Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1977, Síða 5

og breyta kennslufyrirkomulagi,- Ég tel aó
stefna beri að eins mikilli samskipan og
hægt er, en slikt þarf sinn aðlögunar-
tíma.“
„Hvar telur þú að staðið sé bezt að
málefnum þroskaheftra?“
• „Ég held að Sviar standi nú einna
fremstir af Nörðurlöndunum i þessum
málum. Danir voru fyrri til um endurbæt-
ur og voru lengi til fyrirmyndar. Árið
1958 var t.d. sett sérstök löggjöf fyrir
vangefna í Danmörku sem markaði að
mörgu leyti tímamót. Þar voru markmiðin
samfélagsleg aðlögun (normalisering),
sjálfstæð lítil heimili fyrir vangefna með
aðstoð og eftirliti og verndaðir vinnustað-
ir. Eftir að ný lög voru sett i Svíþjóð
varðandi málefni þroskaheftra árið 1968
hefur þróunin orðið ótrúlega hröð þar
enda hafa Sviar veitt til þeirra miklu fé.
En segja má að hvarvetna í heiminum sé
stefnt að samfélagslegri aðlögun þroska-
heftra enda þykir hún tvímælalaust
mannúðlegust og happadrýgst."
„Hvað líður þeirri hlið málsins hér?“
„Hér hefur fram til þessa þótt eðlilegast
að koma vangefnum fyrir á lokuðum
stofnunum og þá lausn verður að taka til
endurskoðunar. T.d. ættum við að spyrja
okkur sem svo: Hvers vegna höfum við —
þessir heilbrigðu — tekið þá ákvörðun?
Er það til þess að við þurfum ekki að
horfa upp á þá? Eða til að forða þeim frá
okkur — ja — miskunnarleysi? Hvers
vegna var þetta álitið bezta lausnin?
Við eigum að leggja niður þessar stóru
stofnanir vegna þess að líf á stórri stofnun
er óeðlilegt og þar er miklu meiri hætta á
geðrænum truflunum, lakari þjónustu og
yfirborðslegri samskiptum heldur en í
smærri einingum.
Hitt er svo annað mál að foreldrar hafa
margir hverjir ekki aðstæður til að hafa
þroskahefta heima nema stóraukin þjón-
usta við þá geri þeirn það mögulegt. Fólk
sem hefur ekki kynnst slíkri þjönustu
gerir sér tæpast grein fyrir hve miklu hún
breytir.
Þar mætti t.d. nefna ráðgjafar- og
greiningarstofnun eða stofnanir, þar sem
foreldrar ættu kost á ráðleggingum og
fyrirgreiðslu. Álagið er oft meira á for-
eldra en ókunnir gera sér grein fyrir. Þess
vegna þyrftu að vera fyrir hendi
skammtímafósturheimili til að létta undir
með þeim. Dagheimili og leikskólar eru
vitaskuld jafn-sjálfsögð fyrir þroskaheft
börn og heilbrigð og viða erlendis eru
gerðar athyglisverðar tilraunir með sam-
eiginlegar dagvistarstofnanir fyrir öll
börn og hafa þær gefið góðan árangur.
„Þroskaheftir eru frábrugðnir heil-
brigðum að þvi leyti
að þeir skynja ekki
aðra og umhverfið á
sama hátt og allur
fjöldinn," sagði
Margrét ennfremur,
„vegna þess að
ákveðin líffæri
þeirra hafa skaddast
á fósturstigi eða sið-
ar. Þess vegna erum
vió, þeir heilbrigðu,
að refsa þeim með
því að loka þá inni á
stofnunum og dæma
þá til að búa við
óeðlilega lífshætti. 1
stað þess að þeim sé
hjálpað til að lifa í
okkar samfélagi er
þeirn ýtt út úr þvi.
Samfélagið hefur
ákveðið að taka þá
ekki til greina eða í mesta lagi sem sjúkl
inga. En það er röng afstaða. I því felst sú
hætta að þeir verði ofverndaðir og van-
ræktir og hvorttveggja standi þeim bein-
línis fyrir þrifum."
„Hver heldurðu að afstaða almennings
sé gagnvart þessum málum?"
„Hún hefur að visu breytzt til batnaðar
að vissu marki en fordómarnir eru rót-
grónir og þeim verður ekki breytt að
gagni fyrr en þetta fólk fer að vera mitt á
meðal okkar — fær að búa við þau skilyrði
sem henta þvi bezt, þannig að það fái þá
tilsögn sem það þarf, þá þjálfun og mennt-
un sem það getur meðtekið og geti unnið á
vinnustað. Þurfi það verndaðan vinnustað
þá verðúr hann að vera fyrir hendi. Hvort
sem það er f járhagslega arðbært eða ekki.
Þau sjónarmið eiga ekki að liggja til
grundvallar heldur það sjónarmið að þetta
fólk á sama rétt á þvi að fá að vinna, eins
og geta þess leyfir, rétt eins og aðrir.
Aliir einstaklingar, þroskaheftir jafnt
sem aðrir geta tekið við einhverri þjálfun
og þessi þjálfun eða kennsla getur verið i
mörgu fólgin. Sumum þarf að kenna að
ganga, þótt aðrir læri það hjálparlaust.
Öðrum þarf að kenna að halda sér hrein-
um og snyrta sig. Þetta eru mikilvæg
atriði fyrir þann sem á þarf að halda.
Þjálfunina þarf að miða við þroskastig
hvers og eins. Og hægt er að örfa og
„stimulera" á ótal sviðum.
Þjálfun fyrir alvarlega þroskahefta er
oft kennd við kerfi sem kallað er ADL og
er skammstöfun á „atferli daglegs lifs“.
Það sem er oft mesta hindrunin hjá
þroskaheftum er hve erfitt þeir eiga með
að gera sig skiljanlegan i tali, þótt þeir
hins vegar, skilji oft hvað við þá er sagt.
Þetta hamlar mjög samskiptum þroska-
heftra við aðra þvi að málið er þýðingar-
mesta tækið til eðlilegra samskipta. Þess
vegna hættir mörgum til að tala við
þroskahefta eins og smábörn sem er mjög
litillækkandi fyrir þessa einstaklinga.
Félagssálfræðin kennir okkur að
persónuleikinn mótist mjög mikið af upp-
eldi okkar og umhverfi. Menn fá sína
sjálfsmynd af viðbrögðum annarra sem i
kring um þá eru og haga sér samkvæmt
því. Þetta gildir lika um þroskahefta. Ef
komið er alla tið fram við þá eins og börn
þá verða þeir lika ailtaf eins og börn. Á
barnsárum þurfa þroskaheftir auðvitað
vernd éins og önnur börn en það þarf
einnig að kenna þeim á umhverfið og þau
verða að læra að umgangast aðra. Þegar
þroskaheftir komast á gelgjuskeió er lík-
amlegur þroski oft eðlilegur, en ekki sá
andlegi svo þeir geti spjarað sig af eigin
rammleik. Þeir þurfa þvi aðstoð og leið-
beiningar. En aðstoðin á ekki að vera í þvi
fóigin að fá þeim leikfangabila og brúður
að leika sér að.
í samskiptum við þroskahefta er mikið
atriði að komið sé fram við þá á eðlilegan
hátt. Þeir eru oft einlægir og opnir í eðli
sínu og búa yfir þörf á samskiptum við
aðra eins og allir. Þeir eru auðvitað mis-
munandi skapi farnir eins og venjulegt
fólk og því mismunandi auðvelt að um-
gangast þá.
Ef til vill finnst okkur framkoma þeirra
og fas stundum
ankannalegt — öðru-
vísi en tíðkast — en
skyldum við ekki
hafa gott af því að
kynnast mannlífinu í
sem fjölbreyttastri
mynd. Og við skulum
heldur ekki gleyma
þvi að margt af þessu
fólki hefur aldrei í
skóla komið né feng-
ið kennslu eða þjálf-
un sem hentar því.
Það er hollt fyrir
okkur að lita fyrst í
eigin barm áður en
við dæmum þá. Hjá
hverjum liggur van-
rækslan? Hjá okkur
sem guð gaf vitið?
Þetta fólk hefur
ánægjuaf þvisamaog
við, þvi finnst gaman að hlusta á tónlist,
dansa, fara i ferðalög en það er bara svo
sjaldan sem þvi gefst kostur á að njóta
þessara gæða.
Eg tel líka að vandamálum foreldra
þroskaheftra hafi ekki verið nándar nærri
nógur gaumur gefinn hér. Það þarf t.d.
enginn að segja mér að foreldrum finnist
mál sins vangefna barns afgreitt, þegar
þaó hefur verið vistað á stofnun. Vistun
getur verkað á foreldra eins og refsing
Framhald ábls. 16.
Margrét Margeirsdóttir,
félagsráSgjafi
©