Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.1995, Blaðsíða 3

glóa í mannsorpinu, er heiti á grein eftir Bene-
dikt Sigurðsson. Hún hefst á forsíðu og þar
er greint frá því sem bar fyrir augu höfundar-
ins í Rúmeníu; einkum þó í höfuðborginni Búk-
arest. Þar er eymdin óendanleg, en sitthvað
kemur þó á óvart.
iggnng
@ [5] ® m 0® ii b a ni @1 [n ii ii
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Gimsteinar
Fjallvegir
fyrr og nú, er heiti á grein eftir Halldór Eyjólfs-
son sem starfaði hjá Landsvirkjun. Hann vann
sumarið 1942 við að fetja bíla yfir Tungnaá á
Haldi og þekkir öræfin vel. Sprengisandsnafnið
telur hann varla hægt að nota um þann veg
sem nú er farinn, því hann er á öðrum slóðum
en hinn forni Sprengisandsvegur.
Hesteyri
var fæðingarstaður Ólafs Albertssonar, sem
ungur settist að í Kaupmannahöfn og bjó þar
alla ævi síðan. Daglega hugsaði hann til He-
steyrar, segir Jónas Gíslason vígslubiskup, sem
skrifar um þennan vin sinn, og tók að sér að
fara með jarðneskar leyfar hans til greftrunar
á Hesteyri.
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
Sídsumar
undir
Hamrinum
Sæt er angan úr sölnandi gróðurhögum;
sefur nú bylgjan frammi við lága strönd;
öll náttúran glitrar, eins og á æskudögum,
frá efstu brúnum að hafdjúpsins sjónarrönd.
Frá þorpinu heyrist hlátur og söngur barna,
hljómur hins sigrandi lífs í gleði og fró;
líðandi stund varpar ljóma á veginn farna
og langt inn í ókomna tíð geislar öryggi og ró.
Hér skynjar mín sál að vígöld og vargöld nauða
vera mun él eitt, er stjórna hin æðstu rögn,
öskur og trylling heimsins hamingjusnauða
und Hamrinum mínum falla í gleymsku og þögn.
En ilmandi þögnin birtir mér óminn bjarta
af brimi lífsins, er flæða skal endalaust,
og fögnuður vorsins fyllir mitt unga hjarta,
þótt fölni laufið og bráðum sé komið haust.
Kristmann Guðmundsson, 1901-1983, var afkastamikill rithöfund-
ur, sem haslaði sér í fyrstu völl í Noregi og skrifaði á norsku.
Heim kominn til Islands settist hann að í Hveragerði og síðar í
Reykjavík. Eftir hann liggja einnig smásögur, leikrit, endurminning-
ar og Ijóð.
B
B
Um nóttina og
vegleysuna
Rabba bara um nóttina og
vegleysuna, ekki um
neitt. Er ekki í skapi til
að rabba um neitt. Er í
skapi til að rabba um
I ekki neitt. Yfirleitt
rabba ég burt ergelsi.
Þótt ég viti að best sé
að segja sem minnst um allt sem ætti bet-
ur að fara. En nú er ég bara óvart ekkert
örg. Nú þarf ég ekki að losna við ergelsi
mað því að rabba. Hún sker samt alltaf
jafn sterkt skekkjan sem ergir. Finn stöð-
ugt nýjan og nýjan flöt á sorgarsögunni:
„Tuttugasta öldin komst ekki öll um borð
í ms. Gullfoss."
En í dag er of heilagt fyrir hefðbundið
ergi-legt röfl. Það er of hlýtt fyrir stríð og
böggl. Er í sumarskapi því rabba ég ekki.
Rabba ekki því er ég í sumarskapi. Bara
segi frá.
Ég hef nýlega fattað að í öllu heila sköp-
unarverkinu eru kirsuber fallegust. Kirsu-
ber eru alltaf tvö og tvö, koma aldrei ein,
fara aldrei ein, eru bara í sinni sífellu dimm-
rauðu tvífellu tvö og tvö, ástfangin frá
fæðingu til dauða. Frá sprettu til áts. Þar
til kirsubeijasteini er spýtt í moldina. Mold-
in límist þá strax við kirsuberjasteininn
hjúpaðan sætrauðu munnvatni.
Eg hef nýlega fattað að karlremban (það
að vera ,,macho“) er stæling á lífsmunstri
ljónanna. Afríkumenn sáu frá örófi hvernig
glæsimakkað ljónið hefur það. Ljónið, „kon-
ungur dýranna", glæsimakkus, lætur ljón-
ynjur sínar færa sér mat, ljónið bara liggur
og hvílir sig milli þess sem það sinnir hjú-
skaparskyldu sinni við ljónynjurnar.
Afríkumenn sáu að þetta var ljómandi
líf hjá konunginum makkafagra, þetta að
eiga margar vinnusamar konur. Afrískir
„ríkismenn" sem áttu margar kýr tóku því
snemma að kaupa sér konur og lifa sem
ljón, tóku að láta konurnar vinna og tóku
bara að liggja og hvílast og gera það sem
þeir nenntu og fundu hjá sér hvöt og löng-
un og döngun til að gera.
Arabar lærðu þennan ágæta „ljónalífs-
stíl“, það að vera „macho“, af Afríkumönn-
um. Spánverjar námu svo af Aröbum og
fluttu út til Suður Ameríku. Ég hef búið í
Mexíkó, þar er mikill „machismo" ríkjandi.
Kvenremban liggur líka víða í húsum
og er engu betri en karlremban. Kvenrem-
ban er ósýnilegri og lúmskari, enda hefur
hún verið kölluð leg-remba. Nú eru tímarn-
ir orðnir svo fijálsir, það er að segja í heims-
hlutum þar sem tuttugasta öldin er og
heitir, að enginn þarf að kveljast af rembu.
Regluleg meiriháttar remba heyrir brátt til
fornleifa, og ber að halda henni til haga
sem slíkri, á minjasöfnum. Eins og kerfinu
á Kúbu og í Norður Kóreu. Eins og hlut-
falli kvenna í valdastöðum í vissum flokkum
á vissum heimssvæðum.
En án rembu kemur þemba. Með mátu-
legri rembu ekkert harðlífi heldur harla
gott.
Svo fattaði ég hvað málshátturinn „lengi
getur vont versnað“ er orðinn kyrfilega
úreltur síðan við hættum sjálfsþurftarbú-
skap. Við þorum ekki enn að trúa því að
góð tíð geti varað, því frá íslandsbyggð
kom harðæri alltaf reglulega með hungur-
sneyð. Nágrannaþjóðirnar í kornræktar-
löndunum segja „bedre og bedre“. Við get-
um farið að segja „lengi getur gott batnað".
Er það ekki frábært og tímabært? Við
sáum bara rétt og skerum upp og fáum
betri uppskeru en í fyrra. Betri og betri.
Því í stað þess að láta náttúruna eina um
grasvöxtinn og eltast á árabát við kenjótt-
ar fiskigöngur, notum við nú áburð og tog-
ara og ræktum og verndum stofna. Lengi
getur gott batnað, ef maður ræktar og
passar það sjálfur.
Og svo fattaði ég hvað blessaðir Norð-
mennirnir gerðu okkur mikinn greiða með
því að ofveiða þau ógurlegu ógrynni af
hval sem átti úthöfin sem sitt einkafiska-
búr, tugþúsundir hvala á stærð við frysti-
togara sem gleyptu nær allan fiskinn í
höfunum á fyrri öldum. Enda fórum við
að fiska vel og jafnar og miklu betur en
áður fyrir rúmri öld, og jú miklu meira
síðan með stærri skipum.
Svo fattaði ég kannski er þessi mynd
of þung, en út með hana samt, ég þarf að
fylla rabbplássið mitt. Ég sneri út úr gátu
Sfinxunnar á minn hátt.
Gáta Sfinxunnar er svona: Hvaða skepna
er það sem hafði fyrst fjóra fætur, svo tvo
fætur, og loks þijá fætur? Rétta svarið er
svona: Það er maðurinn. Fyrst skríður hann
sem barn, svo gengur hann uppréttur, og
loks í ellinni gengur hann með staf og
verður þrífættur. Já, þetta er auðvitað hár-
rétt svar, þótt gamalmenni gangi ekki öll
með staf. Sagan segir að Sfinxan hafi orð-
ið svo hvumsa þegar Grikkinn leysti gátuna
að hún hafí stokkið fram af gríska hamrin-
um í hafíð, synt við það rakléitt heim til
Egyptalands, upp Níl langt upp í gömlu
Afríku og hefur ei síðan til hennar sést.
Getur ekki verið að henni hafi einfaldlega
leiðst?
Lífið er svo leiðinlegt að stundum snýr
maður sér út úr því. I leik, eins og þegar
maður breytir ljóði eða fer út yfir mörkin
í orðsifjabókinni. Einfaldlega af því það er
góð afþreying. Alls ekki til þess að taka
sig alvarlega, og því síður eiga aðrir að
gera það.
Víst er það rétt að dýrið sem var fyrst
á fjórum fótum svo á tveimur og loks á
þremur er maðurinn. En gáta Sfínxunnar
er ekki aðeins um mannslíf: fjórfætta
bernsku, tvífætt fyllorðinsár og þrífætta
elli. Gátan er ekki síður lítil táknmynd af
sögu mannkynsins. Góðar myndir eru
margræðar.
í upphafi var maðurinn dýr á fjórum
fótum. Jafnvel eftir að maðurinn reis nokk-
uð upp var hann eftir sem áður dýr og
dýrkaði guði sem voru eins og hann, hálfir
inenn og hálfir dýr.
Þá tók við tímabil kvenrembu. Já, óljósar
illa sannaðar sögur segja að til hafi verið
kvenveldi, konur hafi talið sig hafa vald
yfir fijósemi sinni og jarðar. Þá létu menn
dýrið í sér lönd og leið og stóðu alfarið á
tveimur fótum, menn (undir leiðsögn
kvenna) fóru að rækta og tóku sér vald
umfram dýrin. Konan hefur tvo fætur og
líkist krossfiski eða fimmstjörnu (pentag-
on), þar sem hún hefur aðeins fimm út-
limi. Karlinn líkist aftur á móti sexstjörnu
(hexagon) með sex limi: Höfuð, hendur,
fætur og þann sem ekki má nefna og ger-
ir hann þrífættan. Þá er sagan um skepn-
una sem var fyrst fjórfætt, síðan tvífætt
og loks þrífætt, sögð.
Karlarnir tóku loks alfarið völdin, reistu
brýr og byggðu geimför, og er sú saga vel
kortlögð. Lengi hefur gott batnað eins og
sagan sannar. Rabb um nóttina og vegleys-
una hlýtur að enda úti f mýri.
ÞÓRUNN VALDIMARSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. JÚLl 1995 3