Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1994, Page 6

þ. e. forliðurinn ætti að vera eignarfalls-
mynd nafnorðsins, en ekki sagnorðsstofn
með bandstaf (Mælifell), en eignarfalls-
myndin kemur mér vitanlega ekki fyrir í
hinum mikla fjölda Mælifells-nafna, sbr.
hins vegar t. d. Kyllisfell í Grafningi. í
annan stað er ekki vitað til þess, að um-
rætt lóð hafi verið nefnt *mælir, þó að það
sé hugsanlegt, en reyndar er það orð þekkt
í merkingunni ‘mæliker’, sem fyrr segir.
HVAÐ MERKIR MÆLIFELL?
Lausnin á þessari gátu kann að vera
sú, að Mælifellin hafi verið upptyppt fjöll,
sem hafa mátti - og höfð voru - til
mælingar eða viðmiðunar, enda ljóst, að
fjöll með löngu og breiðu baki henta síður
til slíkra nota. Nafnmyndin Mælifell er
einmitt hliðstæð samnöfnum eins og
mæliker, mælistika, þ. e. ‘ker eða stika,
sem notuð er til mælingar’ og Mælifell
samkvæmt því ‘fell, sem notað er til
mælingar’. Kveikjan að því að nota
upptyppt og keilulaga fell á þennan hátt
má hafa verið fyrrnefnt keilulaga reizlu-
lóð, sem kann að hafa verið nefnt *mæli-
steinn eða öðru mæli-nafni. Mælifellin
hafi því ekki aðeins getað verið almennir
vegvísar ferðamönnum, eins og Eggert
Ólafsson segir þau vera, heldur hafí þau
verið notuð í fleiri en einni merkingu:
1) ‘fjall, sem helmingar tiltekna ferða-
mannaleið’;
2) ‘fjall, sem er miðja vega í fjallaröð,
dal eða á öðru tilteknu svæði, svo sem
afrétti’ (og þá líkrar merkingar og Meðal-
fell og Miðfell);
3) ‘ijall sem mælir og helmingar sólar-
gang’ (sbr. áðumefnd ummæli Margeirs
Jónssonar um, að Mælifell(shnjúkur) í
Skagafirði sé hádegismark).
Þar sem ísland er eldfjallaiand, er hér
enginn hörgull á upptypptum fjöllum (eld-
fjallakeilum), og mun það ástæða þess,
að svo mörg Mælifell eru á íslandi. Hins
vegar er aðeins eitt Mælifell (Mælefjellet)
í Noregi, svo að ég viti (sjá síðar).
Lítum nú á Mælifellin:
Mælifell á
Reykjanesskaga
Á Reykjanesskaga helminga tvö Mæli-
fell hér um bil hvort sinn vegarhluta milli
Mælifell í Norðurárdal (t.v.) og Baula.
að teljast hugsanlegt hálfnaðarmark á
hinum fjölfarna þjóðvegi um Bröttu-
brekku. Þess ber að gæta, að gamli reið-
vegurinn um Bröttubrekku lá upp
Bjarnadal meðfram Mælifellinu. í þessu
dæmi er athyglisvert, að hvorki Baula né
Litla-Baula hafa hlotið Mælifells-nafn, þó
að þau fjöll séu mjög mælifellsleg í útliti
(keilulaga), heldur lægra fjall að baki
Baulu, sem einnig er keilulaga, en hefur
það umfram hin, að það gat komið að
notum sem mælifell á fjölförnum fjall-
vegi. Annar skýringarkostur er, að Mæli-
fell merki ‘meðalfell’ milli Baulu og Litlu-
Baulu, en það er reyndar ekki miðja vega
milli fjallanna, heldur miklu nær Baulu.
Mælifell í Staðarsveit
Mælifell í Staðarsveit (566 m) er á
milli Axlarhyrnu og Böðvarsholtshyrnu.
ísólfsskála og Krýsuvíkur: Skála-Mælifell
eða Mælifell vestra (174 m) helmingar
um 4% km leið milli ísólfsskála og Núps-
hlíðarháls og Krýsuvíkur-Mælifell eða
Mælifell eystra (225 m) helmingar um 7'/2
km leið milli Núpshlíðarháls og Krýsuvík-
ur (eftir eld).
MÆLIFELL í borgarfirði
Mælifell er 777 m hátt fjall að baki
Baulu (934 m), en síðan er Litla-Baula
(839 m) allmiklu norðar og austar á Baulu-
sandi. Mælifell getur ekki verið hádegis-
mark. Hins vegar lætur nærri, að það sé
á móts við miðja u. þ. b. 6 km leið frá
mótum Bjamadalsár og Vesturár, þ. e.
við Snoppu - þar sem Gísli Þorsteinsson
bóndi á Hvassafelli (f. 1935) hyggur eðli-
legt að teija, að lagt sé á heiðina - að
hápunkti Bröttubrekku (355 m), svo og á
rúmlega 12 km leið milli Dalsmynnis í
Norðurárdal og botns Sökkólfsdals hjá
Koti og Sauðafellsseli. Mælifell verður því
En það er einnig við vegamót, þar sem
vegurinn út Snæfellsnes sunnanvert grein-
ist í tvennt, og liggur önnur leiðin yfir
Fróðárheiði, en hin út í Breiðuvík og fyr-
ir Jökul. Mælifell er því mjög eðlilegt við-
miðunarmark ferðamanna, og ekki virðist
fjarri lagi að hugsa sér það sem hálfnaðar-
fell á milli næstu höfuðbæja með aðalþjóð-
Ieiðinni hvors sínum megin heiðar: Garða
í Staðarsveit (alls 32 hndr.) og Fornu-
Fróðár í Fróðárhreppi (Fróðá alls 60
hndr.). Austari hluti leiðarinnar mælist
að vísu nokkru lengri á korti (14 : 12*/2
km), en á móti kemur, að sá hluti er beinni,
enda áður að miklu leyti fjöruleið, og fljót-
ar farinn en krókóttur heiðarvegurinn.
Ef gert er ráð fyrir, að leiðin sé miðuð
við Brimilsvelli (40 hndr.), mælist vest-
urhluti hennar hins vegar álíka langur og
austurhlutinn. Landnáma segir, að Ormur
mjóvi hafi búið nokkra vetur á Brimilsvöll-
um, áður en hann settist að á Fróðá.
Mælifellshnjúkur
í Skagafirði
Hugsanlegt er, að Mælifellshnjúkur
(1138 m) í Skagafirði hafi verið hádegis-
mark hinna fyrstu landnámsmanna í blóm-
legasta hiuta Skagafjarðar norðan Mæli-
fells, sbr. ummæli Margeirs Jónssonar.
Að sögn Jóns Sigurðssonar á Yztafelli
„skagar (Mælifellshnjúkur) fram að miðri
sveitinni (þ. e. Tungusveit) að vest-
an .. .“9 Það er e. t. v. ekki útilokað, að
Mælifell sé ‘meðalfell’ Tungusveitar milli
Hellufells (908 m) sunnan Vatnsskarðs
og írafellsbungu (629 m) eða Nónfjalls
(899 m). Mælifellshnjúkur er við þjóðleið
úr Skagafirði upp Mælifellsdal suður Kjal-
veg og Stórasand, en fjallið er niðri við
byggð, og verður ekki séð, að um geti
verið að ræða eðlilegt miðjumark áfanga
á þessum leiðum.
Mælifell í Eyjafirði
Mælifell í Djúpadal í Eyjafirði (1155
m) getur ekki verið hádegismark frá bæj-
um, sem í byggð hafa verið á síðari öld-
um. Mælifell, sem nefnist Mælifellshnjúk-