Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1975, Side 8

„EG HELD
ÉG DEYI
ÚROF
MIKILLI
ÁNÆGJU”
Ekki alls fyrir löngu kom banda-
rískt skáld til Parísar. Hann hitti
Salvador Dali að máli og spurði
hann meðai annars, hvað honum
þætti um dansmennt unglinga nú
á dögum. „Mér finnst hún stór-
kostleg,“ svaraði Dali, „krakkarn-
ir dansa með rykkjum og skrykkj-
um vegna þess, að þeir eru að
reyna að hrista af sér kynfærin,
svo að þeir verði að englum."
Þessu lík eru flest þau tilsvör
Dalis, sem heimurinn þekkir
hann af.
Dali fæddist hinn 11. maí árið
1904 i Figueras á Spáni. Hann
innritaðist í listaskólann í Madrid
árið 1921 og gekk á ýmsu, því Dali
var dálítið „á undan" kennurum
sínum, hafði snemma áhuga á
kúbisma, en í skólanum réð im-
pressjónisminn enn ríkjum.
Skólavistinni lauk með þvi, að
Dali var rekinn.
Um 1927 fékk hann áhuga á
súrrealisma og reyndi þá tækni,
að horfa á auðan strigann og leyfa
imyndunaraflinu að ráða ferð-
inni. Hann kom við og við til
Parísar og kynntist þar t.a.m.
Picasso, Miro og Magritte. En
lengstum bjó hann þó í þorpinu
Cadaques við frönsku landamær-
in. Þangað heimsóttu hann
franska súrrealistaskáldið Paul
Eluard og kona hans Gala, með
þeim afleiðingum, að Dali heillaði
konuna frá Eluard, kvæntist
henni og stendur það hjónaband
enn. Hann hefur ennþá fyrir sið
að klappa saman höndunum og
hrópa „Bravó!“, þegar hún kemur
inn.
Málverk Dali hafa selzt mjög
vel allt frá fyrstu tíð, og hefur
hann því getað fengizt við ýmis-
legt annað. Hann hefur átt við
kvikmyndagerð og teiknað föt,
svo eitthvað sé nefnt og mun það
allt ekki síður sérkennilegt en
málverk hans og framkoma.
Dali stendur nú á sjötugu og er
í senn listamaður og stofnun. Eft-
ir hann liggur bæði mikið verk og
næsta sundurleitt. Hann hefur
ritað tvær sjálfsævisögur eins og
hæfir geðklofnum manni, sem
hann segist vera; enn hefur hann
samið matreiðslubók og skáld-
sögu og nýkomnar eru út endur-
minningar, er bera heitið „Þannig
á að verða Salvador Dali“. Pierre
Desgraupes, blaðamaður, átti við-
tal við Dali í París ekki alls fyrir
löngu og fara kaflar úr því hér á
eftir, en það er nokkuð stytt. Fjöl-
margir vinir og kunningjar Dalis
voru víðstaddir og meðal þeirra
var hárgreiðslumeistari, sem
skipti í sífellu um hárkollur á
höfði Dalis meðan viðtalið fór
fram.
X — X — X
Desgraupes: „Má ég spyrja yð-
ur alvarlegra spurninga, Salvador
Dali?“
Dali: „Mjög alvarlegra? Útilok-
að.“
„Má ég reyna?“
„Allt í lagi, reynið bara og sjáið
tii.“
„Byrjum þá á byrjuninni. Hve
gamlir eruð þér?“
„Það er ógerningur að vita, hve
gamall ég er.“
„Af endurminningum yðar,
„Þannig á að verða Salvador
Dali“, má ráða, að þér séuð sjötug-
ur.“
„Þér ættuð að vita, að ég segi
aldrei sannleikann. Og yður verð
ég að segja eitthvað allt annað, en
ég hef sagt öðrum blaðamönn-
um.“
„Jafnvel um aldur yðar?“
„Ég hef aldrei vitað hann sjálf-
ur. Að því, er segir Sigmund
Freud, sem er sérfróður um þau
mál, þá bar fæðingu mína að
tveimur mánuðum áður en ég
fæddist í líkamanum. Freud seg-
ir, að öll þau spældu egg — og
jafnvel hin líka —, sem ég hef
málað um ævina, eigi rætur sínar
að rekja aftur í tímann tveim
mánuðum fyrir fæðingu mina, er
ég var enn í móðurkviði. Þau eru
þannig til komin, að úlnliðir mín-
ir þrýstu að augunum."
„Þér ætlið sem sagt ekki að
segja mér, hve gamlir þér eruð?“
„Ég hef áhuga á þvi einu að
flækja málin.“
„Hví þá það?“
„Það er til orðtak á katalónsku,
„Embullic que fa fort“, sem þýðir
„hrærðu hlutunum saman og þeir
munu haldast betur saman."
„Jæja, nú ætla ég að segja yður
sögu úr bók yðar.“
„Ég las hana ekki.“
„Það skiptir engu. Ég las hana.
1 sögunni, segið þér, að persónan
Dali hafi fæðzt dag nokkurn í
skóla í Figueras, þegar þér stukk-
uð niður af stigapalli til þess eins
að koma skólafélögum yðar á
óvart.“
„Já, ég mun hafa sagt þetta. Ég
stökk út í loftið og á eftir smurði
ég mig allan blóði, svona rétt til
þess að hnykkja á sýninguna.“
„Er sagan sönn?“.
„Segi ég sögu, þá er hún sönn.
Ég ætlaði reyndar ekki að stökkva
í fyrsta skiptið. Þetta vildi bara
svona til. En menn hnöppuðust að
til þess að líta á. Þetta varð heil-
mikill mannsöfnuður. Ég fór því
að stökkva oftar, bara að gamni
mínu. 1 frimínútum kom ég fram
á stigapallinn og þá sló þögn á
mannskapinn. Allir hugsuðu sem
svo: „Skyldi Dali stökkva?““
„Hve hátt var þetta?“
„Að minnsta kosti 6—7 metrar.
Ég stökk, kom niður í stigann og
kútveltist og hentist það, sem eft-
ir var. Allir prestarnir í skólanum
fylgdust með. „Jæja, svo Dali er
byrjaður rétt einu sinni," sögu
þeir. „Hann drepur sig einhvern
daginn“.“
„Var þetta mjög sársauka-
fullt?"
„Já, það var það. En ég fékk
talsverða sárabót. Ég vissi að allir
bjuggust við því, að ég stykki,
jafnvel þótt ég hætti við. Þá gekk
ég hægt og rólega niður stigann.
Allir biðu, en ekkert gerðist. Ég
plataði þá alla.“
„Voruð þér þegar orðnir sér-
vitringur ellefu ára?“
O
O
Pierre
Désgraupes
Yæðir við hinn
óviðjafnanlega
súrrealista
SALVADOR
DALI
„Það hófst nú löngu áður. Ég
hef verið sérvitringur frá því í
móðurkviði."
„Fæstir muna svo langt aftur i
tirnann."
„Já, en ég held þessu nú fram.
Itölsk greifynja ól barn, sem var
alveg sérstaklega ófrýnilegt, bæði
svart og loðið. Þannig kom það úr
móðurkviði. Þetta var nokkurs
konar umskiptingur. Á rúminu
voru dásamlega mjúk satínlök og
barnið tekur á rás fram og aftur
um þessi fínu lök, og hleypur allt
hvað af tekur. Þá varð greifynjan
hrædd og hún barði barnið i höf-
uðið með bursta, svo það dó.“
„Ilvað kemur þetta yður eigin-
lega við?“
„Jú, sjáið þér til. Ég var svo
illur viðskiptis, að hefðu vanda-
menn mínir, haft nokkurn kjark
til að bera, hefðu þeir lamið mig i
hausinn með bursta. Það er áreið-
anlegt."
X — X — X
„... ég fyrr mitt leyti geri mér
mikiö far um að hafa endaskipti á
fólki. Og svo komið þér með yðar
algengu, þrælundirbúnu spurn-
ingar; þér viljið fá fólk til að
ímynda sér, að það skilji eitthvað
þrátt fyrir allt. Spyrjið mig nú
einhverra alminlegra spurninga.
Lítið i kringum yður. Þarna er
ljósmyndari á fjórum fótum og
sjálfur er ég að máta hárkollur.
Spyrjið mig hvers vegna ég sé að
máta hárkollur."
„Til hvers?“
„Vegna þess, að enginn hefur
áður spurt mig þeirrar spurning-
ar. Hún er óvenjuleg Lesendum
yðar mun koma betur að vita
hvers vegna ég geri eitthvað, sem
þér fylgizt meó í raun og veru, en
að lesa svör min við spurningum,
sem ég hef svarað hundrað sinn-
um áður — og aldrei á sömu leið.“
„Þá það. Hvers vegna eruð þér
að máta hárkollur?"
„Á, loksins! Nú, einfaldlega
vegna þess, að ég er að verða
sköllóttur. Þessu bjugguzt þér
ekki við, eða hvað?““
„Nei, satt að segja ekki. Svo
virðist sem þér segið sannleikann
endrum og eins.“
„Já, já, þegar hann kemur á
óvart geri ég það.“
„Mig langar að spyrja yður um
eina af endurminningum yðar. 1
bók yðar segið þér svo frá, að þér
hélduð fyrirleslur í Figueras dag
nokkurn og yður sýndust áheyr-
endur vera farnir að draga ýsur.
Þér byrjuðuð að æpa, ef það
mætti verða til að vekja þá. Þegar
fyrirlestrinum lauk kom i ljós, að
borgarstjórinn, sem hafði sótt
hann, var dauður i sæti sínu.“
„Rétt er það.“
„Hvað varð honum að bana?"
„Andarteppa.“
„Stóð hún i einhverju sambandi
við fyrirlesturinn?"
„Alls ekki, hann hefði, held ég
dáið, hvert eð var. ... Ég drap
hann ekki ... En ég get ekki
neitað því að ég hafi orðið var
einhverra slysrænna hneigða hjá
honum og vera má, að ég hafi
komið honum í eitthvert hugar-
ástand hagstætt dauðanum. Ég
skrifaði einhvern tíma á þá leið,
að í hvert sinn, sem maður dæi
leitaði sú hugsun fyrst á mig, að
ég hefði drepið hann. Þegar ég
kemst siðan að því, að ég kom þar
hvergi nærri léttir mér stórkost-
lega og ég geng harðánægður til
hvílu. Mér þykir gott til þess að
vita, að sektarkennd min var
ástæðulaus."
„Þér talið eins og engill."
„Fyrir langa löngu ól ég með
mér talsveróa morðhneigð. Eitt
sinn langaði mig ákaflega að
myrða stúlku, ég ætlaði að henda
henni niður í gjá. En svo er kon-
unni minni fyrir að þakka, að mér
batnar óðum.“
„Langaði yður í raun og veru til
að myrða stúlkuna?"
„Ég man ekki, hvert þetta stóð í
upplognu æskuminningunum
minum eða þeim sönnu. Hafi það
verið i þeim sönnu skuluð þér
segja, að það sé lygi, en hafi það
staðið í hinum, skuluð þér segja,
að það sé dagsatt."
„Þér segist einnig hafa yndi af
stórslysum. Er þetta rétt?“
„Mér þykir ávallt gaman, þegar
stórstyrjaldir, jarðskjálftar eða
flóð geisa. Ég haga mér ævinlega
óaðfinnanlega. Ég sendi fórnar-
lömbunum fé. En mér finnst skít-
ur til þess koma, ef flóðin réna
eða jarðskjálftunum linnir. Ég
vildi, að þau héldu áfram og fórn-
arlömbunum fjölgaði. Mér hund-
leiðist, þegar ekki eru einu sinni
smáskærur neins staðar.“
„En þegar borgarastyrjöldin
hófst í heimalandi yðar, Spáni,
fóruð þér til ltalíu.“
„Já, ég forða mér ævinlega und-
ir eins. Mér þykir gaman að því,
ef aðrir lenda i hörmungum, en
sjálfur reyni ég alltaf strax að
komast undan á öruggan stað.
Minna get ég ekki gert fyrir sjálf-
an mig. Ég er svo sjálfselskur! En
frétti ég af atburðum eins og í
Hiroshima, til dæmis, þegar ég sit
sjálfur i Meurice-hótelinu og gæði
mér á ostrum, þá bragðast ostr-
urnar langtum betur fyrir vikið.“
„Þetta hljómar eins og hver
annar þvættingur."
„Svo yður finnst það! Ég er
hingað kominn til þess að flækja
málin, þér til að greiða úr þeim.
Hver veit nema ég sé aðeins að
áreita yður, og reyna að fá yður til
að segja sem svo: „Dali ér nú
afskaplega tilfinninganæmur. 1
hvert sinn, sem hann fer út úr
Meurice-hötelinu stráir hann um
sig ölrnusu."
„Þvi trúi ég nú ekki heldur.“
„Þér um það.“
„Þér hafið skrifað: „Mannkyns-
sagan veldur mér æ meiri við-
bjóði." Hvað merkir þetta?“
„Þetta sagði ég ekki. Ég sagði
„stjórnmálin". Ég hef ástríóu til
mannkynssögu; stjórnmálin eru
bara athugasemdir neðanmáls við
mannkynssöguna."
„En hvað er þá mannkyns-
saga?“
„Það er summa þeirra miklu
fyrirbæra, sem ég nefni sögulegt
farflug eða — sund. Ilið sama,
sem knýr laxinn yfir þver og endi-
löng heimshöf, knúði einnig