Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1992, Blaðsíða 2

ÞORVALDUR
SÆMUNDSSON
Þurídur
formaður
Þuríður snarast þóftu á mar.
Þýður svar: „Menn æri!"
Stýrið hjarar. Ströndin bar
strikað vara særi.
Eiríkur Snorrason.
Hafið hennar sálu seiddi.
Svalkalt djúpið hófst og freyddi,
ersigldi hún einbeitt djarft um
dröfn.
Henni ei Sundið ófært ægði.
Ólgu hafsins þegar lægði,
stýrði hún fieyi heilu í höfn.
Fast hún sótti fiskimiðin;
við færadráttinn næsta iðin,
þótt væru ei ávallt veður blíð.
Víst hún lenti í vanda þungum,
varðist rógi og illum tungum,
en barðist mest við brim og hríð.
Þegar særinn sauð á keipum,
söngur storms lét hátt í reipum,
þá var henni ei sorg í sál.
Baráttan við storma’ og strauma
stælti henni kjark og drauma:
Sigling helgast hugðarmál.
Hafinu var björgin bundin,
biðin löng við ófær sundin,
er brimið lukti vík og vog.
Beitti’ hún löngum snerpu og
snilli,
snögg að skjótast brota milli.
Örugg voru áratog.
Heldur þóttu harðleg svörin,
helst í ætt við óblíð kjörin.
Við hana sjaldan lífið lék.
Þróttmikið og meitlað málið
minnti á hart og biturt stálið.
Kunn hún var fyrir kjark og þrek.
Hennar skap var áþekkt öldu,
sem ólgar, rís á hafi köldu,
en niðar stundum létt við land.
Fáa átti hún vildarvini,
en virti mikils sterka hlyni,
er skelfdust eigi geigvænt grand.
Kom þar loks að konan trausta
kvaddi ver og drengi hrausta.
í naust var dregið fengsælt far.
En ávallt hún til elli þráði
útsæinn, þar glímu hún háði,
og löngum hana á brjóstum bar.
Þuríður Einarsdóttir, 1777-1863, er eina
konan, sem vitaö er til að stundað hafi
formennsku austanfjalls á vetrarvertíðum.
Hún stundaði sjó í um 50 ár, þar af var
hún formaður á Stokkseyri í 15 ár og í
Þorlákshöfn í 10 ár. Sjómennskan hefur
öðru fremur haldið nafni hennar á lofti,
enda er hún nafnkenndust allra formanna
í verstöðvum austanfjalls á 19. öld.
Höfundur er fyrrverandi kennari.
Var Shakespeare
kaþólskur?
ed Hughes vann að ritinu:
Shákespeare and the
Goddess of Complete
Being í tíu ár. Ritið kom
út hjá Faber and Faber
í marz sl.
Kveikjan að ritinu eru
skoðanir Hughes á þeirri
byltingu sem siðaskiptin urðu í enskri sögu
á 16. öld. Englendingar voru kaþóiskir þar
til fyrir nokkur hundruð árum, en þá „frysti
þá inn í mótmælendatrú“. Ted Hughes er
sem kunnugt er lárviðarskáld Englendinga
frá 1984. Hann er talinn hafa haft mjög
mikil áhrif á enska ljóðagerð og er frumleg-
astur enskra nútímaskálda. Fyrsta ljóðabók
hans kom út 1957. Síðan hefur hver bókin
rekið aðra. Seint á sjöunda áratuginum tók
goðsögunnar, mýtunnar, að gæta í kvæðum
hans. „From the Life and Songs of the
Crow“ 1970 er magnaður kvæðabálkur þar
sem krákan segir sköpunarsögurnar á sinn
hátt. Dýrin, náttúran, fljót og eyðilegt
landslagið eru svið Hughes. Þessu fylgir
söguleg vitund hans, sem er dýpri og altæk-
ari í verkum hans en með nokkru öðru
ensku skáldi nú á dögum. Þetta samvefst
goðsögunni, náttúrudýrkun og skynjun afla
sem eru ekki af þessum heimi og heimi
ævintýra og þjóðsagna. Hann gæti manna
best skynjað mynd Gríms Thomsens af tím-
um ævintýra og dularmagna: „Þá var líf
og ijör í fjöllum,/ fögnuður í dvergabólum/
þá var kvikt í klettum öllum/ kátt og
skemmtilegt í hólum/ þá var nægt af
tryggðatröllum/ og töfrafróðum hringasól-
um/ en jötnar sátu á tindum tignir/ trúðu
menn og voru skyggnir. — Nú er komin
önnur öldin/ ófreskir ei fínnast halir/ dáinn
út er dvergafjöldinn/ Dofra standa auðir
salir/ enginn sér um sumarkvöldin/ svífa
huldufólk um dalinn/ mehn sjá illa og
minna trúa/í maganum flestra sálir búa.
(Búarímur.)
í þessari bók Ted Hughes koma fram
kenningar Roberts GraveS um fornan
átrúnað og Hvítu gyðjuna (The White God-
dess 1948). Dularöfl náttúrunnar og skáld-
skapurinn eru innviðir þessarar meðvitund-
ar. Þessi fomi heimur samlagaðist, að skoð-
un Hughes, kaþólskri trúarvitund. Synda-
fallið varð með siðskiptunum. Síðan hafa
Englendingar þjáðst af vondri samvisku.
Siðaskiptin á Englandi voru svartnætti
mikils hluta þjóðarinnar, listavðrk og hand-
rit voru brotin og brennd, kirkjur og klaust-
ur rifín og fjöldi manna settur út á gadd-
inn, — enn þann dag í dag má sjá aðferð-
ir barbaranna í rústum og leifum kirkju-
legra bygginga. Þessu fylgdu pyndingar
og aftökur.
Sá sem sleit öll tengsl við páfastólinn
og hóf mótun ríkiskirkju á Englandi var
Hinrik VIII. Hann verður, í þessari mýtu,
ófreskjan sem veldur syndafallinu. Það er
bæði styrkleiki og veikleiki þessa rits að
Ted Hughes lítur á enska sögu sem stór-
kostlega mýtu, á þann hátt magnar hann
mynd sögunnar um allar aldir. Sagan er
máluð sterkum litum og penslarnir eru
breiðir og litameðferðin afgerandi og
mögnuð. Ted Hughes er ekki einn á báti
að gera sögu vissra tímaþila þjóðarsögunn-
ar að mýtu, það er mjög algengt, þegar
menn láta tilfinningamar ráða útlistun
sögunnar, sem oft vill verða. Þjóðemis-
stefnur 19. og 20. aldar hafa mótað sögu
margra þjóða að mýtunni. Og sú saga er
þeim sem gengur henni á vald jafnsönn
og þurrar hlutfallstölur, ef ekki sannari
og ólíkt skemmtilegri. En eins og kunnugt
er, er auðvelt að taka tölur í þjónustu
lyginnar.
Shakespeare hefur alltaf verið mönnum
ráðgáta. Ótal bækur hafa birst um hann
og verk hans og þau krufin af mikilli íþrótt.
Skoðanir manna eru skiptar um persón-
una, hver hann var og hvað hann segir í
verkum sínum. Um trúarafstöðu Shakespe-
ares hefur verið deilt. Margir álíta hann
vera trúlausan, þótt hann hafí haft við
hefðbundnar iðkanir á sínum tíma.
Flestum kemur saman um hver Shake-
speare var og ættir hans eru raktar sam-
kvæmt því. í riti Peters Milwards jesúítap-
aters og fræðimanns: „Shakespeare’s Rel-
igious Background“ em ættir Shakespears
raktar og svo gerir Ted Hughes í sínu riti.
Ardens ættin, sem var ættarnafn móður
hans, var öll talin rammkaþólsk og Edward
Arden af hliðargrein við móður Shakespe-
ares var grunaður um að hafa tekið þátt
í samsæri um að myrða Elisabetu I. Vegna
þessa gmns var aftur hafin ofsókn á hend-
ur hinum grunuðu. Edward Arden var
dæmdur til dauða og tekinn (af lífi. Ted
Hughes fjallar um föður Shakespeares,
John, og að hann hafi neitað að taka þátt
í guðsþjónustum ensku biskupakirkjunnar.
Ted Hughes telur einnig að hin svonefnda
„Andlega erfðaskrá“ Johns, sem fannst
185 árum eftir lát Johns (d. 1601) undirrit-
uð af John Shakespeare, sé staðfesting og
yfírlýsing um að hann sé trúaður kaþólikki.
Það em þessi ótvíræðu tengsl ættmenna
og skylduliðs Shakespeares, sem urðu
kveikjan að útlistun hans á leikritum
Shakespeares. Hughes telur að þegar
Shakespeare yrkir um Venus hafí hann í
huga Maríu mey.
Hann telur að Shakespeare hafí „verið
vitni að hinum hryllilegu ofsóknum á hend-
ur kaþólikkum og að hann hafí verið svo
kaþólskur, eins og hann telur sig sjá í verk-
um hans, að það hafí nálgast fífldirfsku á
þessum tímum.“
Hughes gerir Shakespeare að sjálfum
sér í útlistun sinni á sögu Englands og að
honum hafí verið ljóst það „syndafall“ sem
varð í enskri þjóðarsál, með siðaskiptunum.
Þar með hafí heildstæður menningarheim-
ur kristinnar og heiðinnar magíu hrunið,
tveir heimar miðalda og þar með hafi tap-
ast „hin andlega spektin“ og Jarðligur
skilningur“ mótað enskan mannheim með
þeim afleiðingum, sem Ted Huges telur
að hafi leitt þjóðina frá upphaflegu sam-
spili við dulin öfl til eyðimerkur markaðs-
torgsins.
Meginþátturinn í riti Hughes eru tveir
ljóðabálkar Shakespeares, „Rape of
Lucrece“ og „Venus and Adonis“. Kveikju
þessara kvæða beggja er að finna í Mynd-
breytingum Ovidiusar og reyndar fleiri
heimildum, sem Shakespeare mun hafa
kynnst. Á menntaskólaárum hans í Strat-
ford-skólanum var mikil áhersla lögð á
Myndbreytingar Ovidiusar og þar hlaut
hann þá grunnmenntun sem varð honum
lykillinn að menningarheimum fornaldar
og miðalda. „Venus and Adonis“ var fyrsta
kvæðið sem var prentað eftir Shakespeare
1593. Hann mun hafa samið það árið áð-
ur, en tvö árin áður hafði plágan geisað í
London, svo að leikhúsin voru lokuð. Kvæð-
ið er byggt á sögunni í Myndbreytingum,
10. bók í 75 ljóðlínum.
„Rape of Lucrece“ var prentað árið 1594
og er byggt á Ovidiusi og Livíusi, sem
Shakespeare hefur einnig lesið. Ted Hug-
hes fjallar um þessi tvö kvæði og skýrir
þau á sinn hátt í þeim magnaða stíl, sem
honum er svo laginn. í „Rape of Lucrece“
lætur hann að því liggja að í því felist tákn,
Lucrece sé tákn „um ofsótt trúarbrögð, sem
samtíðarmenn Shakespeares hafi skilið
mætavel og Tarquinius sé tákn þess sem
eyðileggi helga staði og syívirði fornar
hefðir.“
Hughes fer offari í þessari túlkun sinni,
hann líkir Lucrece við Maríu mey og
Tarquinius er ofsækjandinn í gervi mótmæ-
landans. í kvæðinu segir: „Have battered
down her consecrated wall,“ sem Hughes
útleggur sem skilning Shakespeares á ráni
og eyðileggingu klaustranna og réttar-
morðum á munkum og ábótum.
Þessar útlistanir Hughes virðast fráleit-
ar, en honum tekst að draga úr fráleitn-
inni með stílsnilld sinni og trú á það sem
hann er að segja.
Hann er „haldinn“ og maður sem er
„haldinn“, getur skapað dýrlegustu lista-
verk og magnað upp öfl, sem hann ræður
ekki við. Bók Hughes er af þessum toga
og þessvegna er hún smitandi. ímyndunar-
afl hans leiðir hann í ógöngur en einnig
til útsýnisstaða, þaðan sem má líta það sem
áður var hulið sjónum manna. Hafi einhver
sýnt augljóslega hrylling siðaskiptatím-
anna á Englandi þá er það lárviðarskáldið.
Hughes heldur því fram og ber fyrir sig
arfsagnir, en getur ekki frekar heimilda,
að Shakespeare hafí dáið sem „papisti“.
Þetta er fullyrðing sem bíður frekari gagna.
Shakespeare semur leikrit sín í skugga
siðaskiptanna. Á slíkum byltingatímum
birtast ýmsir jákvæðir og neikvæðir þættir
mannlegs eðlis skýrar en ella og mannleg
tilvera verður í huga skáldsins:
Sljór farandskuggi er lífíð, leikari sem
fremur klæki á fjölunum um stund og
þegar uppfrá því, stutt lygasaga þulin
af vitfirringi, haldlaus geip, óráð, sem
merkir ekkert.
(Þýðing Helga Hálfdánarsonar.)
En hin kraftmikla og maníska kaþólska
„deconstruction" Teds Hughes verður allt
of Iangsótt varðandi textana eins og oft
vill verða og getur tekið á sig kátlegar
myndir þegar minni bógar en Ted Hughes
taka að stunda ílestur texta með bók-
menntalegum útlistunum, eins og átakan-
leg dæmi má sjá um meðal íslenskra „fram-
úrstefnu" bókmenntafræðinga. En sú
„framúrstefna“ er nú að leggja upp laup-
ana að minnsta kosti í móðurlandinu,
Frakklandi.
SlGLAUGUR BRYNLEIFSSON.