Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1975, Blaðsíða 6

„íslendingar
allt frð Snorra -
ðtu sauö og þorsk"
Bolli Gústafsson rœöir við
KRISTJÁN FRÁ DJÚPALÆK
i tilefni utkomu nýrrar
Ijððabökar
HAUST A Akureyri. Því verður
ekki Iýst með orðum. Þú verður
að koma þangað og nema þessa
sérstæðu, djúpu kyrrð með öllum
skilningarvitum. Þá er gott að
hugsa um það, sem er að baki, og
hefja nýtt líf. Fegurð fjalla-
hringsins, bryddum nýsnævi á
hæstu eggjum, f miidri birtu
haustsðlar og glampandi „Pollur-
inn“, sem speglar Súlurnar í fleti
sínum. Sýn, er kyrrir hugann,
sllpar af öllu hvöss horn og ójöfn-
ur, unz hann verður sem fágaður
og tær eðalsteinn eða eins og
ðskrifuð örk, er bfður eftir nýju
ljöði, Kristján skáld frá Djúpa-
læk segir, að á Akureyri við Eyja-
fjörð sé himnarfki f seilingar-
hæð. Sjálfur hefur hann einmitt
öðlast þá hátignarlegu rðsemi, er
hæfir þeirri nánd, án þess að á
honum sjáist nokkur haustsvipur
fölnaðra bjarka, sem um þessar
mundir fella litrfk lauf f görðum
Akureyrar. Skáldið býr utan við
á, eins og það var nefnt f
ungdæmi mfnu á Oddeyri. Þá
var þar Glerárþorp, ðskipuleg
þyrping gamalla, lágreistra báru-
járnshúsa, Iftil torfkot inn á milli
klappanna og nokkurt búhokur.
Þar ytra sá Davíð Stefánsson
barnið í þorpinu, sem hafði „alla
auðn og sorg í augunum á sér“ og
skáldið frá Fagraskógi orti minni-
legt Ijðð, þrungíð samúð ósvik-
inna tilfinninga, um þetta tauga-
veiklaða olnbogabarn, sem að
sjálfsögðu hefði verið sett á hæli
nú. Hriktandi göngubrúin yfir
Glerá er horfin og ég ek bflnum
yfir breiða steinbrú eftir einni af
fjórum akreinum f áttina að húsi
Kristjáns skálds við Skarðshlfð.
Beinar, hárréttar lfnur. Breið,
malbikuð gata, glæsileg, vel
máluð steinhús f snyrtilegum
görðum. Auðvaldsbragur eða
hvað? Glæsileg hurð úr dökkum
kjörviði, sandblásið gler, ómþýð
dyrabjalla flytur boð um heim-
sókn inni f húsinu. Við deyjandi
tóna, a la Liberace, er hurðinni
svipt upp'á gátt og skáidið stend-
ur þar f allri sinni hæð, kiprar
dökk augun, sem lýsa óræðri
kfmni þessa stundina og grá-
sprengt yfirskeggið iðar og lyft-
íst, því saga er á vör. Lffið yfir-
skyggir steininn og vangaveltur
um auðvaldssælu eru gleymdar á
augabragði. Sagan kemur strax á
leiðinni inn ganginn, þvf hún þol-
ir enga bið. Hún er austan af
Langanesi og ilmar af móreyk,
sem er horfinn út f buskann fyrir
löngu, en tveir þingeyingar fá sér
sæti hvor gegnt öðrum. Við
Kristján höfum átt sameiginlegt
áhugamál um nokkurt skeið og
nú sjáum við hylla undir þá
stund, að myndskreytt ljóðabók
Ifti dagsins Ijós. Hún heitir „Sól-
in og ég“, og einhverntfma
snemma morguns fyrir ári sfðan
datt Kristjáni f hug að bjóða mér
að glfma lftillega við nokkur Ijóð
og gera við þau litlar myndir. Nú,
þegar við sjáum fyrir endann á
þessari samvinnu, þá erum við
allt f einu gestir inn f stofu
skáldsins og tökum tal saman.
Kristján hefur verið að lesa bók
Sigurðar Nordals um Snorra
Sturluson og lýsir hrifningu sinni
á skarpskyggni höfundarins,
djörfu mati hans á kostum Snorra
og ekki sfður löstum og jafnframt
undrun sinni á þvf, hve Iftill
skammtur af vfðsýni Nordals
hefur gengið f arf til lærisveina
hans. Margir eru þeir einna lfk-
astir rétttrúarmönnum, sem þora
ekki að horfa út fyrir þær kenn-
ingar, sem þeir tóku við af meist-
aranum, rétt eins og þeir búist
við, að allt, sem þeir byggja rann-
sóknir sýnar á, muni þá hrynja til
grunna. En það er ekki þessi bók,
sem er til umræðu, heldur Ijóða-
bókin nýja. — Hvar f röðinni er
þessi bók þfn, Kristján?
Þetta mun vera tíunda frum-
samda ljóðabókin. Auk þeirra
hefur komið út kvæðasafnið „I
vingarðinum, en það er einskonar
úrtak úr fyrri bókum, fremur
sýnishorn af þróun minni á ljóða-
braut, en úrval“, gefin út f tilefni
af fimmtugsafmæli mínu 1966. Þá
hafa komið út þýdd ljóð og
óbundið mál. Annars hef ég frem-
ur lítið samið af óbundnu máli,
nema helzt blaðagreinar. I fyrra
kom þó út alllangur texti í bók-
inni. Akureyri og norðrið fagra,"
sögulegt yfirlit og leiðsögn. — Er
nýja Ijóðabókin verulega frá-
brugðin fyrri bókum?
Þessi bók er byggð upp á annan
hátt, að þvi leyti að i henni eru
nokkrir ljóðaflokkar auk stakra
ljóða, Þar má nefna flokkana
Björk, Hafið, Huldur landsins og
Síðasta bréfið til Guðmundar
Böðvarssonar.
— Hvers vegna sfðasta bréfið?
Við Guðmundur höfðum skrif-
ast á frá árin 1940. I handraðan-
um á ég -a.m.k. sextiu til sjötíu
bréf frá Guðmundi vini mínum
og hann átti þá annað eins af
bréfum frá mér. Þessi bréf
eru vandlega geymd undir
lás og slá. Þau verða alls ekki
birt fyrr en við erum báðir
komnir svo hátt upp í himin-
inn, að við heyrum ekki óm af
kvikindishlátrum væntanlegra
lesenda. — Og skáldið sveiflar
löngum armi og bendir fingri upp
í loftið eins og prédikari. Annars
eru þessi bréf okkar vinanna ekki
skrifuð með það fyrir augum, að
þau verði látin á þrykk út ganga.
Við höfum oft sagt meira svona
undir fjögur augu, en hægt er að
standa við á prenti. Þá má næst
geta þess, að síðari hluti bökar-
innar er harla gráglettinn. Það
hefur oft staðið býsna nærri mér
að falla fyrir þeirri löngun að
skjóta á menn og málefni, þegar
mér sýnist þess þörf.
— Nú langar mig til þess að taka
af þér orðið um stund, Kristján,
og rifja upp dálftinn kafla úr úr
bók Kristins E. Andréssonar um
Islenzkar nútfmabókmenntir
1918—1948. Þar stendur á bls.
192: „Eftir Kristján Einarsson frá
Djúpalæk hafa komið út þrjár
ljóðabækur, og í hinni síðustu, I
þagnarskóg (1948), athyglisverð
framför. Hún sýnir manndóm,
skáldlega ástrfðu og djarfan hug.
Kristján er f uppreisn gegn
umhverfi sfnu og Iffskjörum, neit-
ar að láta þau smækka sig og
kallar á allar vættir því til hjálp-
ar, að hann geti orðið skáld.“ Og
sfðar segir: „Lffsþrá hans hefur
sterka vængi, sem vel geta reynzt
þess megnugir að bera hann f
skálda hæð.“
— Það væri lftil kurteisi að
spyrja þig, hvort þér hafi nokkuð
fatast flug það, sem Kristinn sér
fyrir og talar um fyrir meira en
aldarfjórðungi. Um hitt vil ég
fremur spyrja: Ef við vfkjum að
viðfangsefni nýju ljóðanna, er þá
um einhverja stefnubreytingu að
ræða?
Varla er hægt að segja það. Þö
munu þessi ljóð innhverfari en
áður var. Þau eru meiri náttúru-
lyrik. Þannig hefur farið, að því
ljósari, sem sú staðreynd hefur
orðið mér, hversu þessi gáfaða
þjóð getur verið heimsk á stund-
um, þá hefi ég horfið meira á vit
landsins. Horfið til náttúrunnar
íslenzku, sem ég þykist alltaf sjá f
fegurra ljósi eftir þvf sem ár-
unum fjölgar. Hún verður mér
sffellt gjöfulli uppspretta unaðar.
Þessa mun gæta meira I ljóðunum
en fyrr, og svo eigum við allir
„sumar innra fyrir andann.“
Þangað er ákaflega gott að
hverfa. Ég veit ekki hvort þess er
að vænta, að fullorðinn maður
breyti algjörlega um lífsskoðanir.
Hitt þykir mér meira um vert, að
hann tjái þessar skoðanir betur
og betur og í hnökralausari bún-
ingi. Satt er það, að áður var ég
róttækur og þá varð mér á að
yrkja allskonar baráttu- og
hvatningarljóð, jafnvel að æsa
„öreigana" til stríðs eins og fleiri
fyrrverandi flokksbræður. Nú er
ég að verða hræddur um, að nem-
endurnir hafi verið alltof nám-
fúsir. Mér sýnist þjóðfélagið vera
eins og brennandi borg, þar sem
hver einstaklingur og hagsmuna-
hópur reyna að hrifsa til sín sem
mest úr rústunum, já, eins og
menn lifi nú sinn siðasta dag. Við
erum hættir að hugsa fyrir
morgundeginum og lifum hverja
stund eins og hún sé sú síðasta.
Það er óneitanlega sárt að þurfa
að viðurkenna, að jafnvel fiski-
menn og bændur virðast gripnir
þessum ömurlega sjúkdómi. Það
sker mann dálítið í brjóstkass-
ann, að einmitt á þessum tímum
skuli íslenzkir fiskimenn teknir
fyrir veiðiþjófnað, að íslenzkir
fiskimenn skuli sjálfir drepa
þann smáfisk, sem þeir bölva sjó-
mönnum annarra þjóða fyrir að
tortíma. Það er eins og þeir búist
alls ekki við því, að það verði róið
á morgun. Sá er munurinn á lax-
veiðimönnunum, að þó þeir taki
100 laxa, þá láta þeir 1000 seyði í
staðinn. Mér sýnast það vera
orðnir fleiri en kapltalistarnir,
sem þarf að stugga við. Ég er
smeykur um, að við skynjum
okkur ekki lengur sem þjóð og
þaðan af síður sem ábyrga þegna
samfélags. Hann er ekki lengur
við lýði hugsunarháttur Páls veg-
fræðings, sem sendi Eysteini árs
kaupið sitt rétt fyrir seinni
heimsstyrjöldina, til þess að rétta
við þjóðarhaginn. Ellegar
hugsaðu þér hinar kúguðu þjóðir.
Portúgal undir harðstjórn, ný-
lendur þess undir enn þyngra
hæli. Hvað gerist svo, þegar
þessar þjóðir fá langþráð frelsi?
Harðstjórinn hefur ekki fyrr lagt
frá sér svipuna en þessir leys-
ingjar byrja að drepa hver annan
í erg og gríð. Og þetta gerist I
nafni hugsjóna. Guð minn góður!
Og ég sqm trúði I hjartans
einlægni á hugsjónir! Eru þær
ekki undirrót þess illa? Má ég þá
heldur biðja um taó. Er ekki von
að maður flýi þennan stríðsvett-