Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Qupperneq 13

Mynd: Ámi Elfar.
FARSKÓLSNN í Síðunni fetar sig eftir hlykkjóttri vagnaslóðinni, átta börn með skinnhúfur á höfði og tvenna háleista og gúmískó á fótum, þau ganga í halarófu á eftir kennslukonunni.
ATBURÐUR
ÁÞORRA
EFTIR BÖÐVAR GUÐMUNDSSON
„Ólafur í Dæli lagði af stað niður túnið í veg fyrir
Stórablesa en hann var ekki komii nn hólfa leið
1 þegar Stóriblesi geystist h ijó með þandar nasir
og trylltan eld í augum og s litrin af kortastatífunum
enn hangandi ó k Jyfberanum".
AÐ marrar hátt í hjaminu á
þröngum vegarslóðanum þar sem
margir fætur ganga, það er kyrr-
viðri á miðjum þorra með élja-
drögum til fjalla og töluverðu
frosti. Farskólinn í Síðunni fetar
sig eftir hlykkjóttri vagnaslóðinni,
átta böm með skinnhúfur á höfði
og tvenna háleista og gúmískó á fótum, þau
ganga í halarófú á eftir kennslukonunni, strák-
arnir reyna hvenær sem færi gefst að troða snjó
niður um hálsmálið á stelpunum og fá þær til að
skrækja, og stelpuraar em alveg með á nótun-
um, gæta þess að vera mátulega lítið á verði svo
að ein og ein snjógusa nái að hríslast niður bak-
ið á þeim, gæta þess að bregðast nógu reiðar við
til að jafnaldrar þeirra karlkyns, sem eru flestir
örlítið minni en þær, taki til fótanna. Og strák-
arnir gæta þess auðvitað líka að halda flóttanum
innan hæfilegra hraðamarka, svo að stelpurnar
nái þeim móðar og heitar og leggi á þá hendur.
Petta er allt svo rosalega gaman.
Binhvern tímann á öldinni sem leið settu ein-
hverjir karlar í Reykjavík eða Kaupmannahöfn
lög um að börnum á Islandi skyldi safna saman
á vetmm og síðan yrði þeim kennt að lesa og
skrifa og sitthvað fleira gott og nytsamlegt.
Og nú era áreiðanlega liðin hundrað ár síðan
þeir púuðu þessi fræðslulög í skeggið hver á
öðmm, og þeir era allir löngu dauðir, karla-
skinnin. Peir eru svo löngu dauðir að þeir vora
dauðir áður en stríðið brast á úti í heimi
skömmu eftir að þessir krakkar sáu dagsins
ljós, þetta margumtalaða stríð sem fylgir
krökkum enn í litabókum og leikfóngum þótt
því sé lokið að sögn, gott ef þeir vora ekki dauð-
ir fyrir stríðið sem var á undan þessu stríði, ef
þeir hafa þá ekki dáið úr spönskuveikinni eða
svartadauðanum. Pað er alla vega alveg ógur-
lega langt síðan.
En verk þeirra lifa. Hér arka nú íslensku
börnin í frostkælunni milli bæja með ólátum og
píkuskrækjum, kennslukonan fer fyrir,
skreflöng og fjallmyndarleg á glansandi lakk-
stígvélum sem hún þarf af og til að taka af sér
og hella úr snjónum, þau eru nefnilega ekki
nema rétt í mjóalegg. Hún er ráðin hér í sveit
til að kenna þessum krökkum að lesa og skrifa.
Eftir að menn hættu að drepa hver annan í
útlöndum var mynduð ný ríkisstjórn, hún
komst að því að Unga Island átti stórfé í banka
í útlöndum, hluta þess fjár, sagði ríkisstjórnin,
skyldi varið til aukinnar menntunar, afgangur-
inn færi í að byggja upp atvinnuvegina.
Farskólinn í Síðunni fékk ný landakort í sinn
hlut. Hvort þau áttu að auka menntunina eða
byggja upp atvinnuvegina er umdeilt enn þann
dag í dag. Þau gerðu hvort tveggja í vissum
skilningi.
Og þetta voru sko engir bleðlar: Tvö
grindastatíf, hvort um sig með níu rúllugardín-
um, og væri ein rúllugardínan dregin niður kom
kannski öll Evrópa í ljós, eða Norðurlönd, eða
Bandaríkin, eða Afríka, og væra innstu rúllurn-
ar á statífunum dregnar niður var stjörnuhim-
inninn yfir jörðinni á öðru og stjörnuhiminninn
undir jörðinni á hinu.
Alheimurinn á tveimur grindastatífum,
hvorki meira né minna. Þvílíkar konungsger-
semar höfðu aldrei sést í Síðunni fyrr.
Nú segja vitrir menn að vandi fylgi vegsemd
hverri. Þessari eignaaukningu farskólans fylgdi
alveg sérstakur vandi. Landakortin í grindasta-
tífunum voru svo stór að einungis á betri bæj-
um var nógu hátt undir loft til að þau fengju
notið sín til fulls, og þau voru svo þung að það
þurfti múrveggi til að bera þau uppi.
En svo gat líka á að sjá:
Bandarfldn og Kanada með öllum reglustiku-
landamerkjunum og borganöfnum með dular-
fullan hljóm, Chieago, New York, Los Angeles,
Toronto, Quebec.
Afríka með enn fleiri reglustikulandamerkj-
um og Níl og Rauðahafmu.
Suðurheimskautslandið með alls ekki neinu
nema fenntum sporam Scotts einhvers staðar í
hvítri auðninni.
Rússland og Síbería, sem var svo stór að hún
komst ekki fyrir á einu korti!
Og það sem furðulegast var af öllu, þegar bú-
ið var að breiða úr þessum heimshlutum svo að
þeir náðu frá lofti og niður á gólf á bestu bæj-
um, þá rúlluðu þeir sér saman sjálfir ef kippt
var varlega í spottann sem fest var í harðviðar-
keflið á neðra kanti hvers korts. Það var ein-
hver furðuútbúnaður inni í sjálfri rúllunni í
statífinu sem olli þessu, dularfullur eins og út-
varpstæki.
Það var óskaplega gaman að draga þessi kort
niður og kippa svo ofurvarlega í spottann og
halda í hann og finna keflið toga á móti og horfa
á það vefja um sig Norðurlöndum og Banda-
ríl^jum.
Þeir sem minni virðingu báru fyrir hugviti og
mennt fundu brátt að það var hægt að hafa
annað og groddalegra gaman af kortunum. Ef
kort var dregið niður eins langt og hægt var og
svo kippt í spottann og honum sleppt, þá tryllt-
ist rúllugardínan og vafði um sig kortinu með
þvílíku offorsi að söng og hvein í statífinu. Væri
enginn fullorðinn innandyra og kennslukonan
kannski úti á hól að reyna að standa á skíðum,
þá kom það fyrir að tveimur kortum var sleppt
samtímis, stundum öllum í einu, þá var djöful-
gangurinn svo mikill að það var engu líkara en
heimsstyrjöldin væri aftur skollin á. í einum
slíkum darradansi rifnaði Evrópa í tvennt um
mitt Þýskaland.
Auðvitað fannst aldrei neinn sökudólgur,
enginn vildi taka á sig sökina um skiptingu
Evrópu í tvær ósamlímanlegar einingar.
Auk landakortanna áttí farskólinn frá fyrri
tíð kassa sem var fullur af myndskreyttum bók-
um, það voru myndir af frelsaranum sem stóð
upp í mitti í Jórdan og Jóhannes skírari jós á
hann vatni úr ánni, Jórdan náði Jóhannesi ekki
nema í hné og hann var í loðnum kufli og brann
eldur úr augum. I annarri bók voru myndir af
læmingjum, það eru einhvers konar skottlausar
mýs í útlöndum, í þriðju bókinni var svo mynd
af Scott að verða úti á suðurpólnum, hann var
með grýlukerti í skegginu. Þar var líka svört
línóleumtafla, hún vai- kannski meter á lengd
og henni fylgdi stokkur með nokkrum krít-
armolum. Loks var hnöttur sem áreiðanlega
hafði einhvern tímann snúist um sjálfan sig. Við
ókunnar náttúruhamfarir í fymdinni hafði jarð-
möndullinn bognað og hnötturinn hætt að snú-
ast.
Og hér arkaði nú skólinn með tilheyrandi
óhljóðum í frostinu. Bókakassinn með frelsar-
anum og Jóhannesi skírara, læmingjunum og
Scott á suðurpólnum var á vagninum sem Gam-
lajörp dró, fyrir aftan mjólkurbrúsana frá
Bakka, því mjólkurbíllinn komst ekki til að
sækja mjólkina frá stórbúinu sökum ófærðar.
Taflan, krítarkassinn og hnattlíkanið voru
skorðuð innanum tóma mjólkurbrúsana. Fret-
andi tosaði Gamlajörp vagninn með þennan
dýrmæta varning eftir hjarnlögðum vegarslóð-
anum, hún var komin á 21. árið og ekkert að
kippa sér upp við hlutina. Aftan í vagninn hafði
svo Hnaukurinn hnýtt taumnum á Stórablesa,
sem var gyrtur reiðingi, sitt á hvorum klakk
hans héngu grindastatífin með nýju landakort-
unum, aldrei hafði nokkrum hesti í Síðunni ver-
ið trúað fyrir öðrum eins burði, enda var Stóri-
blesi afrenndur að afli og öðrum hestum hæn-i
á herðakambinn. Hann var nasvíður og harður
undir brún og ekki á allra færi að ráða við hann.
Þorsteinn á Bakka keypti hann niðri í Nesi
og það var í honum strok. Það hélt honum eng-
in girðing, en svo kom hestamaður norðanúr
Skagafirði að Bakka og kenndi öruggt ráð við
stroki: „Fylliði eyran á folahelvítinu með salti
og bindiði fyrir,“ sagði Skagfirðingurinn. „Það
tekur úr honum óartina." Þessu var hlýtt og í
nokkra daga hringsnerist Stóriblesi um sjálfan
sig og hristi hausinn. Þegar leyst var frá eyrum
hans var hann orðinn svo ringlaður að hann
hafði gleymt hvar átthagarnir lágu.
Það era hvitir hringir á eyram hans þar sem
saitfyrirböndin voru. En hann hefur samt
aldrei losnað við alla óart.
Þegar sláttuvélin kom að Bakka voru þau
bæði spennt fyrir, hann og Gamlajörp. En að-
eins einu sinni. Stóriblesi fældist við hávaðann í
sláttuvélinni og tók á rás með allt í eftirdragi ^
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997 1 3