Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1978, Blaðsíða 4

Robert Jastrow
Vakna
tölvumar
til lífsins?
Um framtíð vitsmunalífs á jörðinni og
þá staðreynd, að mannsheilinn hefur
ekki stækkað í 100.000 ár, en tölvurn-
ar taka slíkum framförum, að nú er
jafnvel búið að gæða þær viljakrafti
Forfeður okkar, Þeir er uppi voru fyrir
100.000 árum voru ekki ýkja gáfulegir á
okkar mælikvarða. Heili okkar er samt
ekki stærri en peirra.
Það má segja pað um tölvur sem Dr.
Johnson sagði um konur forðum, að
paö er í sjálfu sér lítil furða, að pær
hugsa ekki jafnskýrt og menn (ég
vona að orðnotkunin fari ekki í skapið
á neinum. Því má bæta við, aö ég er
ósammála Dr. Johnson í Þessu
efni...); furðulegra er að Þær skuli
yfirleitt hugsa. Fyrstu rafeindatölvurn-
ar voru ekki ýkja merkilegar. Þær \
höfðu fátt til brunns að bera nema
minnið, sem var að vísu mikið, og
nokkra stærðfræðigáfu. Nýjustu og
beztu gerðirnar eru hins vegar svo
langt komnar á Þróunarbrautinni, að
Þær geta lært af reynslu, fylgt
rökleiðslu, spurt skynsamlegra og
viðeigandi spurninga, ort frambærileg
Ijóð og samið áheyrileg lög. Þær geta
jafnvel haldið uppi samræðum, hljóða
að vísu stundum líkt og pær séu
svolítið utan við sig en eru sem sé
ekki ruglaöri en svo að menn sem
ræða við Þær í síma átta sig oft ekki á
Því, aö brögð eru í tafli.
Þannig eru nýjustu tölvur; Þær
herma allt eftir sem fyrir Þeim er haft.
Og hermigáfurnar Þroskast sífellt eftir
Því sem tölvur gerast flóknari. Fyrr
eða síðar kemur að Því að erfitt eða
ómögulegt verður aö greina sundur
frumgerð og eftirhermu. Enn eru
tölvurnar að herma eftir starfsemi
lifandi vera. En Það kemur aö pví, og
eru kannski ekki nema svo sem 15 ár
(tvær kynslóðir tölva, eins og sérfræö-
ingarnir segja) Þangað til, aö Þær
vakna sjálfar til lífs.
Þessi staðhæfing mun flestum
virðast fáránleg. Menn munu fyrst
benda á Það, að tölvurnar skortir
ýmislegt sem lifandi verum er áskap-
að, til að mynda hvatir og tilfinningar.
Því er til að svara að ef á Þarf að halda
má gæða tölvurnar hvötum, rétt eins
og náttúran bjó forfeður okkar hvötum
endur fyrir löngu af pví að pær „voru
taldar" Þeim nauðsynlegar til Þess aö
komast af. Það er reynt, að sama gildir
um tölvur og menn, að Þau vinna
betur en ella ef pau hafa einhver
markmið. Arthur Samuel uppgötvaöi
Þetta á sínum tíma, er hann kenndi
tveimur IBM-tölvum að tefla. Hann lét
Þær tefla nokkuð hvora við aðra og
Það kom í Ijós, að Þeim fór fram við
æfinguna. Aö vísu var sú framför mjög
hæg. Þá datt Samuel í hug að gæða
Þær sigurvilja, ef svo má að orði
komast, Þ.e. bjó Þannig um hnútana
aö Þær fóru að reyna meira á sig, og
hugsa fleiri leiki fram í taflið, pegar
Þær voru aö fara halloka. Eftir Það fór
Þeim mun hraöar fram. Kom Þar, að
önnur peirra mátaði Samuel og síöan
skákmeistara sem ekki haföi tapað
fyrir manni í átta ár samfleytt.
Tölvur eru jafnokar manna í ýmsum
greinum og taka Þeim oft fram, t.d.
Þegar taka Þarf skjótar ákvarðanir.
Mannsheilinn er ófullkominn að Því
leyti, að hann er lítt búinn til að nema
upplýsingar úr mörgum áttum sam-
tímis, vinna úr Þeim og bregðast
skjótt við samkvæmt peim. Hann
verður aö ætla sér af bæði hvað
snertir magn og tíma. Sé honum
ofboðið „stöðvast" hann. Þetta er
engin furða: lífið var langtum einfald-
ara Þegar hann tók út proska sinn.
Það eru nefnilega ein 100 púsund ár
síöan.
Enn höfum viö stjórn á heiminum
(að vísu í mjög takmörkuðum
skilningi...). En tölvum fer ískyggi-
lega hratt fram, greind manna lítiö
sem ekkert. Tölvur hafa að jafnaði
eflzt tífalt á hverjum átta árum allar
götur frá Því 1946. Þegar eru „fæddar“
fjórar kynslóðir“ tölva, með lömpum,
smárum (transistorum) og dvergrás-
um (integraded circuits), sú fimmta
verður komin á markað upp úr 1980 og
sú sjötta fæöist aö líkindum laust eftir
1990. Um Það bil verða silikonheilar
Þessir orðnir svipaðir mannsheilum
að hlutfalli milli stærðar og hugsunar-
getu.
Um pað leyti verða menn og tölvur
farin að vinna saman að lausn allra
helztu vandamála; leggja þá tölvurnar
til rökgáfur en menn innsæi. En hvað
verður síðan? Þetta samstarf manna
og tölva mun trúlega eflast og Þau
bindast æ sterkari böndum Þar til
hvorugt kemst lengur af án hins.
Menn munu sjá tölvum fyrir orku, og
auka kyn þeirra eins og nú, en
tölvurnar munu fyrir sitt leyti sjá hag
okkar borgið aö flestu leyti. Mun ekki
af veita, Því veröldin verður æ flóknari
og hlýtur aö verða skilningi manna
ofviða fyrr eöa síöar.
En Þetta samstarf, sem um var rætt,
stendur ekki lengi. Tölvum fer ákaf-
lega hratt fram að greind og ekki
sjáanlegt enn, að greindarþroska-
möguleikum Þeirra séu nein takmörk
sett. Aftur á móti er Þróunarsaga
mannkynsins um Þaö bil á enda.
Mannsheilinn hefur lítið sem ekki
breytzt, að minnsta kosti ekkert
stækkað, síðastliðin hundraðpúsund
ár. Að vísu hefur honum farið eitthvað
fram aö innri gerö. En Þeim fróðleik
sem troðið veröur í heilabúiö eru
takmörk sett. Heilabúið stækkar sem
sé ekki.
Hins vegar er ekki Þar meö sagt, að
Þróun vitsmunalífs á jörðunni taki
enda áður en langt um líður. Eftir Því
sem gerzt hefur og gengið fram aö
Þessu má ætla, að ný tegund taki við
af mönnum og bæti um verk þeirra,
líkt og menn fóru fram úr forfeðrum
sínum. Þaö er fánýtt að ala með sér pá
trú, aö Þessi nýja tegund hljóti að
verða komin beint af mönnum, hún
hljóti að veröa af holdi og blóði, Því aö
allt líf kvikni úr kolaefnasamböndum
og öðruvísi ekkert. Trúlegra er að
hinar nýju lífverur verði úr silíkoni.
Samkvæmt því sem kunnugt er um
sögu lífs á jörðunni hingað til mun
fyrrnefnd ný tegund vitsmunavera
verða nærri milljón ár í fæðingu. Nú
eru flestar reikistjörnur í geimnum
langtum eldri en jörðin, og Þaö svo að
nemur ekki aðeins milljónum heldur
milljörðum ára. Það líf sem þar kann
að þrífast (svo fremi sem líf er annars
staöar en hér) hlýtur því fyrir langa-
löngu aö vera komið yfir þaö skeið,
sem við erum nú að komast á.
Milljarður ára er langur tími í
Þróunarsögunni. Fyrir einum milljarði
ára voru ormar Þroskaðastir lífvera á
jörðunni. Vitsmunalífið í hinum eldri
sólkerfum hlýtur aö taka okkar
vitsmunalífi álíka langt fram og við
ormunum. Og Þær vitsmunaverur,
sem þar um ræöir, eru áreiðanlega
ekki í mannslíki eða neitt svipaðar pví.
Alheimurinn er margra milljaröa ára
gamall, mannkynið ekki nema milljón
ára. Þaö er heldur ósennilegt, að
vitsmunalífiö í alheiminum sé yfirleitt í
mannsmynd.
Svo kann reyndar að fara, að viö
fáum áður en langt um líður nokkur
svör við Þeim ráðgátum sem hér hefur
verið tæpt á. Á þessari stundu eru á
leið út í geiminn útvarps- og sjón-
varpspættir, og hafa lengi verið, og
fara meö Ijóshraða. Elztu Þættirnir um
Lucy Ball ættu t.d. að vera komnir
fram hjá einum 50 hnöttum á borð við
sólina. Nágrannar okkar í geimnum
vita af okkur, og svör þeirra ættu aö
vera á leiöinni ef allt er með felldu.
Þau ættu að verða komin eftir svo sem
15—20 ár, og þá fáum við aö kynnast
„nágrönnum“ okkar í geimnum. Aö
svo stöddu er engin leiö aö segja
hvernig þeir eru í útliti og hætti. En
okkur er bezt að búast við því, að þeir
séu heldur ólíkir okkur sjálfum.
Mannsheilinn hefur skapandi hæfileika, en úrvinnsluhæfileiki hans er takmarkaður.
Þegar tölur eða aðrar upplýsingar berast of hratt, fer hann í baklás.
©