Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1996, Blaðsíða 5

'ða hinn raunverulegi sköpunarkraft-
ist gríðarlega. Allt stefnir auk þess í
ía lægri skatta en aðrir.
ÚTIER ævintýri. Loforð stjórnmála-
mannanna munu lítils mega sín
gagnvart valdi markaðarins. Ný
heimsmynd er fyrirsjáanleg þar sem
þjóðríkið verður í engu frábrugðið
staðarfyrirtæki sem er hluti heims-
fyrirtækis.
Verða Mannréttindi
ÚRELT?
Nú má sjá að þekkingarstarfsmennirnir
eru hinn raunverulegi sköpunarkraftur
auðsins. Tekjur þessara eigenda þekkingar-
auðs og ijármagns munu aukast gríðarlega
og þeir verða aufúsugestir hvar sem er í
heiminum. Frá og með október 1994 gátu
erlendir frumkvöðlafjárfestar með 1 milljón
sterlingspunda til ráðstöfunar komist hjá
almennum aðgangsreglum inn í Bretland.
En Bretland hefur verið seint að taka við
sér og að auki hefur það verið hálfvand-
ræðalegt fyrir Breta að enginn hinna ríku
útlendinga hefur viljað búa þar. í Banda-
ríkjunum er í gildi stefna sem veitir ákveðn-
um umsækjendum um ríkisborgararétt for-
gangshraða, þ.e. kaupsýslufólki sem getur
reitt fram 1 milljón dollara og tryggt tíu
manns atvinnu. Sex hundruð milljónerar
fluttu til Ameríku árið 1993. Það er aðeins
tímaspursmál hvenær þekkingarauður, eins
og vísindaleg og tæknileg sérþekking er,
verður skilgreindur á efnahagsreikningn-
um.
A hinn bóginn eru menn í auknum
mæli að átta sig á því að hreint tap er af
hveijum og einum þjónustustarfsmanni rík-
is og fyrirtækis - kostnaðurinn sem fylgir
þjónustustarfsfólki er mun meiri en tekj-
urnar sem það skapar. Héðan af verður
ætlast til mun meira framlags af þjónustu-
starfsfólki þannig að það skili tekjum ólíkt
því sem áður tíðkaðist þegar þjónustustarf
þýddi aðeins að menn létu sjá sig í vinnu.
Fyrirtæki munu lækka þjónustustarfsfólk
í launum og tign og það er engin tilviljun
að flest vestræn fyrirtæki eru þessa stund-
ina að hrinda í framkvæmd meiriháttar
niðurskurðaráætlunum.
Þetta allt saman er að gerast á meðan
mannfjöldaþróun í þriðja heiminum er að
sprengja allt utan af sér (95 prósent mann-
fjölgunar í heiminum eiga sér stað í vanþró-
uðu ríkjunum). Til að stemma stigu við
óhjákvæmilegum þjóðflutningum í stórum
stíl munu þróuðu ríkin reisa girðingar til
að halda erlendu þjónustustarfsfólki utan
landamæra. Hvert ríki hefur meira en nóg
af þjónustustarfsfólki á sinni jötu. Þessa
er nú þegar farið að sjást merki. Kanada-
menn áætla að innleiða 1000 dollara
(kanadadollara) skatt á fólk sem sækist
eftir ríkisborgararétti. Með skattlagning-
unni er líklegt að það dragi úr því að fátæk-
ir þjónustustarfsmenn sæki um landvistar-
leyfi en að umsóknir ríkra þekkingarstarfs-
manna aukist. í Kaliforníu eru þegar fram
komnar tillögur (Proposition 187) á fylkis-
þinginu um að útiloka nærri því tvær millj-
ónir ólöglegra innflytjenda frá skólum,
velferðarþjónustu, og öllu nema bráðaheil-
sugæslu. Hversu langur tími mun líða þar
til við höfum „mismunandi réttindi" til
handa „mismunandi borgurum", sem verða
flokkaðir af tölvum og stjórnað af handhöf-
um rafrænna korta? Hversu langur tími
mun líða þar til hugtakið „mannréttindi“
verður úrelt eins og „guðlegur réttur kon-
unga“?
Hollusta, En Við Hvað?
Á sama tíma og eftirspurn heimsfyrir-
tækja eftir hæfni og kunnáttu þekkingar-
þjónustustarfsmanna verður æ meiri þá fer
sú hugsun að sækja á þá að þjóðrjkið van-
meti þá eða að það hafi hreinlega brugðist
þeim. Útlegð hefur ekki lengur í för með
sér neinar ofsóknir á hendur einstaklingum.
Það er því viðbúið að hinir „efnahagslegu
málaliðar" heimsfyrirtækjanna, sem fer ört
fjölgandi, fínni til lítillar hollustukenndar
við þjóðríkið. Þeir sem vefja sig inn í fán-
ann geta bráðlega átt von á því að verða
jarðaðir í honum.
Ástandið er mögulega enn flóknara
vegna þess hve fyrirtæki treysta í auknum
mæli á rökgreinendur, eigendur þekkinga-
rauðsins. Við erum nú að verða vitni að
sífellt magnaðri valdabaráttu á milli rök-
greinenda og eigenda fjármagnsins í þess-
um fyrirtækjum og líkur eru á að þessi
togstreita breyti í grundvallaratriðum
sjálfu eðli kapítalismans. Gera má ráð fyr-
ir að þessi átök verði engu veigaminni og
jafnafdrifarík og þau er áttu sér á milli
landeigenda og iðnrekenda á fyrri hluta
nítjándu aldar. Sú barátta skóp kapítalisma
dagsins í dag.
Til að laða að fólk úr úrvalshópnum sem
býr yfir þekkingu og fjánnagni - vítamín-
sprautu efnahagsins - stefnir nú þegar í
það að elítan mun greiða lægri skatta,
ekki hærri en aðrii'. Mikill meirihluti ríkis-
stjórna er að lækka skatta í hæstu þrepum
í takt við minnkandi skattheimtu á heims-
vísu. „Tekjuskattur í hæsta þrepi hefur
lækkað um 16,5 prósent í heiminum að
meðaltali frá árinu 1975 til 1989.“ Helstu
framleiðendum og birgðahöldurum auðs -
fjölþjóðafyrirtækjum - hefur í auknum
mæli tekist að aðlaga bókhald sitt og verð-
lagningu á alþjóðlegum peningaviðskiptum
innan fyrirtækjanetsins þannig að hagnað-
ur þeirra er skráður í löndum þar sem
skattlagning er lág á meðan þeir halda
áfram að stunda viðskipti í löndum þar sem
skattbyrði er há. Mjög bráðlega munu fyrir-
tæki semja um skattaívilnanir ekki aðeins
handa sjálfum sér heldur einnig til handa
útvöldum úrvals starfsmönnum. Sá mark-
aður sem þjónar hinum hreyfanlegu ríku
með upplýsingum um skatta- og viðskipta-
kjör vitt og breitt um heiminn er í örum
vexti. Karl Ziegler heldur því fram að nú
þegar séu 60 prósent af einkavæddri
bankastarfsemi heimsins bundin í sjóðum
í eftirlitslausum skattaparadísum utan lög-
sögu.
Á meðan munu ráðstöfunartekjur fjöld-
ans í flestum þjóðfélögum dragast verulega
saman. Ný efnahagsleg valdahlutföll í al-
þjóðakerfinu þýða að skattbyrðin er að
færast á herðar hinna óhreyfanlegu; og frá
tekjum yfir á útgjöld. Þegar Leona Helms-
ley sagði „það er bara litli maðurinn sem
borgar skatta“ var hún óafvitandi að spá
fyrir um framtíðina. Þetta gengur í bága
við allar viðteknar hugmyndir um félags-
legt réttlæti síðustu tvö hundruð árin. Það
er óumflýjanlegt að breytingatímabilinu
muni fylgja órói, félagsleg átök og jafnvel
upplausn.
MUN Þ JÓÐRÍKIÐ HAFA
Hlutverki Að Gegna?
Hvert sem litið er, er þjóðríkið á undan-
haldi. Borgararnir eru smátt og smátt að
missa trú á þjóðríkið, þeir líta á það sem
sérstakt tuttugustu aldar fyrirbæri. Ríkið
er nefnilega að bregðast hlutverki sínu sem
því var fengið með hinu „Fástíska sam-
komulagi", þar sem einstaklingurinn
beygði sig undir lögmæta valdbeitingu rík-
isins í skiptum fyrir að ríkið veitti honum
vernd og öryggi. Heimsvæðingin hefur
sýnt fram á að James Bond goðsögnin um
að ríkið væri gott og fjölþjóðarisasamsteyp-
ur (Spectre) vondar var blygðunarlaus
áróður þjóðríkisins. James Bond, vemdar-
vættur og dýrlingur þjóðríkisins, er nú
ekkert annað en illa innrættur karlfauskur.
Þjóðríkið er byggt á þeirri forsendu að
ríkið eigi einstaklinginn og leiðtogar ríkis-
ins geti nýtt þessa eign að geðþótta. En
þekkingarstarfsmenn kalla þetta félagslegt
óréttlæti: vegna þess að það er ekkert rétt-
læti í jöfnuði. Öll skattlagning er þjófnað-
ur. Þá er ríkið að afla fjár í krafti valds.
Þeir segja hæðnislega að „almannaheill“
sé ekki heillandi heldur mestan part óheil-
indi! Hagsmuna- og sjálfstæðisbarátta
þekkingarstarfsmanna á eftir að verða
meiriháttar „bisness" á upplýsingaöldinni.
Sjálft eðli þjóðríkisins er að breytast;
héðan í frá mun það í auknum mæli haga
sér eins og hvert annað fyrirtæki. Það er
almenn skoðun á Vesturlöndum að sum
ríki séu að breytast í glæpahringi en þeir
munu líka verða þátttakendur í heimsversl-
uninni. Blaðið Guardian, (10.12.1993)
sagði sögu sem ómeðvitað lýsir því hvernig
hlutverk ríkisstjórna og fyrirtækja er að
renna saman. Blaðið varpaði fram spurn-
ingunni: „Hver er munurinn á Zambíu og
Goldman Sachs.“ Svarið var: „Annað er
afrískt land sem þénar 2,2 billjónir dollara
á ári og deilir því með 25 milljón manns.
Hitt er fjárfestingabanki sem græðir 2,6
billjónir dollara... og deilir því með 161
manni. Gott og gilt!“ Vitaskuld særir það
hina „viðkvæmu" fijálslyndismenn á Guar-
dian að heyra um svo stórkostlega ósann-
girni. Dylgjur þeirra um „Gullnámu Sachs“
bera því vitni. Osanngirni? Þeim láist að
átta sig á því að rökgreinendur Goldman
Sachs öfluðu þessa fjár. Já, þeir unnu fyr-
ir því, og þeir unnu fyrir því á sanngjarnan
hátt.
í eyrum þekkingarstarfsmannanna er
þetta ákall um sanngimi ekkert nema
harmakvein afæta og mislukkaðra manna.
Þeir segja tíma til kominn að menn losi
sig við þær fomfálegu og afturhaldssömu
grillur að vinna feli í sér líkamleg áreynslu.
Að sjálfsögðu er vinnuafls þörf - en það
er nóg af vinnuafli þarna úti í hinum stóra
heimi. Það er hinn sjaldgæfi eiginleiki
mannsins, þekkingin, sem er efniviður
morgundagsins. Stjórnmálamenn verða að
hætta að klifa á því að „barnfóstruríkið"
viti best og spila á tilfinningar hjarðarinn-
ar. Ríkisstjórnir sem og önnur fyrirtæki
munu þurfa að lifa fjárhagslega af á fram-
taki hinna fáu innan úrvalshópsins - og
ekkert þjóðríki hefur sjálfkrafa tilvistarrétt.
Á LÝÐRÆÐIÐ SÉR FRAMTÍÐ?
Þörfin fyrir það að veita heimafólki at-
vinnu leiðir til þess að stærsta félagslega
vandamál stjórnmálamanna á næstu ára-
tugum verður að laða að heimsatvinnurek-
endur til að fjárfesta og til samstarfs við
fyrirtæki á heimamarkaði og að halda þeim
þar. Ríkisstjórnir munu ekki eiga annarra
kosta völ en að beygja sig undir vilja al-
þjóðasamsteypa. Ný heimsmynd er fyrir-
sjánleg þar sem þjóðríkið verður í engu
frábrugðið staðarfyrirtæki sem er hluti
heimsfyrirtækisins og mun framvísa mark-
MANNKYNIÐ er
að sögn höfundar
að skiptast í
tvennskonar at-
vinnuflokka:
Mennta- menning-
ar og kaupsýslu-
úrval annarsveg-
ar, sem er mjög
hreyfanlegt lið, -
og hinsvegar
óhreyfanlega,
staðbundna þjón-
ustustarfsmenn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. JANÚAR 1996 5