Lesbók Morgunblaðsins - 29.04.1989, Síða 4

-
Biblían er heimur út af fyrir sig
og óþrjótandi náma fyrir skald
■A
AÐ er líklega á þremur stöðum sem ég hef
persónulega kynnst leikritum eða sjónleikjum
um trúarleg efni sérstaklega. Raunar álít ég
nú að í öllu mannlegu lífi sé trúarlegur þátt-
ur, en hér á ég sérstaklega við sjónleiki með
Rætt við séra Jakob
Jónsson, höfund þriggja
einþáttunga er byggja á
trúarlegum efnum og
sýndir á Kirkjulistahátíð
Hallgrímskirkju
eftir HRAFN
JÖKULSSON
áherslu á trúarlíf og trúarsiði og þær spurn-
ingar sem snerta trúarbrögðin“, segir séra
Jakob þegar ég spyr hann hvenær hann
hafi fyrst fengið áhuga á leiklist sem tengd-
ist trúarlegum efnum. „Fyrstu kynnin af
slíkum leikjum voru þegar ég var prestur
vestur i Ameríku á fjórða áratugnum, í
Kanada. Þar höfðu á góðæristímum verið
teknir upp helgileikir um jólin, alltaf á fjórða
sunnudag í jólaföstu. í stórborgunum voru
settir upp leikir sem kostuðu mikla peninga
og var mikið viðhaft. En þarna hjá okkur
höfðu nú verið ýmsir erfiðleikar, uppskeru-
brestur og annað slíkt, svo okkur var þröng-
ur stakkur sniðinn. Við höfðum úr litlu að
spila, en við áttum fallegan bláan himin og
töluvert af englavængjum. Mér datt í hug
að semja sjálfur helgileiki fyrir þessar sam-
komur, og þá voru það börnin og ungling-
amir úr sunnudagaskólanum sem stóðu að
þeim. Auðvitað þurfti allt að vera á hinn
einfaldasta máta og ekki hægt að gera kröf-
ur til mikillar leiklistar. En þessar jólaguðs-
þjónustur voru áreiðanlega þær mest sóttu
í allri byggðinni og það var eina guðsþjón-
ustan á árinu þar sem bókstaflega allir
kristnir trúflokkar sameinuðust. Það var
aðeins lítill hluti guðsþjónustunnar sem fór
fram á íslensku, og helgileikina samdi ég á
ensku.
Ég kynntist helgileikjum einnig í Frakk-
landi á þingi sem fyallaði um trúarlega leiki,
ekki einungis þá sem féllu inn í helgisiði
guðsþjónustunnar, heldur trúarlega leiki
yfirleitt. Það var reglulega gaman að sjá
öll þau afbrigði sem þar gátu komið fram.
Svo í þriðja lagi kynntist ég þessu í
Sviþjóð, en Svíar hafa dálítið félag sem
heldur uppi slíkum leikjum. Og það var fyr-
ir áhrif þaðan að ég skrifaði helgileik sem
hét Bartimeus blindi. Það eru orðin mörg
ár síðan hann var sýndur, en frumsýningin
fór fram á Bessastöðum að tilhlutan As-
geirs Ásgeirssonar forseta. Leikurinn var
sýndur nokkrum sinnum hér á landi. Megin-
reglan hjá mér var sú að ég bað sóknarprest-
inn á hveijum stað að taka þátt í sýning-
unni; munurinn á helgileikjum og leikhús-
verkum felst í því sem krakkamir myndu
kalla að í helgileikjum þarf að vera „alvöru"
prestur. Við lítum þá á leikarana sem þátt-
takendur í guðsþjónustunni rétt eins og
organistann eða söngflokkinn.
Helgileikurinn er athöfn sem allur söfnuð-
urinn ekki aðeins horfir á heldur einnig tek-
ur þátt í. Þarna skilur á milli helgileikja,
sem eru beinlínis athafnir í kirkju, og hins
vegar leikhúsverka um trúarleg efni. Og
þessir þrír einþáttungar sem nú á að fara
Séra Jakob Jónsson
Morgunblaðið/Bjami
að sýna em ekki helgileikir í þessum skiln-
ingi sem ég hef verið að tala um, heldur
em þeir leikhúsverk um efni sem er tengt
biblíunni. Biblian er heimur út af fyrir sig;
þar er óþijótancfi náma fyrir skáld, eins og
dæmin hafa sannað í gegnum aldimar. Þess
vegna álít ég að það væri gleðilegt ef fleiri
íslenskir höfundar tækju sér fyrir hendur
að vinna efni úr biblíunni. Og þá væri það
ósköp æskilegt að áhorfendumir sjálfir vissu
meira um biblíuna.
— Finnst þér aó fólk sé almennt ekki
nógu vel heima í biblíunni?
„Við emm aldrei nógu vel heima í henni!
Jafnvel þó við höfum verið að lesa hana
alla ævi. Það er ein tegund af bókmenntum
sem mér finnst okkur vanta hér, en til
dæmis Danir eiga í ríkum mæli, en það em
rit um biblíuna sjálfa frá bókmehntalegu
sjónarmiði.“
— Byggiróu þaettina aó miklu leyti á
sógulegum heimildum?
„Það má ekki líta á þá sem sögulega
þætti í þeim skilningi að ég sé að segja
sögu sem ég veit að hafi gerst. Það sem
ég veit er kveikjan að því sem ég bý til.
Fyrsti þátturinn er um Heródes Antipas,
fjórðungsstjóra í Galíleu, sem var sonur
Heródesar mikla. Heródes ætlar að yfir-
heyra Jesú, en fær ekkert svar frá honum.
Þessi einþáttungur er eintal; það er Heródes
einn sem talar. I öðmm einþáttungnum em
tvær persónur; María móðir Jesú og Júdith,
sem ég nefni svo, móðir Júdasar ískaríot.
Ég vil ekki segja neitt nánar um efnið í
þessum leik, enda er mönnum ætlað að fá
vitneskju um það með því að sjá sýninguna.
Þriðji þátturinn er um Pontíus Pílatus, sem
dæmdi Jesú til dauða. Pílatus var síðar
handtekinn og í leikritinu er hann á flótta
frá fangavörðum og lendir hann inni hjá
Maríu Magdalenu, sem var fyrsti upprisu-
votturinn. Ég legg áherslu á að menntaðir
leikarar halda uppi þessum leikjum. Það em
náttúmlega til ýmsir helgileikir sem em
skrifaðir hreint og beint fyrir unglinga eða
sunnudagaskólaböm og em þá miðaðir við
þeirra getu. En þessir leikir sem ég er að
tala um kreíjast miklu meira og em öðmv-
ísi verk. Og ég vil gjarnan koma því að, að
ég hef óblandna unun af því að vinna með
leikurum; að horfa upp á vinnubrögð þeirra
til dæmis. Ég efast um að það séu nokkrir
menn í þjóðfélaginu sem em jafn nákvæmir
í vinnubrögðum sínurn."
— Hefur þú unnió meö aðstandendum
sýningarinnar?
„Ég hef farið yfir textann með þeim og
verið viðstaddur æfingar. Ég hygg að það
sé nauðsynlegt, þegar því verður komið við,
að samvinna sé á milli höfundar annars
vegar og leikstjóra og leikara hins vegar.“
— Hvaðgeturóu sagt mér um tiluró verk-
anna?
„Þau em eiginlega alveg ný. Á síðustu
ámm hefur högum mínum verið þannig
Viljum fá fólk til fundar við kirkjuna
ið viljum að kirkjan sé lifandi vettvangur fólks
og við viljum auka vægi kirkjulegra lista í
menningarlífinu. Á miðöldum er hægt að segja
að kirkjan hafi verið móðir myndlistar og
tónlistar; þetta forystuhlutverk hefur nú tap-
Rætt við Hörð
Áskelsson
ast og jafnvel skapast það viðhorf að kirkju-
list sé annars flokks. Við sem að hátíðinni
stöndum höfum hins vegar lagt mikinn
metnað í þessa dagskrá, þar sem á íjórða
hundrað manns koma við sögu. Við viljum
skapa stemmningu um kirkjuna, vekja um-
ræður og athygli á henni,“ sagði Hörður
Áskelsson um Kirkjulistahátíð, sem haldin
er nú á vordögum, 5.—15. maí.
Það er Listvinafélag Hallgrímskirkju sem
að hátíðinni stendur, en hún er nú haldin í
annað sinn. Að sögn Harðar er stefnt að
því að efna til slíkrar hátíðar annað hvert
ár, það árið sem Listahátíð í Reykjavík er
ekki haldin. „Það er yfirlýst markmið okkar
að kalla fleiri til samstarfs næst,“ sagði
Hörður. „Við munum þá væntanlega leita
eftir samstarfi við fleiri kirkjur í Reykjavík-
urprófastsdæmi, og dreifa atriðum hátíðar-
innar."
Dagskrá Kirkjulistarhátíðarinnar er afar
fjölbreytt og spannar leiklist, myndlist og
tónlist. Tónlistin og veigamest og þar ber
hæst flutning óratoríunnar Elía eftir Felix
Mendelssohn með fjórum einsöngvurum,
Sinfóníuhljómsveit íslands og Mótettukór
Hallgrímskirkju undir stjórn Harðar Áskels-
sonar.
Mendelssohn samdi óratoríuna Elía árið
1846; hún var frumflutt í Birmingham und-
ir stjórn höfundarins og sló þegar í gegn.
Verkið segir sögu spámannsins Elía með
orðum Gamla testamentisins, en inn í frá-
sögnina fléttast Davíðssálmar og aðrir lof-
gjörðar- og bænatextar ritningarinnar.
Einsöngvararnir fjórir koma frá megin-
landi Evrópu. Þeir eru allir ungir að árum
4