Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1963, Blaðsíða 6

OSCAR CLAUSEN:
PRESTASÖGUR 2
— séra Egill
M ætt séra Egils Ólafsson-
ar er allt í óvissu, en hitt
er víst, að hann var orðinn roskinn
maðux eða jafnvel gamall, þegar
hann gjörðist prestur á Bægisá, en
þar var hann í 15 ár (1585—1600).
Kona séra Egils var Guðrún Gott-
skálksdóttir, og af börnum þeirra
eru komnir merkir menn. — Sonur
þeirra var merkisprestur, séra Jón
Egilsson á Völlum í Svarfaðardal,
en dóttir þeirra var Guðrún, sem
gifiist Jóni Árnasyni í Keldunesi,
en þeirra dóttir var Oddný, kona
séra Magnúsar Einarssonar á Húsa-
vík, cg voru þau, sem kunnugt er,
foreldrar Skúla fógeta. Séra Egill
var því langafi Skúla í kvenlegg-
inn.
Það henti þennan góða guðsmann,
séra Egil, í elli hans, að eignast barn
með ungri stúlku í sókninni, og varð
har.n því að sleppa hempunni og
hröklast frá Bægisá, sem honum var
mjög óljúft. En þá fór hann til sonar
síns, séra Jóns á Völlum, og þar dvald-
ist hann til dauðadags, en hann dó árið
1609. — Séra Egill sá mikið eftir því að
fara frá Bægisá, og þegar hann yfirgaf
staðinn, kvað hann þessa vísu:1
1 Sbr. Sighv. B. Præ XV. 851.
presfsiambanna,
á Bægisá
Blessuð vertu Bægisá,
bæn mín verði áhrinsspá,
aldrei sértu auðnusmá,
upp frá þessum degi.
Þó hverfi eg þínum húsum frá,
herrans gjörði það forsjá,
óska eg þig öðlist sá,
sen, annast Drottins vegi.
Hr6 að þessi bæn séra Egils fyrir
Bægisá væri bæði heit og einlæg, gekk
eftirmanni hans í brauðinu allbögulega
að „ar.nast Drottins vegi“, eins og séra
Egill kemst að orði í vísunni. Eftirmað-
ur hans, séra Bjarni Ólafsson, rak tána
í sama steininn og séra Egill gamli.
Honum varð það á, „að giftast frillu
sinni í forboði biskups, en með henni
hafði hann áður lifað illa“.2 Þessi hrös-
un guðsmannsins gjörðist þegar á fyrsta
ári hans á Bægisá, enda stóð ekki á hin-
um röggsama biskupi, herra Guðbrandi
Þorlákssyni, að víkja honum tafarlaust
úr embætti, og er afsetningarbréf hans
herradóms dags. 23. sept. 1600. — Loks
var það sex árum síðar (1606) að biskup
skipaði séra Jón Ólafsson prest á
Bægisá, og tókst honum að þræða svo
vel , Drottins vegi“, að á embættisfærslu
hans var hvorki blettur né hrukka, og
2 s.st. bls. 854.
mátti hann því teljast meðal hversdags-
legra „pokapresta", en sú tegund guðs-
þjóna var ávallt í góðri nað hjá biskups-
valdinu. —■
Frá séra Agli á Bægisá er það m.a.
sagt, að hann hélt góða veizlu á hverri
jólanótt, og bauð þar til öllum bændum
og húsfreyjum í sókn sinni, og þessum
sið hélt hann áfram, eftir að hann kom
til sonar síns, að Völlum. — Sem lítil-
fjörlega greiðasemi fyrir veizluna, fór
prestur fram á við sóknarbændur sína,
að þeir tækju hver sitt lambið í fóður
af honum, án endurgjalds, og voru
þessi ,ömb kölluð séra Egils-lömb. —
Það er sagt að þetta hafi verið upphaf
þess, að prestar kröfðust lambseldis af
bændum, eða fóðri hinna svokölluðu
prestslainba, sem síðar breiddist út um
allt fsland og varð hefð, sem hélzt lengi.
E ftir dauða séra Egils vildi séra
Jón, sonur hans, halda pessu áfram, en
því var illa tekið í Vallasókn. — Ef-
laust hefur svo þetta mál verið borið
fram á einhverri prestastefnunni undir
dagskrárliðnum: „Kjarabætur presta‘%
en um það eru nú engin gögn til leng-
ur. Það er aftur á móti víst, að skömmu
eftir þetta var bændum boðið, með laga-
setningu, að fóðra prestslamb, og hélzt
það fram um síðustu aldamót, eða fram
á vora daga. — Því var að sjálfsögðu
breytt, þegar lög voru sett um það, að
guðsmenn íslands skyldu ekki lengur
lifa á snöpum, en fá laun sín úr ríkis-
sjóði, ásamt fríðindum af ýmsu tagi.
ÍSLENZK HEIMILI
Framlh'ald af bls. 4.
legar fyrir meðalstóra fjölskyldu — og
það er bjart yfir þeim. Frúin er greini-
lega mikjl „blómakona“ eins og karl-
mennirnir orða það, því í opinu á milli
stofanna er heill frumskógur. Vínviður
heitir það víst — og hann er svo rækt-
arlegur, að enginn vafi leikur á að hús-
móðirin á þessu heimili talar mikið við
blómin, jafnvel syngur við þau.
Á veggjunum eru málverk og miyndir,
tvær einkar skemmtjlegar, sem tengda-
sonurinn, Arthúr Ólafsson, hefur gert,
en hann hefur einmitt vakið athygli
fyrir frumlegar myndir úr trjáberki. Og
hann málar líka.
Tjöldin fyrir einum gugganum eru
mikið útsaumuð og frú Áfheiður segir
okkur, að þetta hafi mamma hennar gert
— og sé orðið 30 ára gamalt. Annar
merkur gripur er líka í stofunni. Það
er bekkur, eða lítill sófi, úr búi Sveins
heitins Björnssonar, forseta. Þennan
bekk átti hann meðan hann bjó í Kaup-
mannahöfn, en seldi, þegar hann flutti
heim.
„Og þetta var einmitt brúðarbekkurinn
meðan maðurinn minn hafði öll prests-
verkin heima, segir frúin.
í stofunni er líka píanó — og á heimil-
inu er orgel svo sem vera ber á prests-
heimili — og leikur frúin á það. Hún
hefur mikið yndi af hljómlist — og hefir
verið manni sínum mikil stoð í söng,
bæði heima og í kirkjunni — enda segir
séra Emil:
— Það hefur verið mér alveg ómetan-
legt.
Og við spyrjum frúna hvort það sé
ekki erilssamt að vera prestsfrú. Hún
neitar því, sennilega vegn þess hve hún
hefur mikla ánægju af að taka þátt í
störfum manns síns og gegnir hlutverk-
inu af lífi og sál.
— En það fer ekki alltaf saman að
vera með ungbörn í þröngri íbúð og hafa
prestsverkin jafnframt heima, eins og
við gerðum þar til kirkjan kom, segir
hún, það er til of mikils ætlast af smá-
börnum að þegja og láta ekkert á sér
bera þegar þannig stendur á. En það
hafa þau samt gert, börnin okkar, og mig
furðar á því hve þæg þau voru, þegar
ég fer að huga um það eftir á. Hvort sem
það er hjónavígsla eða skírn, þá eru
þetta hátíðlegir viðburðir í lífi allra. Við
njótum þess líka að fá að tafca þátt í at-
höfninni. Áður fyrr voru tvser og þrjár
stúlkur á öllum prestsheimilum, prests-
frúnni til aðstoðar. Nú segja menn, að
ryksugur, hrærivélar og ísskápar hafi
leyst vinnustúlkurnar af hólmi — en
vélarnar, hversu fullkomnar sem þær
eru, gæta ekki barnanna og sinna þejm,
segir frú Áfheiður, og enginn getur and-
mælt því.
Og svo er sezt að kaffiborðinu — og
við byrjum fyrst á siglfirzku eplakök-
unni, sem er hreint hunang. Við þorum
samt ekki að biðja um uppskriftina, því
sumar konur gæta kökuuppskrifta sinna
eins og stórveldin kjarnorkuleyndarmál-
anna. Frú Álfheiður er ættuð frá Siglu-
firði, fædd þar og uppalin, og ef menn
halda ð Siglfirðingar geti efcki gert ann-
að en salta síld, þá er það mesti mis-
skilningur. Og ef einhverjar þykjast
bafca belri eplaköku en frúrnar á Siglu-
firði, þá ættu þær að senda Lesbófcinni
uppskriftina. Séra Emil er aftur á móti
ættaður a ðaustan, úr Breiðdal í S-Múla-
sýslu, en hann svarar okkur hlæjandi og
segist ekki vera nógu vel heima í köku-
gerðarlistinni til þess að geta sagt neitt
um eplakökur á Breiðdal.
Og nú er komið að myndatöfcunni.
Ljósmyndaranum lízt bezt á að fjölskyld
an setjist á „brúðarbekkinn“, sem við
nefndum áðan. Strákarnir eru dálítið
feimnir við þetta, en feimnust er þó
Gitta. Hún hefur meira að segja sýnt
gestunum þá óvirðingu að skríða undir
djúpan stól og láta ekki sjá sig. Og með-
an við sátum að kaffidryfckju sofnaði
hún svefni hinna réttlátu — og vaknði
við vondan draum, þegar Heiða litla fór
að toga í eyrun á henni til þess að fá
hana undan stólnum. Gitta varð að vera
með á myndinni, hún er bezti félaigi
litlu stúlkunnar.
Og ef þið haldið, að Gitta sé einhver
venjulegur hundur, þá er það mesti mis-
skilningur. Hún er vel upp alin, mjög
hæversk, tranar sér aldrei fram, stendur
á afturfótuinum upp á stól, þegar henni er
sagt. Segir meira að segja „Já“, en henni
hefur ekki vgrið kennt að segja „Nei“ —
og það eru ekki uppi neinar ráðagerðir
um að kenna henni það.
— En eruð þið ekki neitt hrædd við að
láta mynd af Gittu koma í Lesbókinni?
spyrjum við. — Er ekki lögreglan á hött
unum eftjr öllum hundum í bænum?
— Nei, við erum ekkert hrædd, segir
frúin. — Að vísu yrði það hræðilegt á-
fall fyrir fjölskylduna að missa Gittu.
Ég veit að börnin mundu ekki ná sér,
hún er eins og einn fjölskyldumeðlim-
anna. Ég sé ekki, að nokur geti amazt
við Gittu, síður en svo. Hún gengur aldr
ei laus úti. öllum börnunum í nágrenn-
inu þykir mjög vænt um hana, hún er
regluleg heimilisprýði. Ef einhver ætlar
að gera henni mein, þá er mér að mæta.
Svo er það líka annað. Hér rétt fyrir neð-
an okkur hafa þeir sett niður hesthús,
við skeiðvöllinn, og blessaðir hestarnir
sækja stundum inn á lóðina. Gitta veitir
okkur öruggustu vörnina gegn hestun-
um, gerir aðvart. Annars er hún lítið úti
við, mest inni að leika sér við börnin —
og tekur lífinu með ró. — En þó að mér
sé ekki vel við að hestarnir traðki hér
yfir blómabeðin, þá hef ég yndi af öllum
dýrum. Við eigum líka páfagauka — nú
langar mig til að fá skjaldbökur. Mér
finnst einhvern veginn svo heimilislegt
að hafa dýr í kringum mig — auk þesa
sem það er uppeldisatriði fyrir börnin,
segir frúin.
Og Gitta kinkar kolli, leggur undir
flatt og brosir út í annað munnvikið.
Ljósmyndarinn segir: „Allir viðbúnir!1*
— og Gitta, sem aldrei hefur lært að
segja „Nei“, lætur það ekki eftir Ijós-
myndaranum að segja „Já.“ En hún veit;
að nú á hún að brosa. — hjh.
6 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
6. tölublað 1963