd
heimastjórnarlaga frlands var
frestað.
★
Heimastjórnarlög Asquiths lá-
varðar komu af stað klofningi í
liði írskra sjálfstæðismanna.
Hinir hægfara með írska þing-
mannaflokkinn í broddi fvlking-
ar vildu viðurkenna aðgerðir
breska Parlamentisins og bíða á-
tekta, þar til stríðinu væri lokið.
En hinir róttækari, er nefndu sig
„Sin Fein“ (Við sjálfir), álitu að
heimsstyrjöldin gæfi gott tæki-
færi til þess að brjótast alger-
lega undan yfirráðum Englend-
inga og stofnsetja sjálfstætt írskt
lýðveldi. Foringjar „Sin Feíu“
stóðu meðal annars í sambandi
við Þ.jóðverja, sem ætluðu að láta
þeim vopn í tje. Vorið 1916 voru
vopnin komin í hendur íra og alt
búið undir uppreisnina. En fyrir
svik í liði uppreisnarmannanna
komust Euglendingar á snoðir um
uppreisnaráformin og handtóku
einn af foringjunum, Sir Roger
Casement, og tóku hann af lífi.
Jafnframt gerðu Englendingar
víðtækar ráðstafanir, til þess að
koma í veg fyrir að skærur bryt
ust út.
Engu að síður gaf írska her-
stjórnin út fvrirskipun um að upp-
reisn skyldi hafin> Það Var á
páskadag árið 1916. Hinum írsku
sjálfstæðismönnum tókst að ná á
sitt vald mörgum af þýðiugar-
mestu opinberu byggingunum og
bjuggust þar til varnar.
Enski herinn fekk fyrirskipun
um að bæla uppreisnina miskunn-
arlaust niður. Hjer var ójafn leik-
ur og uppreisnarmenn urðu um
síðir að láta í minni pokann og
gefast upp. í valnum lágu 450
írskir sjálfstæðismenn og 2600
voru særðir. Þeir, sem síðast gáf-
ust upp, var 1000 manna flokkur
undir forystu de Valera.
Átján aðalforingjar uppreisnar-
manna voru dæmdir til dauða. Til
Jiess að aftökurnar skyldu skelfa
þ.jóðina sem mest voru aðeins
tveir teknir af lífi á hverjum
degi. En Jtegar aðeins tveir voru
eftir á lífi var aftökunum óvænt
hætt. Maður, sem seinna kom til
að hafa mikil áhrif á viðskifti fra
og Englendinga, \ar annar Jteirra
dauðadæmdu, sem ekki var líflát-
inn. Hann var fangi nr. 17 og
hjet de Valera.
En sjálfstæðisbaráttan helt engu
að síður áfram. Margir Englend-
ingar voru orðnir Jtreyttir á þrá-
kelkni fra og vildu láta til skarar
skríða og með góðu eða illu bæla
niður allan mótþróa þeirra. Fench
lávarður var einn þeirra manna,
sem ganga vildi milli bols og höf-
uðs á írskum sjálfstæðismönnum.
Þegar hann var orðinn landstjóri
í Irlandi voru foringjar íra unn-
vörpum fangelsaðir og írskir
sjálfstæðismenn sættu öllum þeim
ofsóknum, sem við varð komið.
Uppreisnarher „Sin Fein“-flokks
ins frá 1916 starfaði enn leyni-
lega og hafði nú tekið upp nafnið
„Irish Republican Army“. I. R. A.
lagði til miskunnarlausrar baráttu
við ensku stjórnina, byggingar og
aðsetur hinna ensku yfirvalda
voru brendar og enskir lögreglu-
þjónar og hermenn voru drepnir.
Árið 1920 voru t. d. 230 enskir
lögreglujtjónar drepnir í írlandi.
Smátt og smátt tókst I. R. A.
með morðum, launsátrum og smá-
skærum að draga kjarkinn úr
ensku lögreglunni og kveikja ó-
hug meðal hermanna. Englending-
ar stofnuðu þá sjerstakt lið, sem
nefnt var „Black and Tans“, er