Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1975, Side 9

fslenzkur ferSamannahópur ðsamt öðrum vegfarendum ð Portage Avenue,
stærstu götu Winnipegborgar. Myndina tók Ólafur K. Magnússon i sumar.
til 20 ára. Þetta sýnist hlægilega
auðvelt, þegar þess er gætt, að
enginn þarf að auðmýkja sjálfan
sig með því að standa i vfxlabið-
röð úti á götu, hvernig sem viðrar,
löngu áður en opnað er. í>ess í
stað auglýsa bankarnir i Winni-
peg úti í gluggum, að maður geti
fengið litasjónvarp og eitthvað
fleira dót, vilji maður vera svo
góður að labba inn og taka 2500
dali að láni.
Þess ber þó að gæta, að vöndun
og frágangur á húsum er greini-
lega miðað við allt aðrar kröfur
en tiðkast á ísa köldu landi. Þar er
næstum sama hvar á er litið;
hurðir gluggar, skápar og hvað-
eina er býsna óvandað og þætti
líklega fyrir neðan allar hellur, ef
einhver biði uppá slik hús hér. En
það er líka óneitanlega athyglis-
vert í þessu landi, þar sem tiltölu-
lega lítið rignir, að flöt þök sjást
ekki. Þann munð eiga þeir eftir
að uppgötva.
Winnipegbúar hita yfirleitt hús
sín upp með gasi, sem kostar eitt-
Úthverfi Winnipeg eru I senn viSáttumikil og öll áþekk. Þar er naumast um annað a8 ræða en einbýlishús, sem eru
eins og myndin sýnir, byggð á frekar ódýran máta úr timbri. Og allsstaðar gnæfa trén yfir.
hvað um þriðjung af olíuverðinu
hjá okkur. Og þeir þurfa á góðri
upphitun að halda; sá snjór, sem
nú er fallinn þar, hverfur ekki
fyrr en í apríl eða maí og frostið
fer oft yfir 30 stig.
V.
Þá sögu heyrði ég og sel hana
ekki dýrar en ég keypti, að framá-
menn í Indfánalandi hefðu ekki
alls fyrir Iöngu farið að hafa
áhyggur af ummælum túrista,
sem töldu, að þar í landi væri fátt
að sjá utan hveiti og kornhlöður.
Nú er það alkunna, að þrátt fyrir
blessað hveitið, lifir maðurinn
ekki á hveitibrauði einu saman.
Þessvegna fóru þeir að gera
skurk í menningunni og byggðu
óperuhús, menningarmiðstöð og
listasafn. Um óperuna veit ég
nánastekki neitt annað en það, að
nú hafa forráðamenn þess húss
boðið Sigurði okkar Björnssyni að
syngja í þeirri niundu eftir Beeth-
oven og verður sú uppfærsla í
næstu fardögum.
Menningarmiðstöðina kalla
þeir Winnipeg Convention Cent-
er; hún er glæsilegt hús og von-
andi gagnleg til að vega upp á
móti hveitinu. Um þær mundir
sem Karlakór Reykjavíkur heill-
aði Vesturheimsbúa með þrótt-
miklum söng, var haldin í húsinu
þvf arna ein af þessum endemis
ráðstefnum um menninguna. Þar
var fjallað um íslenzku arfleifð-
ina í fjölþjóðlegu samfélagi nú-
timans og gífurlega gáfaðir og
fjölfróðir menn kvaddir til að láta
ljós sitt skina. Að sjálfsögðu var
þetta allt saman í tilefni þess að
senn voru hundrað ár liðin frá því
er hópi íslenzkra öreiga var vísað
á land á óbyggðri strönd Winni-
pegvatns undir vetur, eða 21.
október 1875.
Satt að segja man ég næsta fátt
af því sem fram fór í menningar-
musterinu; samt man ég að ræðu-
menn voru mjög gáfaðir og lærð-
ir. Meðal þeirra voru Haraldur
Bessason, prófessor i fslenzku og
íslenzkum bókmenntum við Mani-
tobaháskóla og Guðbjartur Gunn-
arsson, sem samið hefur kennslu-
bók i íslenzku fyrir enskumæl-
andi fólk og nú starfar við Land-
búnaðarráðuneytið í Winnipeg.
Richard Beck var þarna, ungur i
anda eins og ævinlega og eftir-
maður hans við háskólann i
Grand Forks, Arne Brekke, sem á
sínum tíma skrifaði doktorsrit-
gerð um fslenzka bæjarnafnið
Holt, messaði þarna lika. Hann er
frá Sogni i Noregi, mikill fjör-
gammur og skemmtilegur. Venju-
lega geyspar maður af leiðindum
undir svona ráðstefnuhaldi, en
ávinningurinn er fólginn i að
hitta og ræða við menn eftir, —
menn eins og Pétur Fót, sem
raunar heitir Peter Foot og er
prófessor í norrænum bókmennt-
um í London. Það er eins og að
hitta Helga á Hrafnkelsstöðum
eða Sigurð í Hvitárholíi að ræða
við Pétur um Njálu. Hann þekkir
hana eins og margir nútíma Is-
lendingar þekkja búðirnar i Ox-
ford Street.
Listasafn Winnipegborgar er að
sama skapi vel teiknað og menn-
ingarmusterið og veitingahúsið á
efstu hæðinni virðist geysilega
vinsælt í hádeginu; þá streymir
þangað skrifstofufólk úr nágrenn-
inu og snæðir i fallegu umhverfi
og kíkir kannski á kúnstina á eft-
ir.
Sjálfir virðast Kanadamenn
ekki hafa af miklum stórvirkjun
að státa á sviði myndlistar eftir
því sem séð verður í safninu. Þar
hanga slétt og felld verk kana-
diskra natúralista frá því um
aldamót, nostursamlega unnin i
anda raunsæisstefnunnar, en höf-
undarnir eru að minnsta kosti
ókunnir austan Atlantshafsins.
Nokkur verk yngri manna eru þar
einnig; popplist og abstrakt, sem
að engu leyti sker sig úr hlið-
stærði framleiðslu annarsstaðar
og virðist litið eða ekki neitt túlka
kanadískan veruleika og mannlíf.
Aftur á móti kemur skemmti-
lega á óvart að sjá þarna sýningu
á myndafiokki Salvador Dali um
stofnun Israelsrikis. Engum er
Dali likur og sú tækni er varla til í
myndlist, að Dali ráði ekki við
hana.
Þeim mun dapurlegra var að sjá
myndir vestur-islenzks málara á
gamals aldri, sem mér skilst að
hafi verið upp hengdar í tilefni
aldarafmælis Islendingabyggðar i
Indíánalandi. Hann hefur farið í
pflagrímsför til lands forfeðr-
anna, en svo sem titt er um er-
lenda málara, sem spreyta sig á
íslenzku landslagi, vill árangur-
inn verða á þá lund, að við þekkj-
um ekki þetta land, sem þeir
reyna að festa á dúkinn. Það verð-
ur okkur gersamlega framandi.
Listræn tilþrif voru á þá lund, að
málarinn hefði ugglaust ekki
fengið inni á Kjarvalsstöðum áð-
ur en deilan hófst. Mér kom f hug,
það sem íslendingur einn i Winni-
peg sagði um landa sína; „Vestur-
tslendingar eru miklir fram-
kvæmdamenn og dugnaðarforkar,
en þeir eru ósköp litlir iista-
menn.“
VI
Enginn veit með vissu, hversu
fjölmennt islenzka þjóðarbrotið í
Kanada er. Sumir segja fimmtiu
þúsund; aðrir segja nær hundrað,
en allt eru það ágizkanir. Þeir eru
dreifðir um landið allt, en kjarni
Islendingabyggðar er enn sem
fyrr Nýja Island og bæirnir þar,
Gimli, Arborg, Lundar og River-
ton.
Ennþá virðist ótrúlega margt
fólk tala og skilja islenzku og
mörgum landanum, sem vanur er
að bjarga sér á skandinavísku eða
ensku utan landsteinanna, finnst
það alveg stórkostlegt ævintýri að
vera kominn á svo framandi slóð
og hitta þar fólk, sem talar ást-
kæra ilhýra málið.
Menn spyrja: Hve lcngi getur
annað eins átt sér stað í ensku-
mælandi landi — heyrir sá tími
ekki brátt sögunni til að maður
geti heyrt íslenzku af vörum
fólks, sem fætt er vestra og
hefur ef til vill aldrei til Islands
komið? Sú spurning er i hæsta
máta eðlileg; það er i rauninni
einhverskonar furðuverk, að
heyra liðlega fertugt fólk, sem
aldrei hefur Island augum barið,
tala islenzku — að minnsta kosti
svo að vel skilst.
Að vísu er það ekki alllaf góð
islenzka og alls ekki nútima mál.
Þetta fólk á sfnar rætur i nftjándu
öldinni á Islandi og tal þess gefur
hugmynd um það mál, sem talað
var á íslandi um og fyrir aldamót.
Þeir fluttu til dæmis með sér
flámælskuna, sem við höfum nú
að kalla útrýmt. Við höfum orð
yfir allskonar hluti og jafnvel
hugtök, sem ekki voru til þá, og
um það hafa þeir að sjálfsögðu
varla hugmynd. Vestur Islending-
ar krossa strítuna á karinu og
spyrja: Hafðirðu góðan tima í
Winnipeg? Þeir heilsa manni að
islenzkum sið og bæta siðan við:
„Glaður að mæta þér“. Einn af
eldri kynslóðinni sagði við mig:
„Ég tala alveg íslenzku, but ég
verð að hugsa mig um.“ Og þeir
eru alveg steinhissa á öllum þess-
um nýyrðum okkar; að djettið
skuli heita þota og vakúmkliner-
inn skuli heita reksöga.
Ég hitti aðeins einn mann, sem
nokkurnveginn er óhætt að segja
að hafi talað íslenzku án hreirns:
Gunnar Sæmundsson bónda í Ar-
borg, sem ugglaust er betur að sér
um íslenzkar bókmenntir en
margir hérlendir menn; harður i
ættfræði og fylgist vel með öllu
hér meðal annars með því að
kaupa og lesa Morgunblaðið. Ted
Árnason athafnamaður og for-
stjóri á Gimli er býzna vel mæltur
á íslenzku af manni að vera, sem
fæddur er vestra.
Fyrsta kynslóðin, frum-
byggjarnir, hafa að öllu leyti
haldið málinu og sumir munu
hafa lært takmarkað i énsku. Ég
talaði við að minnsta kosti tvo
ntenn af annarri kynslóð, sem
kváðust þá fyrst hafa lært orð i
ensku, þegar þeir komu i barna-
skóla. Á heimilum þeirra hefur
Framhald á bls. 10