Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1994, Page 2

brigðum. Þeir voru alls ekki eins perlu-
skreyttir og ég bjóst við. Ekki eins og þeir
sem stóðu meðfram vegum og reyndu að
hafa tekjur af því að selja ferðamönnum
perluskrautið sitt. Þetta var hversdagsk-
lætt og sennilega efnalítið fólk.
Af öllu óvæntu á þessum stað kom mér
mest á óvart að heyra talsmann fjölskyld-
unnar, elsta soninn, tala dágóða ensku með
sterkum amerískum hreim. Nú þurfti ég
ekki Juma sem túlk. Kom í ljós að maður
þessi, Lagua, var heimsmaður, því vinur
hans, sem var kristniboði, hafði tekið hann
með sér til Oregon í Bandaríkjunum, þar
sem hann hafði dvalist í eitt ár. Atti hann
að boða kristna trú þegar heim kæmi, en
eitthvað hafði lítið orðið úr því. Að minnsta
kosti átti hann eftir að segja mér heilmikið
um hinn mikla guð Engai og hin heilögu
tré forfeðranna, fíkjutrén.
Ég er ekki frökk að eðlisfari, svo jafnvel
sjálfri mér blöskraði aðgangsharka mín í
spurningunum, eins og þegar ég vildi vita
í hverju þeir væru innanklæða, um framhjá-
hald og refsingar við misgjörðum. En öllu
var svarað af umburðarlyndi og ljúf-
mennsku.
Fjölkvæni tíðkast meðal Maasaia. Menn
kaupa sér konur eftir efnahag. Konurnar
kosta 20 kýr og aðstoða feðurnir synina við
greiðslu fyi'ir fyrstu konuna. Ein kýr kost-
ar 20-60 þúsund Tanzaníushillinga, eftir
þyngd kýrinnar en ekki aldri, en mánaðar-
laun verkamanns í Tanzaníu eru 15 þúsund
Tsh., sem eru 2.100 ísl. kr. Kýr Maasaia
eru bæði af Afríkukyni frá Angóla, með
hnúð upp úr framhrygg og kýr af Evrópu-
stofni, sem mjólka betur en eru viðkvæmar
fyrir sjúkdómum, gagnstætt Afríkukyninu.
Algengt er að menn eigi 2-3 konur, en
mörg dæmi eru þó um að ríkir menn eigi
allt að 10 konur. Það er betra að eignast
dætur, sem færa feðrum sínum kýr í bú
og geta þeir þá keypt sér fleiri konur. Feð-
ur og synir búa í sambýli í húsaþyrpingum,
en dætur flytja til fjölskyldna eiginmanna
sinna. Afar sjaldgæft er að Maasaia-konur
séu gefnar utan þjóðflokks síns og feður
samþykkja það aldrei. En ef slíkt gerist
eiga þær ekki afturkvæmt á heimaslóðir.
Maasaia-konur eiga allt að 10 börn hver,
en barnadauði er mikill. Maasaiar grafa
sína látnu í reit nálægt húsaþyrpingunum.
Þegar ég spurði um hámarksaldur og fékk
það svar að dæmi væra um að menn yrðu
120 ára, neitaði ég að trúa. Ég spurði hvort
þeir vissu yfirleitt nokkuð hvað þeir væru
gamlir. Ég fékk umburðarlynt bros og var
sagt að hver fjölskylda ætti sér ættartré
(fíkjutré), þar sem ein trjágrein tilheyri
hverjum fjölskyldueinstaklingi. Væri ein
skora rist ár hvert í grein hvers manns,
svo aldur færi ekki milli mála. Þessi tré
eru einnig mikilvæg í átrúnaði Maasaia.
Nú vildi ég vita um refsingar, ef menn
misstigu sig á lífsins hálu brautum. Það var
einfalt mál. Stæli maður kú, var málið lagt
fyrir öldungaráð og dómurinn yrði: „Kúnni
skilað og ein kýr tekin í sekt frá brota-
manni.“ Væri um alvarlegri glæpi að ræða,
svo sem morð, myndi málið afhent opinber-
um stjórnvöldum. Þá spurði ég um framhjá-
hald. Það er algengt og ekkert við því að
gera þar sem lög Maasaia banna það ekki.
Þeir era umburðarlyndir og eiga flestir
hvórt eð er margar konur, var mér sagt.
Ungar stúlkur era oft gefnar eldri mönnum
og þær taka sér stundum elskhuga. Al-
gengt er að konur fari til annarra manna
í 2-3 daga, en snúi síðan aftur til eigin-
manna sinna.
Svo var okkur boðið að skoða híbýli
Lagua. Og þá var mér bragðið. Þetta var
boðlegt skepnum, en óskiljanlegt hvernig
menn gætu búið í slíku húsnæði. Ganga
varð í keng inn göngin, sem vora rétt nógu
breið til að troðast inn. Ég sá ekki glóru,
svo Lagua leiddi mig inn. Hann sagðist
ekki skilja hvers konar sjón við hefðum,
þvi hann sæi ágætlega þarna inni. Þegar
Páll tók eina mynd inni, varð hann að skjóta
út í loftið í þeirri von að hitta á fyrirhugað
myndefni. Lagua var 39 ára, átti tvær kon-
ur og sex börn. Hann bjó sjálfur í einu
„herbergi", eins og hann kallaði það, en við
myndum nefna stíu, en konur hans og börn-
in í öðra. Þegar bömin stækka era þau flutt
í annað hús. Þriðja stían var fyrir kálfa. í
aðalherberginu, sem konumar höfðu, vora
tvö skinni klædd flet. Þar sváfu konurnar
með bömin, þótt lengd fletanna leyfði ekki
að fólk rétti úr fótunum. Yfír hvora fleti
var smá rauf sem hleypti einu birtunni inn.
Ég sá móta fyrir kiðlingi þama inni og svo
sagði Lagua mér að þaraa væru hlóðir til
að elda við. Þess utan var nákvæmlega
ekkert þama inni, enginn fatnaður, enginn
hlutur utan eins potts til eldunar. Mér varð
að framan sem poki til að geyma ýmislegt
dót. Slíkt hafa karlar ekki, en ég sá að einn
geymdi peningaseðla undir perluarmbandi,
sem náði frá úlnlið upp fyrir miðjan fram-
handlegg. Ég hafði ímyndað mér að klæð-
isdúkarnir væru heimaofnh’, en svo var
ekki. Þeir voru keyptir á markaði og inn-
fluttir frá Kenya. FyiT á tímum gengu
Maasaiar í skinnum. Þeir eiga ekki klæði
til skiptanna og kaupa sér ný þegar hin eru
útslitin. Þeir sofa líka í þessum fatnaði sín-
um. Eina handiðn Maasaia era perluskraut-
munirnir, sem era afskaplega litskrúðugir.
Perlurnar vora áður fyrr fluttar inn frá
Arabíu.
Mér fannst furðulegt að Maasaiar væra
ekki með neinn heimilisiðnað eða vinnslu á
mjólk. Þeir era eingöngu hjarðmenn, fyrir-
líta jarðrækt og fiskveiðar og að stunda
slíkt er fyrh’ neðan virðingu þeirra. Yngri
mennirnir fylgja hjörðunum. Það er harðn-
eskjulegt líf því stundum þarf að fara
óhemju vegalengdir í leit að beit og vatns-
bólum. Maasai-fjölskyldan mín hafði áður
búið í botni eldgígsins, sem síðai’ var friðað-
ur og ílutti hún þá upp á gígbarminn. Þar
uppi er ekkert vatn að finna á þurrkatíman-
um og hvern morgun er hjörðin rekin 600
metra niður snarbrattar hlíðar gígsins og
niður í botn til beitar og brynningar. Síðan
er hjörðin aftur rekin upp á kvöldin til að
forða henni frá villidýrunum. Maasaiar
sjálfir hafa ekkert vatn á hásléttunni og
stundum fylgja hjörðunum einn eða tveir
asnar klyfjaðir ferhyrndum leðurpokum
með yatni. Eldri mennimir eyða tímanum
við samræður og mikill tími hjá Maasaium
fer í að snyrta sig og mála með ryðmold.
Karlmennirnir sjá um hjörðina, en konur
vinna öll önnur verk. Þær sinna börnum,
matseld, búpeningi sem er heima við og
húsbyggingar eru kvennaverk. Auk þess
bragga konur áfengan mjöð, en mega ekki
drekka sjálfar. Það era sérréttindi karl-
anna, sem drekka mikið og hafa alltaf gert,
sagði Juma. Þegar við komum inn í þorpið
sáum við undarlega, þverhandarþykka sív-
alninga uppi á stráþökunum, allt að hálfum
metra á lengd, líka stóram bjúgum. Þetta
var ávöxtur svokallaðs „pylsu-trés“ og er
hann aðalefnið í mjöðinn, ásamt vatni og
hunangi. Hunangið fékkst úr býflugnabúum
gerðum úr holuðum trjábútum, sem við
höfðum víða séð hanga í trjám. Drykkurinn
er orðinn áfengur eftir þrjá daga, en verð-
Páll Ólafsson verk-
fræðingur með
tveimur Massai-
drengjum.
Massai-
drengir með
strútsegg.
Lagua og önnur kona hans utan við hús
þeirra.
hugsað til tveggja hæða húss í Reykjavík,
sem rúmar varla lengur dótið sem við hjón-
in höfum sankað að okkur í gegnum árin.
Hér var moldargólf, flet þar sem ekki var
hægt að rétta úr sér, ekkert vatn og kálfar
í hliðarstíu til að hita upp kofann. Og þessu
vildi fólkið ekki breyta. Stjómvöld byggðu
skóla og lögðu hart að Maasaium að senda
börnin þangað. Að vísu verða þau að ganga
berfætt allt að þriggja tíma leið, en slíku
era þau vön. Skólamir sem við sáum á leið
okkar stóðu þó flestir tómir, því Maasaiar
vilja heldur láta börnin snúast í kringum
geitumar og nautgripina en eyða tíma í
skóla.
Klæðnaður fólksins hafði upphaflega vak-
ið athygli mína á því. Hélt ég nú áfram
yfírheyrslunni. Karlar ganga í tveimur
klæðisdúkum og eru naktir innan undir,
þ.e. ekki í buxum eða slíku. Þeir bera ein-
ungis Maasaia-hníf í belti og staf eða spjót.
Konur ganga í fjórum dúkum og engum
undirklæðum og er einn dúkurinn bundinn
ur sterkari bíði hann lengur. Juma sagði
mér að hver hinna 120 þjóðflokka Tanzaníu
hefði sína eigin aðferð við bruggunina.
Mataræði fólksins vakti mér mikla undr-
un, því karlar nærast á annarri fæðu en
konur og börn. Karlai’ neyta aðeins nauta-,
geita- og kindakjöts og drekka mjólk og
nautablóð (vegna vatnsskortsins). Blóðinu
er tappað úr hálsæðum nautgripa og geymt
í holum ávaxtahylkjum sem menn bera á
sér. Maasaiar borða ekki grænmeti. Vegna
þess hve Maasaiar era grannholda hélt ég
hálft í hvora að þeir fengju tæpast nóg að
borða. En mér var sagt að þeir væru mikl-
ir matmenn og með ólíkindum hverju þeir
gætu torgað af kjöti. Til þess að geta það,
borða þeir börk af svarta akasíu-trénu með
matnum til að flýta fyrir meltingunni.
Fuglakjöt og egg er fyrir neðan virðingu
þein-a að borða. Fyrr um daginn höfðum
við hitt drengi við vegbrán, með strátsegg
sem þeir ætluðu að selja og sögðust fá 600
Tsh. fyrir, eða 77 ísl. kr. Bannað er að taka
strútsegg, en eftir því er ekki farið. Einung-
is karlai’ borða kjöt, en konur og börn verða
að láta sér lynda innyflin, sem þeir vilja
ekki. Þau borða líka graut úr korni og baun-
um, sem er aðkeypt, en það gera karlarnir
ekki.
Nokkrir kiðlingar hlupu um innan girð-
ingarinnai’, en þegar ég ætlaði að klappa
þeim eins og krakkarnir, raku þeir í allar
áttir. Það var af því að ég var í „furðuföt-
um“, sagði Lagua. Enda skoðuðu börnin
mig rækilega og einkum giftingarhringinn.
Karlarnir þukluðu á hárinu á Páli, sem mér
sýndist hálf eymdarlegur meðan á því stóð.
En ég skildi þá mjög vel, því sjálf var ég
þegar búin að læða fíngranum í hárdúninn
á börnunum.
Karlmennirnir vildu gefa Páli spjót eða
staf, sem hann þáði þó ekki. Þá vildu þeir
sýna okkur stríðsdans með söng. Sá dans
felst aðallega í hoppum, mjög hátt lóðrétt
upp í loftið, en konurnar taka þátt í honum
með höfuðhreyfmgum. Það var farið að
skyggja, svo við afþökkuðum sýninguna,
en sönginn hefði ég gjaman viljað heyra.
Maður kom til mín og spurði hvort ég
ætti lyf við höfuðverk. Ég fann dós í pússi
mínu með fjórum töflum sem hann fékk.
Ekki duga víst jurtirnar við öllu, því stund-
um sáum við Maasai-menn sem geymdu
pillubox í gati í eyranu. Lagua bað okkur
að taka mann með í jeppanum, sem átti
að kaupa lyf handa geitunum og korn handa
konunum fyrir hluta af greiðslunni frá okk-
ur. Sá var málglaður mjög, enda vel hreif-
ur. En þótt Lagua hafi kennt honum ein-
hverja ensku var annað hvert orð á swa-
hili, svo ekki náðist gott samband við hann.
Við urðum sein fyrir til baka, svo búið var
að slökkva á rafstöðinni í hótelsmáhýsinu
þar sem sem við gistum. Einhvem tímann
hefði ég kvartað yfír að þurfa að fara í
kalda sturtu og þvo mér um hárið við skímu
af vasaljósi, en nú var ég af hjarta þakklát
fyrir það sem ég hafði. Nýfengin reynsla
mín hélt síðan fyrh’ mér vöku, að kynnast
fólki sem samkvæmt eigin ákvörðun hafn-
aði nútímaþróun og þægindum og bjó við
ótrálega hörð kjör. Jafnvel sírennslið í bil-
uðum krana fannst mér óþolandi sóun þeg-
ar ég vissi af þessu fólki sem ekkert vatn
hafði og vai’ð að ganga allt að 20 kílómetra
tU að nálgast það.
Dagurinn hafði verið langur og viðburða-
ríkur. Þótt villidýrin sem við skoðuðum í
návígi fyrr um daginn væra minnisstæð,
hafði heimsóknin til Maasai-mannanna
meiri áhrif á mig. Það var eins og að hverfa
aftur í aldir. Ég hafði fengið smá innsýn í
daglegt líf MaasaLmanna og fleh-a hefði ég
viljað fá að vita. Ég þurfti mörgu að velta
fyrir mér — þó alveg sérstaklega þeirri
náð forsjónarinnar að vera fædd íslending-
ur en ekki Maasai.
Dar es Salaam, 30. október 1993.
Höfundur hefur búið í Afríku um tíma.
Gagnasafn
Morgunblaðsins
AUt efni sem birtist í Morgunblaðinu
og Lesbók verður framvegis varðveitt
í upplýsingasafni þess. Morgunblaðið
áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu
þaðan, hvort sem er með endurbirtingu
eða á annan hátt. Þeir sem afhenda
blaðinu efni til birtingar teljast sam-
þykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér
að lútandi.