Lesbók Morgunblaðsins - 30.07.1939, Side 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
235
ráð fyrir, voru Viðeyjar-ábótarn-
ir háðari biskupi sínum, en ábót-
ar Benedikts-klaustranna voru
hjer á landi.
Merkastan allra forstjóra Við-
eyjar-klausturs mun mega telja
Styrmi prest Kársson, er hefir
getið sjer nafn í bókmentasögu
vorri, sem einn af frumhöfundum
Landnámu og nokkurra annara
sagnarita. Haun nefndist ávalt
,,prior“ meðan klaustrinu stýrði,
en eftirmenn lians tóku upp ábóta-
nafnið. Þeir teljast alls 17, sem
þar höfðu ábóta-völd, en enginn
þeirra er bendlaður við bókagerð.
Yfirleitt hefir verið lítið um bók-
mentalíf í Viðey eftir að Styrmir
prestur fjell frá
Síðastur Viðeyjar-ábóti varð
Alexíus Pálsson. Hann var þar
þegar Diðrik frá Mynden tók
klaustrið 1533.' Ilann á að bafa
gengið Gizzuri biskupi á hönd ári
síðar og sest að á klausturjörð-
inni Hólum í Grímsnesi (Klaust-
urhólum). Þó á Jón Arason að
hafa sett Alexíus aftur jrfir
klaustrið, er hann hafði endur-
reist það árið 1550. Hvort Alex-
íus hefir nokkuru sinni farið aft-
tir út þangað, er vafasamt, enda
voru dagar Jóns biskups að heita
mátti taldir, er hann „vjek sjer
í Viðeyjarklaustur" þá um sum-
arið. En Alexíus bjó í Klaustur-
hólum til dauðadags (1568) og er
grafinn þar.
Eftir að Diðrik hafði tekið Við-
eyjarklaustur kom út konungs-
brjef til munkanna þess efnis, að
þeir skyldu halda skóla í klaustr-
inu. En seinna sama ár var það
brjef kallað aftur og svo mælt
fyrir, að Viðey skyldi vera „kon-
ungsgarður“ og um leið bústað-
ur höfuðsmannsins, en þó skyldi
sjeð um munkana, sem þar væru,
meðan þeir lifðu.
III.
afi nokkur staður kafnað
undir nafni sem „konungs-
garðttr“, þá gerði Viðey það nú.
Því að með aftöku klaustursins
þar á eynni hefst hinn ömurleg-
asti kafli í sögu Viðeyjar — sann-
kallaðir niðurlægingartímar, er ó-
slitið haidast í 200 ár. Alt þetta
tímabil er hin fagra Viðey að
rjettu lagi ekki annað en illa hirt
hjáleiga frá Bessastöðum.
Til þess að fá hugmynd um nið-
urlægingarástand Viðeyjar, nægir
að setja hjer lýsingu þeirra Árna
Magnússonar og Páls Vídalíns í
Jarðabók þeirra. En þar segir svo
um Viðey í 3. bindi:
„Viðey. Klaustur og hospital og
kirkjustaður.
Eigandinn er kóngl. Majestæt.
Abúanda er hjer ekki að greina,
því að þetta klaustur hefir um
langan tíma verið bú frá Bessa-
stöðum' og hospítal til að forsorga
þá tólf hospítalslimi, sem kóngl.
Majesteæt veitir uppeldi. (Hvenær
þetta spítalahald var fyrst fyrir-
skipað, hefir ekki tekist að fá
grafið upp). Og hefir á þessu
búi venjulegt verið að fram-
færa þann kvikan pening,
sem klaustrinu og hospítalinu til-
heyrði, og það meira, að Bessa-
staða fyrirráðamenn hafa hingað
viljað setja.
Landskuld er engin. Annars
vita menn dæmi til þess, að þessi
jörð hafi bygð verið tvisvar. I
annað sinn með 40 kúm, sem vera
skyldu leigulausar, og 12 nautum
veturgömlum og 12 ungkálfum,
sem ábúandinn skyldi fóðra og
þar með forsorga að öllu áður-
nefndu 12 hospítalslimi, og að
leggja sýru til kongsins inventarii-
báta útgerðar. I síðara sinni þá
er jörðin var bygð, voru kostir
hinir sömu að fráteknu því, að
þá fylgdu hvorki ungneytin nje
kálfarnir, en sá er á bjó, skyldi
ábyrgjast kýrnar allar að öllu
leyti, þar sem hinn fyrri ábúand-
inn abyrgðist þær ekki framar en
skylt er leiguliða, og hafi hvor-
ugur ábúandinn lengur verið en
þrjú ár. —---------
Tún eru mikil og meiri part
slæm.
Engi yfirfljótanlega mikið og
gott, ef nýtt og ræktað er.
Hagbeit um sumar og vetur hin
allra besta.---------
Selstaða er á fastalandi, þar
sem heitir Viðeyjar-sel og hefir
það verið brúkað frá Bessastöð-
um.
Eggver hefir hjer gott verið á
eyjunni, en er nú að mestu eyði-
lagt, af því að refar eru ekki
drepnir sem þörf er.-------—“.
Kvikfjenaður er ekki talinu í
sjálfu meginmáli Jarðabókarinn-
ar, en neðanmáls hafa höfundarn-
ir tilfært, eftir gamalli vinnukonu
úr Viðey, um kvikfjenaðinn, sem
rerið hafi í hennar tíð, það sem
lijer segir:
„Kýr 24, géldnaut 2 þrevetur,
1 griðungur þrevetur, veturgaml-
ar kvígur 5, 1 uxi veturgamall,
kálfar 3, ær með lömbum 12 eða
14, geldir sauðir 4 eða 5, kannske
6“.
f „Manntal á íslandi 1703“ er
Viðeyjar hvergi getið eða dvalar-
manna þar, fremur en eyðibýli
ætti í hlut. Hvernig á þessu kann
að standa er hulin ráðgáta þeim,
er þetta ritar, þar sem þó verður
að gera ráð fyrir, að þeir 12 „ho-
spítalslimir, sem þar skyldi for-
sorga“, hafi haft dvöl þar á eynni.
Framh.
— Af hverju ertu svona reið
við manninn þinn?
— Jeg spurði hann, hvort hann
myndi gifta sig aftur, ef jeg fjelli
frá, og hann sagði nei.
— Góða besta, þú getur ekki
hafa reiðst af því.
— Jæja, þú hefðir átt að heyra
tóninn, þegar hann sagði það.
★
— Jeg ætla bara að láta yður
vita það, frú Olsen, að jeg get
verið kurteis, en jeg get líka ver-
ið eðlileg!
★
Flækingsbörnum fjölgar stöðugt
í Ameríku. Er nú farið að taka
fingraför af öllum börnum sem
fæðast á fæðingardeildum sjúkra-
húsanna, og ef börn þessi finnast
síðar á flækingi, er hægt að sjá
hverra manna þau eru.
★
— Af hverju gengur þú við
hækjur?
— Bílslys.
— Getur þú ekki gengið áu
þeirra?
— Jeg veit ekki. Læknirinn
segir að jeg þurfi ekki að nota
hækjur, en lögfræðingurinn minn
heimtar að jeg noti þær að minsta
kosti fyrst um sinn.