Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1965, Qupperneq 11

s
í
y
y
i
s
I
x
P
e
n
s
u
/
#
— Nú ég sé
ekki betur en
hjónabandið sé
til fyrirmynd-
arl
MARRIAGE
GUI&ANCE
Pt&EON
i NEVMS;
'ANDY CAPP
' v'
^ £ • ‘
4 erlendum bókamarkaði
Bókmenntir
Die schwarze Tiir. Daniel Boul-
anger. Carl Hanser Verlag 1965.
„prosa viva“ 14. DM. 5.80.
Carl Hanser Verlag gefur út
bókaflokkinn „prosa viva“, sem
á að kynna nýstárlegar bókmennt-
ir. Alls hafa verið gefin út 16
bindi i þessum bókaflokki. Hér
eru verk lítt þekktra manna, nýrra
höfunda sem hafa sett saman
verk, sem bókmenntalegir ráðu-
nautar forlagsins telja athyglis-
verð. Hér segir frá umferðamann-
inum Petitgris, sem sezt að í þorpi
í Norður-Frakklandi. Hann fær
vinnu hjá bónda nokkrum, en er
hrakinn þaðan og leitar hælis í
niðurníddu garðhúsi hallar nokk-
urrar þar i nágrenninu og það
taka að gerast ískyggilegir at-
burðir í þorpinu. Petitgris er
göldróttur og fyrirkemur fjand-
mönnum sínum, með því að rista
nöfn þeirra á svarta hurð garð-
hússins, eða svo álíta þorpsbúar.
Vera hans þarna ógnar hversdags-
legri tilveru íbúanna og að lok-
um hverfur hann á braut. Sagan
er mjög vel rituð og það verður
eftirkeimur af henni. Höfundur er
Frakki og hefur samið ágæt kvik-
myndahandrit. Þýðingin er gerð
af Elmar Tophoven.
The Northmen Talk. A Choice of
Tales from Iceland. Translated
and with Introduction by Jacque-
line Simpson. Foreword by Eric
Linklater. Phoenix House Ltd.
1965. 30s.
Þýðandinn hefur valið þær sög-
ur og kvæði til þýðingar, sem hafa
ekki áður verið þýddar á ensku,
og auk þess gefur hún hér út þær
sögur, sem ekki eru fáanlegar nú
í enskum útgáfum. Tilgangur
þýðanda með þessarl útgáfu er
sá sami og höfundanna í upphafi,
að skemmta. Hér eru sýnishorn
úr goðafræðinni, æviþættir, ýkju-
sögur og nokkur fornkvæði.
Þetta er hin skemmtilegasta sýn-
isbók og formálinn og inngangur-
inn auka á gildi bókarinnar. Þýð-
andinn gerir enga tilraun til þess
að skrúfa upp málið í einhvers-
konar íyrnsku, sem margir liafa
reynt og venjulega mistekizt. Hún
notar eðlilegt mál og það hæfir
efninu betur en uppskrúfun og
tilbúin fyrnska. Þetta er vel unn-
ið verk og góður inngangur að ís-
lenzkum sagnaauði.
The Saga of Grettir the Strong.
Translated by G. A. Hight. Edited
with Introduction, Notes and
Indexes by Peter Foote. Dent:
Everyman’s Library 699. 1965. 15s.
Þetta er hin snotrasta útgáfa,
laglega prentuð og með ógætum
skrám og sögukorti. Málið er
eðlilegt, og er mesti munur að
lesa söguna í þýðingu á eðlilegu
máli, heldur en á því tilgerðarlega
og margskrúfaða máli, sem áður
þótti hlýða að nota í þýðingum á
sögunum. Inngangurinn er ágæt-
ur, stuttur og greinagóður. Sagan
er rituð snemma á 14. öld og hver
kynslóð hefur lesið hana með sín-
um skilningi síðan. Þetta er ein sú
vinsælasta íslendingasaga, og hef-
ur orðið mörgum tilefni til ágætra
bókmenntaverka.
Landlýsingar
England and Wales. A Traveller’s
Companion by Arnold Fellows.
Clarendon Press: Oxford Uni-
versity Press 1964. 30s.
Þessi bók er ætluð skemmti-
ferðamönnum og öðrum sem
áhuga hafa á ferðarölti og sögu
þeirra staða, sem ferðazt er um.
Bókinni er skipt í 15 kafla. Fyrstu
kaflarnir eru um byggingu lands-
ins og þær þjóðir, sem þar koma
við sögu, Rómverja, Engilsaxa og
víkinga, þarnæst koma kaflar um
byggingar, kirkjur, klaustur,
íbúðarhús og kastala. Þróun bygg-
ingarlistarinnar er rakin með frá-
sögn í máli og myndum. Þarnæst
kemur skrá yfir öll skiri Englands,
með því helzta, sem þar er að sjá.
Þetta er mjög hentug bók fyrir
þá sem vilja kynnast Englandi og
sögu þess. Bókin er prýdd fjölda
mynda og hverjum kafla fylgir
bókalisti fyrir þá sem vilja afla
sér frekari fræðslu um þessi efni.
The Travcls of Marco Polo. Trans-
lated with an Introduction by
Ronald Latham. Penguin Books
1965. 7/6.
Þetta er ein frægasta ferða-iga,
sem samin hefur verið. Marco
Polo er einn fyrsti langferðamað-
ur, sem um getur, fáir ef nokkrir
höfðu fyrir hans dag farið svo
víða. 1271 fer hann áleiðis til Kína,
þar sem hann var í mörg ár í
þjónustu Kublais Khans; hannfær
heimfararleyfi 1295. Með ferðabók
sinni kynnir hann Evrópumönn-
um hin fjarlægu Austurlönd,
sagnir hans þóttu svo fjarstæðu-
kenndar í fyrstu, að hann var
nefndur stórlygari og settur i
dýflissu. Með þessari bók hans
kynnast Evrópumenn Kínaveldi
frá fyrstu hendi. Fáar ferðabækur
hafa verið jafnmikið lesnar og
þessi, og hún hefur síður en svo
misst gildi sitt með árunum.
Ævisögur
Allenby by Brian Gardner. Cass-
ell and Company Ltd. 1965. 30s.
Allenby skrifaði aldrei minn-
ingar sínar, sem var og er þó mik-
ill siður með herforingjum. Hing-
að til hefur hans verið minnzt sem
mannsins, sem aðstoðaði Lawr-
ence í Palestínu, en sú mynd
verður með þessari bók meira en
lítið rangfærð. Höfundur ævisög-
unnar fékk aðgang að bréfum,
minnisblöðum, ræðum og athuga-
greinum Allenbys og með þess-
um heimildum hefur hann sett
saman ævisögu sem mun vekja
furðu og undrun. Hann var mað-
ur athafnarinnar, ákveðinn og hik
laus á úrslitastundum. Hann vakti
með mönnum bæði ótta og virð-
ingu. Þekking hans á hernaðar-
sögu var yfirgripsmikil. í bréfum
hans til eiginkonunnar birtist
hann hvað gleggst. Hann hataði
stríðið og hafði einlæga samúð
með fjandmönnunum. Hann tók
þátt í Búa-stríðinu og heimsstyrj-
öldinni fyrri og herfrægð hans
verður hvað mest við töku Jerú-
salem 1917. Hann var oft á önd-
verðum meið við herráðið og það
kom síðar fram að hann stóð flest
um herforingjum framar i hern-
aðarlist. Þessi bók er algjört end-
urmat á Allenby og hann fær
þann sess í sögunni sem hann á
vissulega skilið. Heimildaskrá
fylgir og myndasafn er ágætt
Jóhann Hannesson:
... ÞANKARÚNIR
„Hugmyndir og hu,gsjónir brezka heimsveldisins" er ekki
stór bó:k, en mjög skýr, enda var það ætlun höfundar að hún
væri við alþýðu skap.Þó var efnið á sínum tíma flutt við
ýmsa háskóla. Höfundurinn (E. Barker) reit bókina um það
leyti, sem verið var að breyta heimsveldinu (empire) í sam-
veldi (eommonwealth) og er hún fyrir þá sök lærdómsríkari
en ella. Greindar eru í bókinni margar heimsveldahugsjónir
aðrar en þær brezku, þar á meðal hugsjónir hinna fornu
Moskóvíta, Grikkja, Rómverja og frænda vorra þýzkra, sem
átt hafa sér í sögunnar rás fyrsta, annað og þriðja ríkið. —
í eyrum vorum lætur orðið heimsveldi (imperíum) ekki sér-
lega vel, og er það fremur sök blaðanna en skynseminnar.
Menn telja það e.t.v. fánýtt að kynna sér hugsjónafræði
heimsvelda, en þessi veldi hafa komið við sögu vora, og
átök heimsvelda hafa breytt ýmsum íslendingum úr fátækl-
ingum í ríka menn, aukið verklega þekkingu margra, en
litlu bætt við andlegan þroska; en meira rnáli skiptir þó —
ef jarðarbúar hugsa til sambúðar í friði — að nauðsynlegt
er að skilja nokkur af þeim öflum, sem knýja þjóðirnar
áfram á braut sinn'i Hitinn frá mannfjöldasprengingunni
kyndir nú undir ýmsum útþensluhugmyndum, og það er ekki
að undra þótt menn hugsi um hvar hinn mikli mannfjöldi
eigi að lifa og á hvaða hátt.
Þegar búið er að þýða orðið imperium (empire) á íslenzku
og kínversku, blasa við tvær hugmyndir, all-ólíkar, en þó
skyldar: Útþensla um heiminn og sterkt miðlægt vald
(Tí-kwoh), eða yfirdrottnun. í hugtakinu samveldi er síðari
þátturinn horfinn en samlieldni komin í staðinn. Á mið-
öldum merkti imperíum ekki annað en sjálfstætt landsvæði
í Rretlandi, ríki sem var óháð öðrum valdaaðilum en sjálfu
sér. Breyting verður um leið og ríki eignast ítök í öðrum
löndum og tekur að flytja út vörur, menn, hugmyndir o.fl.
Elztu „heimsveldi“ sögunnar áttu sér sterkt miðlægt vald,
en mikill munur var á þessum rikjum eftir því hvaS menn
hugsuðu um valdið og tilgang þess. Sums staðar var vald-
hafinn talinn guðdómur, og þar þurfti engin lög, heldur að-
eins orðsendingar frá honum, og skáru þær úr öllum mikil-
vægum málum og voru æðri venjum og óskum manna.
Þannig þurfti Faraó engin fjárlög; þjóðarframleiðslan beindist
nálega öll að hofum og pýramídum og jarðarfara-vísindum.
Lög gátu því lítt þróazt þar í landi. Þar sem þjóðihöfðiniginn
hins vegar var mennsk vera, sem fór með umboð frá guð-
dómlegum verum eða Himni, þar voru lög nauðsynleg og
gátu jafnvel þróazt (i Kína, Mesópótamiu, Hetitaríkinu o.fl.).
— Ólíkt öðrum þjóðum var hið forna ísraei, þar sem Guð
hafði gert sáttmála við þjóð og valdhafar stóðu undir skuld-
bindingum sáttmálans og voru þannig undir lögum, en ekki
yfir þeim. Þar gátu þróazt bæði lög og mannréttindi og
stjórnarskrá orðið til, svo sem Devteronomíum (sbr. 5. Móseb.)
Markmið heimsvelda kunna því að vera margvísleg. Þar
sem ekki er um pýramída að ræða sem æðsta markmið — eða
stórborgarsmíð — er einhvers konar útþensla nærliggjandi.
Skortur á jarðnæði leiðir til landveldastefnu, mikil fram-
leiðsla til verzlunarhyggju, vöruskortur til ránsveldastefnu
eða víkingaveldis, en iðnaður og fjármagn leiðir til inn-
limunarstefnu af einhverri gerð, peningaheimsveldastefnu.
f sambandi við útiþenslu þjóða á svæðum, sem þegar eru
mannabyggðir, verður ekki hjá árekstrum komizt, og hafa
slíkir árekstrar sums saðar leitt til útrýmingar þjóða (Kina,
Austur-Síbír, Ameríka). Önnur neikvæð áhrif eru tvöfeldnin,
þar sem til verður tvöfaldur þegnskapur, tvöföld mannrétt-
indi og ýmislegt annað, sem veldur klofningi í sálum og
samfélagi manna. Hjá þessum klofningi verður ekki komizt
í heimsveldi, en aftur á móti í samveldi.
Hjá heimsveldunum er hins vegar að finna margt jákvætt,
sem hagnýta má til samstöðu þjóða og til heilla fyrir lif
þeirra og velferð. Hér kemur mönnum sennilega fyrst í hug
tæknin, með kostum hennar og göllum, en félagslegar upp-
götvanir, svo sem póstur, almennir skólar, hreinlæti, hjúkrun
og læikningar, eru líka þættir í þeirri menningu, sem vestræn
heimsveldi hafa flut.t út til annarra þjóða, og síðast en ekki
sízt, hugsjónir um slmenn mannréttindi. Það er meðal annars
þessum og öðrum andlegum þáttum að þakka að brezka
heimsveldið hrundi ekki, eins og mörg önnur, heldur um-
breyttist í samveldi. Þessi breyting hefir þegar tekið áratugi
og á sér enn stað, og er meðal þeirra þátta í samtíð vorri,
sem gefa von um friðsamlega sambúð þjóða, að hún er
ekki ómöguleg.
18. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H