Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1994, Blaðsíða 10

Villigötur að
loknum grunnskóla
ú skalt byija á því að ná
þér í stúdentspróf og sjá
svo til“ er heilræði sem
óráðnum unglingum er
gjaman gefið við lok
grunnskóla. Undanfarið
hefur æ oftar leitað á
huga minn, að með þessu
séu þeir óviljandi leiddir á villigötur.
í september 1992 gaf Félagsvísindastofn-
un Háskóla íslands út samantekt úr könnun
sem unnin var árið 1991 að beiðni mennta-
málaráðuneytisins. Ritið ber heitið „Náms-
ferill í framhaldsskóla. Helstu niðurstöður".
(Jón Torfi Jónasson 1992.)
Markmið verksins var að fá yfirlit yfir
skólasókn og námsgengi nemenda í fram-
haldsskóla, og var það gert með því að at-
huga einn árgang nemenda og fá þannig
mynd af ferli þeirra. Valinn var fæðingarár-
gangurinn 1969, þ.e.a.s. 22ja ára gamalt
fólk.
Niðurstöður könnunarinnar eru ekki upp-
örvandi, og séu þær settar í samband við
aðra rannsókn (Bettý Nikulásdóttir og Sölv-
ína Konráðs, 1991), gefa þær fullt tilefni
til svartsýni.
Þetta á ekki sist við um 4. kaflann, „Yfir-
lit yfir námsgengi nemenda í framhalds-
skóla“, þrátt fyrir að 5. kaflinn, „Könnun
á viðhorfum brottfallshóps", gefi fremur til-
efni til bjartsýni ef grannt er skoðað.
Safnheitið „brottfallshópur" er notað yfir
þá nemendur sem verið hafa tvö ár eða
skemur í skóla að loknu grunnskólanámi,
en það eru næstum 40% árgangsins, eða
1.624 einstaklingar af 4.154.
Vissulega væri það stóralvarlegt mál, ef
aðeins ríflega helmingur fólks aflaði sér
menntunar eftir skyldunám, eins og margir
virðast hafa ályktað af þessum tölum, en
hér er að fleiru að hyggja, eins og höfundar
ritsins benda reyndar á.
Eins og áður sagði eru skoðuð örlög 4.154
Eftir ÖRN ÓLAFSSON
einstaklinga, sem
hefðu átt að ljúka
skyldunámi 1985.
Þaðvor taka 3.525
úr hópnum sam-
ræmd próf, og um
haustið innritast
3.018 þeirra í
framhaldsnám,
þar af 2.490 í
stúdentsnám. Með
öðrum orðum, 73%
hópsins (86%
þeirra sem ljúka
skyldunámi á eðli-
legum hraða)
halda strax áfram
námi og af þeim
hópi stefna 82,5%
eða 2.490 á stúd-
entspróf, en aðeins
9,4% eða 284 á
starfsnám (7,9%
eða 238 fara í
fomám). Sex árum
síðar hafa 1.273
hætt námi án
prófs, 218 lokið iðnnámi en aðeins 1.436
stúdentsprófi. (í stúdentahópnum eru auk
þess nokkuð örugglega u.þ.b. 90 einstakling-
ar sem luku skyldunámi á undan jafnöldrum
sínum.)
A sama tíma og Félagsvísindastofnun var
að vinna að umræddri könnun, rannsökuðu
þær Bettý Nikulásdóttir námsráðgjafi og
Sölvína Konráðs sálfræðingur, hvað orðið
hefði um 650 stúdenta sem útskrifaðir voru
frá Menntaskólanum við Hamrahlíð árin
1975-1986, og gera grein fyrir niðurstöð-
unni í samtölum við Morgunblaðið 23. júní
1991 og Alþýðublaðið 27. júní 1991.
Þar kemur m.a. fram, að af þessum 650
stúdentum höfðu aðeins 263 eða 40% lokið
námsgráðu eða voru enn í námi, einnig að
þeir sem aldrei höfðu innritast í nám að
loknu stúdentsprófi voru að vinna störf sem
ekki þarf stúdentspróf til, og að tveir þriðju
hlutar þeirra sem ekki innrituðust í frekara
nám eða hættu námi fyrir lokapróf í há-
skóla stunduðu störf þar sem engrar sér-
menntunar var krafist.
Það bendir því flest til þess að af þeim
2.490 einstaklingum úr ’69 hópnum sem
innrituðu sig á stúdentsbraut ljúki aðeins
575 eða 23% háskólagráðu, en þrír af hveij-
um fjórum heltist úr lestinni.
„Stúdentsprófið er ekki leið að betri tæki-'
færum á atvinaumarkaði, prófið opnar að-
eins leið að frekara námi,“ segja þær Bettý
og Sölvínu um niðurstöður sínar, og þær
bæta við:
„Grunnskólalögin frá 1974 voru skipulögð
óreiða í skólamálum og nemendur í grunn-
skólum tilraunadýr í tilraun sem þeir fengu
aldrei niðurstöðu úr. Á hveiju ári koma
nemendur í framhaldsskólana án þess að
hafa til þess námsgetu eða nægan undirbún-
ing. Þessum nemendum líður illa, þeir eru
að fást við verkefni sem þeir hafa enga
getu til að vinna. Þessir nemendur trúa því
að án stúdentsprófs komist þeir ekki áfram
í lífinu. Stúdentspróf verður aldrei mæli-
kvarði á manndóm unglings en ár eftir ár
á skólabekk án þess að árangur sjáist getur
eyðilagt sjálfsvirðingu fólks.“ (Mbl. 23.6.
1991.)
Nú er það svo, að þótt 22ja ára ung-
menni hafi strandað vonarfleyi sínu áður
en háskólaprófið var í höfn, hefur það vænt-
anlega numið ýmislegt gagnlegt í Iífsins
skóla, m. a. þau sannindi að án starfsrétt-
inda stendur það höllum fæti.
Og tækifærin blasa við því: í bæklingnum
„Fullorðinsfræðsla“ (menntamálaráðuneytið
1992) bjóða á annað hundrað aðilar þúsund-
ir námstilboða, allt frá fárra tíma tóm-
stundanámskeiðum sem sniðin virðast fyrir
fólk sem er í vandræðum með að drepa tím-
ann, upp í kreijandi nám á háskólastigi.
Meðal þessara aðila eru bændaskólar, stý-
rimannaskólar, vélskólar, garðyrkjuskóli,
hótel- og veitingaskóli, listaskólar, iðnskól-
ar, fiskvinnsluskóli, ög fjölmargir fleiri skól-
ar, að ógleymdum öldungadeildum.
Það er því úr nógu að velja fyrir þá sem
ekki er búið að beija úr allt menntunarsjálfs-
traust, en því miður mætti stundum halda
að það væri yfirlýstur tilgangur framhalds-
skólakerfisins.
Að öllu þessu samanlögðu tel ég mig
geta fullyrt, að ekki eigi að beina öðrum
nemendum í stúdentsnám að loknum grunn-
skóla, en þeim sem stefna að því að ljúka
fræðilegu háskólanámi við Háskóla íslands
eða sambærilega stofnun og sennilegt sé,
að því fyrr sem sá sem er á rangri leið lendir
í strandi á stúdentsbrautinni, því meiri líkur
séu á því að hann öðlist síðar skilgreind
starfsréttindi, í stað þess að bætast í ört
stækkandi hóp þeirra atvinnuleysingja sem
kunna hrafl í ensku, dönsku og algebru.
Mest er þó um vert, að sérhveijum nem-
anda sé gert kleift að ná eins hátt og hugur
og geta leyfir, með því að aðstoða hann
hjalla af hjalla, i stað þess að vísa honum
vanbúnum á þrítugan hamarinn.
Höfundur er húsasmíðameistari.
Litið til baka um 60 ár
Eftir
ÁGÚST VIGFÚSSON
Við sem orðnir erum gaml-
ir styttum okkur oft
stundir við að láta hug-
ann reika yfir liðinn
tíma. Þó er það svo að
okkur sem orðnir erum
aldraðir, sem kallað er,
finnst þessi tími ör-
skammur. Flestir gætu víst tekið undir með
Einari Benediktssyni, er segir:
Árin mín líða tug eftir tug;
mér tíminn fmnst horfinn sem örvarflug
og allt sem ein augnabliks saga.
Sextíu ár eru stór hluti af hinni stuttu
meðalævi mannsins. Nú eru slétt sextíu ár
síðan ég og félagar mínir útskrifuðust úr
Kennaraskóla Íslands, árið 1934. Fleiri út-
skrifuðust úr skólanum þetta ár en venju-
lega á undanförnum árum. Þetta kom til
af því, að einni bekkjardeild var bætt við
þennan vetur. Þeim sem fengist höfðu við
kennslu, en höfðu ekki réttindi, var gefinn
kostur á að afla sér þeirra með því að stunda
nám þennan vetur í skólanum.
Mig minnir, að 60 nemendur hafi útskrif-
ast þetta vor, 1934. í bekknum mínum voru
30. Úr þessum hópi eru um 20 horfnir yfir
móðuna miklu. Margt af þessum bekkjar-
systkinum mínum var mætt er skólanum
var sagt upp. Allmargt af þessu fólki hef
ég aldrei séð síðan. Það fluttist hingað og
þangað um landið.
Þó að liðinn sé þetta langur tími síðan
við komum saman þarna uppi á loftinu hjá
honum Freysteini er mér ýmislegt minni-
stætt af því sem þarna var sagt. Ber þá
fyrst að minnast skólastjórans, Freysteins
Gunnarssonar, þessa hljóðláta, virðulega
Gamli Kennaraskólinn íReykjavík.
gáfumanns. Hann hélt þarna ágæta og eftir-
minnilega ræðu og óskaði okkur velfarnaðar
í starfi. Nokkrir af kennurum Kennaraskól-
ans töluðu þarna. Þeir ræddu um hið mikil-
væga starf sem biði okkar: að skila æsku-
Iýðnum þroskaðri, víðsýnni og hæfari til að
takast á við hin margvíslegu verkefni sem
bíða allra hugsandi manna.
Ástandið í þjóðfélaginu á þessum tíma
var ekki gott. Átvinnuleysi var mikið. Segja
mátti að allsieysi ríkti á mörgum sviðum.
Ég held að mörg okkar hafi lítið grunað
hvað biði okkar er við kæmum út í starfið,
það er að segja, ef við fengjum þá nokkuð
að starfa, en þá var slegist um hvern bita.
Ég man enn brot úr ræðu eins kennar-
ans, séra Sigurðar Einarssonar, sem síðast
var prestur í Holti. Hann hóf mál sitt með
því að taka undir það sem hinir höfðu haft
á orði um mikilvægi starfsins sem biði okkar.
Síðan skipti hann snögglega um umræðu-
efni og tón. „Lítið hefur verið minnst á þá
erfiðleika er bíða ykkar er þið komið út í
starfið. I raun og veru má segja, að sum
ykkar gangi berhent út í starfið. Kaupið er
það lágt, að ekki er hægt að lifa af því
mannsæmandi lífi. Húsakostur lélegur og
tæki til kennslunnar nánast engin og langt
í frá að ykkur verði alls staðar tekið með
hlýhug og skilningi. Þetta er staðreyndin,
þó minna sé talað um það, heidur meira
rætt með fögrum orðum um mikilvægi
starfsins. Ég tel nauðsynlegt, að þið séuð
með á þetta, því vil ég segja við ykkur:
Látið ekki teyja ykkur út á fen faguryrð-
anna!“
Þessi setning held ég hafi geymst
óbrengluð í huga mínum í þessi sextíu ár,
svo sérstæð finnst mér hún. Þannig var
raunar um fleiri setningar þessa afburða
snjalla ræðumanns.
Hvað beið okkar svo í starfinu? Örfáir
fengu fasta stöðu. Fyrir tilviljun var ég einn
af þeim.
Kaupið var um 200 krónur á mánuði.
Af þeim átti hreppsfélagið að greiða 34
krónur, að mig minnir. Þær krónur fékk ég
ekki greiddar fyrr en löngu seinna. Ástand-
ið hjá hreppnum var þannig, að þeir voru
í vandræðum með að útvega matvæli fyrir
þurfalingana. Þeir sem ekkert höfðu urðu
auðvitað að ganga fyrir.
Þeir sem voru í farkennslu fengu að ég
held 600 krónur yfir tímabilið og auðvitað
frítt fæði og húsnæði.
Auðvitað er ég tekinn að gleyma flestu
frá þessu tímabili. Ellin er farin að sækja
fast að mér. Ég hitti nýlega gamlan skólafé-
laga sem ég hafði ekki séð í fjöldamörg ár,
en þekkti hann samt. Hann þekkti mig hins
vegar ekki.
Þegar hann uppgötvaði hver ég var, sagði
hann: „Hvernig átti mér að detta í hug, að
þú værir orðinn svona ellilegur?"
Þá varð eftifarandi staka til sem ég læt
hér fljóta með þó hún sé ekki neitt Iistaverk:
Ekki þarf að efa það,
allt að lokum hrynur.
Ég er bráðum búinn að
beija nestið, vinur.
Nokkur þeirra sem útskrifuðust 1934
urðu síðan þjóðkunnugt fólk. Ég sleppi því
í þessari stuttu grein að telja þau upp. Ég
sendi þeim sem enn eru á lífi bestu kveðju
og þakka gömul og góð kynni.
Er við komum saman nokkur skólasystk-
in til að minnast þess að 40 ár voru liðin
síðan við útskrifuðumst varpaði ég fram
eftirfarandi stöku:
Senn er lokið langri göngu,
lítinn hlaut ég skammt.
Þetta skiptir annars öngu;
- allir kveðja jafnt.
Höfundur er fyrrverandi kennari, er nú 85 éra.
0