Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1992, Síða 7

•jálfur
um af
gerði
frá brautarstöðinni og á leiðinni, er ég var
að nálgast ákvörðunarstaðinn, varð á vegi
mínum kona, sem endilega vildi snúa mér á
rétta braut í trúarbrögðum og veifaði að mér
bæklingum og vildi beina leið minni í hús
þar sem var skóli hinnar einu og sönnu búdda-
hatrúar, elti hún mig í dijúga stund, áður
en henni varð loksins ljóst, að sennilega
væri þessum heiðingja ekki við bjargandi.
Á Nútímalistasafninu var í gangi merkileg
sýning, er nefndist „Van Gogh og Japan“,
en þar voru sýnd og skilgreind áhrif, sem
meistarinn varð fyrir af japanskri list, einnig
voru þar nokkur verk samtíðarmanna hans
og félaga, er sóttu margt í smiðju Japana.
Þetta var á sunnudegi og var mannþröng-
in gríðarleg enda var mjög liðið á sýningar-
tímann. Það var ekki einungis ánægjulegt
að sjá ýmis verk meistarans og félaga hans,
sem ég hafði ekki séð áður, heldur var jafn-
vel enn ánægjulegra að sjá samanburðar-
myndimar, sem voru íjöldi trérista eftir
marga helstu meistara Japana á löngu tíma-
bili, sem Theo bróðir hans hafði safnað, svo
sem Utamaro, Hiroshige, Kiyonage, Eisen,
Kunisada, Kuniyoshi, Senchó og Yoshitora
ásamt myndskreyttum vikublöðum Parísa-
borgar frá því seinni hluta nítjándu aldar.
Safnið er í látlausri en glæsilegri bygg-
ingu, þar sem megináherslan hefur verið lögð
á að það, sem til sýnis er, njóti sín. Það er
einmitt vandi margra nýrra safna í vestrinu,
að þau eru of oft líkari minnismerki yfir
húsameistarann, er teiknaði þau, en söfnum.
Ég var víst eini bleikskinninn á safninu
allan þann tíma er ég dvaldi þar, a.m.k. rakst
ég ekki á neinn annan, og þar sem allir klædd-
ust svörtu, hafði ég það á tilfinningunni í
mannmergðinni sem væri ég agnarlítil hvít
fluga í kolsvörtum flugnasvermi. En því var
við brugðið, hve gott er að skoða söfn með
Japönum og mun betra en þeim í vestrinu,
því að J>eir eru ólíkt tillitssamari og skipu-
legri. Ég átti svo góða stund á kaffistofu
safnsins, sem var staðsett nákvæmlega á
réttum stað og skoðaði þvínæst safnið sjálft
dijúga stund. Það er mjög athyglisvert og
einkum hreifst ég af keramikinni, sem var
óviðjafnanleg fyrir einfaldleika, skýra, form-
ræna hugsun og margbreytilegan gleijung.
Þarna voru ágæt nútímaverk, en einnig dálít-
ið af eldri málverkum, þar sem fram komu
sterk áhrif frá málurum módernismans í
París og minntu þau mig óneitanlega á vinnu-
brögð eldri íslenzkra málara og þótti mér
samanburðurinn forvitnilegur, og um leið
ákaflega lærdómsríkur. Þegar maður sér
slíkt, fer ekki hjá því að maður sjái listina í
nýju ljósi og nýju samhengi og það er mikils-
vert að gera það augliti til auglitis og kemur
aldrei í stað bóka né fræðilegrar úttektar.
Eftir því sem ég sá meira af slíkum mynd-
um, þótti mér vænna um myndir með þjóð-
legu ívafi, enda fjári vel útfærðar. En nútíma-
málurum hefur hins vegar sumum tekist að
samræma japanskar hefðir vestrænni list-
Sýnishom af skúlptúr og listiðnaði frá 7.-8. öld. Þjóðlistasafnið í Tókýó.
aðallega vera komið til að staðfesta andlega
yfirburði sína yfir skynlausum skepnunum,
taka ljósmyndir, éta ruslfæði og kasta um-
búðunum á tvist og bast. Ég hreifst þó mjög
af fugladeildinni og einkuih ránfuglunum og
kondórunum, en það fiðurfé auk rándýra og
hýena þykir mér yfirleitt á slíkum stöðum
skyldast skepnunum utan búranna. En það
mega Japanir eiga, að þeir loka dýragörðun-
um um leið og söfnunum, eða hálf fimm, en
ekki um sólsetur eins og víða tíðkast.
Morguninn eftir kom leiðsögukonan til að
fylgja mér á flugvöllinn og gat ég þá tekið
peninga í banka þar og borgað henni, en hún
hafði lánað mér af mikilli rausn dagana sem
bankarnir voru lokaðir. Fékk ég talið hana
á að þiggja af mér málsverð í matsalnum
og urðum við ásátt um að panta sjávarrétta-
platt flughafnarinnar. Reyndist það úrvals
matur af hráum, soðnum og steiktum fiski
ásamt ýmsu úr jurtagarði hafsins og át ég
hvert einasta kom með góðri lyst.
Það er vissulega sannleiksneisti í orðum
ítalska rithöfundarins Italino Calvino: „Nú á
dögum, er menn geta upplifað allan heiminn
á skjánum, er aðeins ein sönn aðferð eftir
varðandi ferðalög á framandi slóðum, sem
er að borða.“
Það var nákvæmlega klukkustundar flug
frá Osaka til Tókýó og varð ég strax var
við, að flugfreyjurnar kunnu til verka og létu
mig fylgjast vel með öllu, sem ekki hefur
komið fyrir mig áður. Þetta var þægilegt
>4). Þjóðlistasafnið í Tókýó.
Kirsuberjavarir, eftir Keigetsu Kikuchi (mun vera
gerð 1931). Þjóðlistasafnið í Kyoto.
heimspeki og það eru myndlistarmenn á
heimsmælikvarða, sem endurnýja japanska
sem vestræna list. Auk þess sá ég á safninu
ýmsa smíðisgripi í listiðnaði, meistaralega
útfærða, og þá gripi var nautn að skoða.
Ég fékk mér göngutúr í góða veðrinu eft-
ir þessa lotu því að ég var búinn að sjá nóg
af list þann daginn. Þetta var yndislegur
dagur og leið mín lá framhjá dýragarðinum
og freistaðist ég til að skoða hann, þótt yfir-
leitt leiðist mér slík meðferð á dýrum. Þröngt
var um mörg hinna stærri dýra og kenndi
ég mjög í bijósti um þau, enda voru þau
vesældarleg í útliti. Hér var annars konar
fólk á ferð en á söfnunum og það virtist
flug og aðflugið að Tókýó yfír Tókýóflóa
með sínum mörgu skipum var ævintýralegt.
Ég fýlgdi örtröðinni út úr risaþotunni á
Hamida-flugvellinum, sem var eins og skrúð-
ganga, og hélt að allir væru að fara í farang-
ursdeildina, en fyrir vikið var ég næstum
komin út á götu áður en ég vissi af, og sneri
hið bráðsta við. Sá þá í bakið á Sigfúsi Þórð-
arsyni, eiginmanni Miyako Kashima, er rýndi
yfir farangurssalinn, en þau hjónin biðu mín
þar óvænt. Leiðbeindu þau mér svo í rútuna
til Tókýó og var ég alveg hissa á þeirra
miklu vinsemd, því að ekki er mikið mál fýr-
ir þaulæfðan mann að bjarga sér í flughöfn-
um.
Það reyndist nær tveggja tíma akstur til
miðborgar Tókýó, sem er óvenjulegt, en það
rigndi svo óskaplega ásamt því að það snjó-
aði á milli, að miklar umferðartafir urðu.
Umferðin mjakaðist áfram og maður var
farinn að kannast við íjölda bíla á leiðinni
og þá sem í þeim voru af öllum þjóðfélags-
stéttum. Var það líkast leikhúsi hraðbraut-
arinnar.
Það væri ekki hægt að nota annað en
hástemmd lýsingarorð yfir þá tilfinningu er
gagntók mig, er ég nálgaðist miðborgina og
sá allar hinar risavöxnu byggingar og glæsi-
legu húsagerðarlist. Víða voru byggingarnar
skreyttar listaverkum og þá á mjög menning-
arlegan hátt og þau gegndu sjálfstæðu hlut-
verki, en voru ekki eins konar þjónustur arki-
tektanna eins og tíðkast á heimaslóðum.
Ég kom úr yndislegu veðri í Osaka og
Kyoto í þennan hraglanda í Tókýó, sem er
víst einsdæmi á þessum árstíma, og er við
komum til Shinjuku-brautarstöðvarinnar tók
mig langan tíma að ná í leigubíl. Flúði í
skjól upp við banka í grenndinni, en var þá
orðinn vel blautur, enda þetta óvenjuleg rign-
ing með snjóbleytu í bland er límdist við föt-
in. Umferðin var gríðarleg og uppteknir
leigubílar fóru hjá í stríðum straumum lengi
vel, er ég loks gómaði einn lausan. Bílstjór-
inn var ekki alveg viss, hvar hótelið mitt
væri, þótt hann kannaðist við hverfið, en
þetta var nú ekkert venjulegt hótel og var
að auki í mjórri hliðargötu. Átti ég að gista
á kristilegu hóteli, en það reyndist ómögu-
legt að útvega mér herbergi og öll hótel
nema þau dýrustu upptekin. Tókst loks að
útvega mér herbergi á heilsumiðstöð fyrir
líkamlega fatlaða, sem einnig var gistiheim-
ili! En svo reyndust flestir gestanna raunar
ófatlaðir og sumir svo langt frá því, að ég
minnist þess, er ung stúlka hljóp upp stig-
ann, er ég tók lyftuna og var á undan mér
upp á fjórðu hæð! Raunar voru lyftudymar
dálítið lengi að lokast og opnast, en engu
að síður ...
Hnátan bjó innar í ganginum og hljóp
þangað og ég horfði hissa á eftir henni,
hvumsa yfir þessum eldsnöggu viðbrögðum,
en er hún svo setti lykilinn í skrána sneri
hún sér við og horfði eldsnöggt á mig og
austræn og vestræn augu mættust á miðri
leið...
Fyrstu nóttina var ég í risastóru herbergi
fyrir tvo með öllum mögulegum þægindum
og hjálpartækjum fyrir líkamlega fatlaða, og
þótti mér með sanni ég ekki í réttu um-
hverfi. Þá var kalt í þessu stóra herbergi,
og því hurfu síðustu koníaksdroparnir, sem
ég annars dreypti aðeins á að morgni dags
til að kála öllum ókunnum bakteríum í mat.
Fyrir vikið gat ég ekki nema einu sinni borð-
að morgunmat á hótelinu, sem m.a. saman-
stóð af því, sem allir vestrænir ferðalangar
óttast, þ.e. fiski og ýmsum tegundum sjávar-
gróðurs, t.d. þangs og þörungum. En mikið
var þetta ljúffengt og svo léttur var ég á
mér eftir neyslu hans, þótt ég hlæði margoft
á diskinn og hesthúsaði öllu, að mér fannst
ég svífa í lausu lofti.
Ef einhveijum lesanda hrýs hugur við fiski
í morgunmat og fiski í nær öll mál, þá skal
þess getið að minnst kólesterólmagn mælist
í blóði Japana, og hjartveiki er þar til muna
fátíðari en víðast annars staðar. Vilja vísinda-
menn og læknar m.a. rekja orsökina til físk-
neyzlunnar. Þá er meðalaldur þeirra einn sá
hæsti í heiminum og barnadauði einn sá
minnsti. Daginn eftir fékk ég annað herbergi
um hádegisbilið og það var öllu minna og
þægilegra og hitastigið að mínu skapi. Kom-
ið var hið besta veður og sól skein á Fusij-
ama, Tókýó og kollinn á ferðalanginum, og
var svo allan tíma minn í borginni. Ég hafði
farið í vettvangskönnun til Shinjuku-brautar-
stöðvarinnar um morguninn, sem er ein hin
stærsta í heimi og mun stundum hátt í ein
og hálf milljón manna streyma þar í gegn á
dag. Leigubílstjórinn spurði mig að hvorri
hlið stöðvarinnar ég vildi að hann æki mér
og valdi ég sem betur fer suðurhliðina þar
sem verzlunarhverfið er, en lestarsporin
greina hverfið í tvo ólíka heima.
Spuijið ekki fáfróðan um margbrotið lífíð
í suðupotti hvorrar hliðar, en ég get upplýst,
að Shinjuku er eitthvert merkilegasta hverfi
stórborgar í veröldinni og hér getur enginn
verið hlutlaus. Sjálf Tókýóborg er slík marg-
brotin furðuveröld, að útlendingar eiga erfitt
með að átta sig á henni og henda reiður á
öllu og jafnvel borgarbúar skilja hana naum-
ast. Það er t.d. vel þekkt, að í nágrenni slíkra
brautarstöðva eru jafnan gjálífishverfi, og í
austurhluta Shinjuku er hægt er að fá öllum
fýsnum svalað, og sagt er, að tvær stórbygg-
ingar sjái fyrir öllum mörgulegum líkamleg-
um þörfum manna, þar sem þeir geti fengið
útrás fýrir allar tegundir kynlífs, en þær
skipta, sem kunnugt er, hundruðum. Þannig
að menn geta höndlað hina blíðustu ást með
ljúfum rómantískum athöfnum, kertaljósum,
keleríi og kossum undir sítar- og mandólín-
spili, og allt til þess er náttúran er rekin út
með lurk undir tónlist er líkist þórdunum og
stormbeljanda og sem rigni eldi og brenni-
steini.
Að í þessuh hverfi, þar sem njóta má sem
sagt nær allra lasta, er hugur og líkami gim-
ist, — þar sem barir og búllur em hlið við
hlið, er selja allar tegundir áfengis, þar sem
yfirfullt er af gægjugatastöðum (Peep Show),
kaffistofum, þar sem skyndikonur em falar
(Pick-up-a girl), tyrknesk böð, ástþrungin
sem andleg spilling, vændi og glæpastarf-
semi, — finnast ekki eiturlyf!
En hér skilur á milli japanskrar og annarr-
ar austurasískrar menningar, að eiturlyf
hafa aldrei verið hluti hennar né þoluð í
Iandinu, em ekki og verða trúlega aldrei.
Þetta hlýtur að vera einstakt í heiminum,
en það er fleira, sem telst til fádæma í jafn
stórri borg og má það vera vegna afstöðunn-
ar til eiturlyfja. Þannig segja skýrslur, að
t. d. árið 1986 hafí velta skipulegra glæpa
numið 3^0 milljörðum ísl. króna, en samt
sem áður vom framin ellefu sinnu færri
morð en í New York, tuttugu og þrisvar
sinnum færri nauðganir og tvö hundmð
sinnum færri rán! Samt hefur New York
fimm milljónum færri íbúa. Og fleira er í
þessum dúr, t.d. las ég einhvers staðar, að
u. þ.b. 27% allra glæpa upplýstust í Banda-
ríkjunum, en nær 80% í Japan!
Sagan er þó ekki öll, því að þrengra er
um mannfólkið en víðast annars staðar, sem
gerir þennan samanburð enn ótrúlegri, og
SJÁ NÆSTU SÍÐU
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. OKTÓBER 1992 7