Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1939, Síða 7

IJÍSBÓK morqunblaðsins
359
PAUL CEZANNE
Itilefni hnndrað ára afmælis
franska málarans Paul Cez-
anne voru í París haldnar tvær
stórar sýningar af verkum hans,
uú í vetur. Var þar gott tækifæri
til að kynnast lífsstarfi þessa
merkilega málara, sem öðrum
fremur hefir haft áhrif á málara-
list síðasta mannsaldursins. Verk
hans hafa ekki einungis þýðingu
innan landamæra Frakklands, held
ur hafa þau, eins og verk flestra
mikilla málara þessarar þjóðar,
markað spor í list alls heimsins.
Enginn sannur málari, hverrar
þjóðar sem er, getur í skapandi
starfi sínu komist hjá að notfæra
sjer reynslu hins franska skóla, því
þar er lykillinn að þeim grund-
vallaratriðum myndlistar, sem
aldrei mega gleymast, eigi listin
ekki að lenda út í þýðingarlaus-
um eftirlíkingum, eða þokukend-
um draumórum.
Paul Cezanne fæddist árið 1839
í borginni Aix í Provenee. Faðir
hans var efpaður bankaeigandi, og
gerðu auðæfi hans syninum mögu-
legt að helga sig listinni án tillits
til sölu. Cezanne seldi víst tæp-
lega yfir 10 myndir, svo hefði
hann átt að lifa á list sinni, er
ekki ósennilegt að líf hans hefði
orðið eins ömurlegt og Rem-
brandts, sem líka var of mikill ný-
tískumaður fyrir sína samtíð. Cez-
anne byrjaði ungur að mála, stund-
aði nám viö málaraskóla í París,
en náði fyrst verulegri fótfestu, í
listinni, er hann komst í kynni við
hina svokölluðu „Impressionista“.
Impressionistarnir voru nokkrir
ungir im|álarar, sem voru þreyttir
af að einblína á gömlu listina og
vildu hafa leyfi til að mála lífið
eins og það kom þeim fyrir sjónir
og með þeim litum, sem þeir sáu í
náttúrunni, rauðu, gulu, bláu o. s.
frv. Barátta, þeirra og sannleiks-
leit höfðu mikil og holl áhrif á
Cezanne, sem um skeið málaði al-
gjörlega í anda þeirra, mest lands-
lög, sem titruðu af lífi og hjörtum
litum. Það fór þó brátt að bera á
því, að eðli hans var dýpra en
flestra þessara málara, honum
nægði ekki sú óbundna fegurð,
sem lá í meira eða minna hepn-
uðum landslagslýsingum, en byrj-
aði nú að skapa sinn eiginn stíl,
sem var bygður á reynslu þeirri,
er impressionistarnir höfðu náð
í meðferð sterkra, hreinna lita,
djarfri efnismeðferð þeirra og til-
finningu fyrir ljósi og lífi.
Þessi stíll Cezannes, sem nú er
heimsfrægur, er skapaður af trú
hans á myndina sem sjálfstæðan
lifandi heim. Hann trúði á það,
að í línum og litum lægi máttur,
sem væri eins merkilegur og nátt-
úran sjálf, þó myndin ekki líktist
henni í bókstaflegum skilningi, eða
einmitt af því. Impressionistarnir
vildu mála lífið eins og það kom
fyrir af skepnunni, rigningu, sól-
skin, storm, o. s. frv., en lögðu
ekki sjerlega áherslu á byggingu
myndarinnar. Flest málverk þeirra
gætu styttst eða lengst um nokkra
sentimetra, án þess að sakaði. í
verkum Cezannes eru allir hlutir,
línur og litir, svo þýðingarmiklir,
að óhugsanlegt væri að hreyfa við
einu einasta smáatriði, án þess að
heildin liði við. — Fylling sú og
dularfult líf, sem einkennir form
og liti Cezannes, er ekki orðið til
við stælingu þeirra hluta er hann
hafði fyrir framan sig, þegar hann
málaði, en á rætur sínar í anda
málarans sjálfs, óvenjulegri til-
finningu fyrir efni því, sem hann
vann úr. Þekkingu á gamalli og
nýrri list, og ást hans á lífinu,
sem var of mikil til að hann ljeti
sjer nægja að myndin yrði eins-
konar skuggi þess, svo sem oftast
vill verða hjá hinum svokölluðu
raunsýnu málurum. Hann vildi sem
sagt skapa sjálfstæðan heim í verk
um sínum, sem í lífi litanna og
hreyfingum línanna, hefði sinn
eiginn mátt, og þannig væri lífinu
samboðinn.
Verkefni Cezannes voru ekki í
venjulegum skilningi stórbrotin,
einföld landslög og imannamyndir,
en sjerstaklega samstillingar, í
þeim náði hann sennilega lengst.
Eins og annar mikill franskur
málari, Chardain (1640), hafði
hann óvenjulega tilfinningu fyrir
fegurð einfaldra daglegra hluta.
Myndir Chardains eru fullar gleði
hins sanna málara yfir litum og
lífi því, sem getur verið í könn-
um, eplum, hljóðfærum og púliku,
honurn tókst að gefa þessum hlut-
um einkennilega tign í myndum
sínum, sem hafa í sjer eitthvað af
hita og þunga hins daglega lífs,
og eru málaðar með einstakri til-
finningu fyrir meðferð litanna. í
verkum Cezannes fengu þessir
sömu hlutir annað líf, í augum
hans var eplið ekki bara epli, það
var ímynd hnattformsins, hann
málaði mátt þann er lá í linatt-
formi þessu, kannan og flaskan
urðu ímynd hins sívala o. s. frv.
Með því að ganga íit frá andstæð-
um þessara forma tókst honuirn að
skapa heild, sem var full innbyrðis
andstæðna, ekki í bókstaflegum
skilningi, eins og margir gömlu
málaranna gerðu, heldur myndleg-
um. Það eru engar þokukendar
hugmyndir á bak við listaverlc
hans, innihaldið liggur í líuunum
og litunum á sýnilegan hátt. Alt,
sem dregur augað og hugann f.á
þessu nýja innihaldi, fjarlægir
hann.
Myndir Cezannes, sem vöku
geipilega andúð er þær komu fram
— aðeins nokkrir málarar virtust
skilja' þær —, eru nú alment við-
urkendar; enginn sjer lengur neitt
óeðlilegt við þær. Sannleikurinn
hefir enn einu sinni sigrast á tor-
trygni þeirra, sem vilja að mynd-
listin standi í stað.
Þorvaldur Skúlason.
— Þenna mánuð áttu að taka
inn töflur í staðinn fyrir pillur,
sagði læknirinn við Nonna litla.
— Æ, nei, láttu mig heldur fá
pillur, sagði Nonni.
— Það er enginn munur, Nonni
minn.
— Jæja, hefir læknirinn nokk-
urn tíma reynt að blása töflum í
gegnum; glerrör?
★
— Er hann pahbi þinn altaf
svona alvarlegur á svipinn?
— Nei, ekki nema á vorin og
haustin, þegar nýja kvenhatta-
tískan kemur.