Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 24

24 B SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
DAGANA 9. til 15. mars var kvik-
myndin Kanadiana sýnd í kvikmynda-
húsi í Winnipeg í Kanada en áður hafði
hún verið sýnd á fimm kvikmyndahá-
tíðum; í Montreal, Puerto Rico, Tor-
onto, Teheran í Íran og Winnipeg, og
verður næst á kvikmyndahátíðinni í
Dublin í apríl. Jón Einarsson Gústafs-
son er einn þriggja höfunda og fjög-
urra framleiðenda en hann er jafn-
framt leikstjóri myndarinnar.
Gagnrýnin lofar góðu
Myndin hefur fengið góða dóma,
fékk m.a. þrjár og hálfa stjörnu af
fimm mögulegum í útbreiddasta dag-
blaði Manitoba, Winnipeg Free
Press, og er Jón bjartsýnn á góða
dreifingu. „Gagnrýnin lofar góðu,“
segir hann.
Þetta er spennumynd sem fjallar
um tvo bræður frá Winnipeg. Annar
er að losna út úr fangelsi eftir þriggja
ára vist og hinn, sem hefur skipulagt
síðasta rán þeirra, sækir hann. Hug-
myndin er að láta sig hverfa eftir rán
á demantasendingu. Ung kona er á
leiðinni í sumarbústað við Winnipeg-
vatn til að skrifa sögu og leiðir hennar
og bræðranna mætast á bensínstöð.
Þegar lögreglan birtist verður yngri
bróðirinn hræddur og felur pakkann
með demöntunum í bíl stúlkunnar en
horfir síðan á eftir henni aka í burtu á
meðan lögreglan leitar í bíl þeirra.
Næsta skref er að finna stúlkuna og
pakkann og eitt leiðir af öðru í vetr-
arkuldanum og snjónum á sléttunni.
Að sögn Jóns var framleiðslukostn-
aður vegna Kanadiana aðeins 270.000
kanadískir dollarar eða um 12,5 millj-
ónir króna. Kanadíski kvikmynda-
sjóðurinn lagði fram 50% kostnaðar,
Kvikmyndasjóður Manitoba 20%,
Listasjóður Manitoba 5%, aðrir
styrkir voru 10% kostnaðar- og
skattaívilnanir námu 15% kostnaðar.
Stutt heimsókn
kveikti áhugann
Þetta er fyrsta kvikmynd Jóns en
áður hefur hann gert ellefu heimild-
armyndir, nokkur tónlistarmynd-
bönd og sett upp hátt í tíu leiksýn-
ingar á Íslandi og í Kanada. Hann var
í námi í kvikmyndafræðum á Bret-
landi 1988 til 1990 og fór þaðan með
BA-gráðu til Los Angeles þar sem
hann var í þrjú ár og lauk meistara-
námi. Að því loknu flutti hann til Ís-
lands en sumarið 1996 fór hann til
Manitoba í leiguflugi og skrifaði
greinar fyrir Morgunblaðið frá ferð-
inni. „Í þessari tveggja vikna heim-
sókn kviknaði áhugi minn á Vestur-
Íslendingum og ég fékk hugmynd að
efni í heimildarmynd. Það sem vakti
áhuga minn var að hér voru 5. og 6.
kynslóðir Kanadamanna sem gengu
um götur Gimli og sögðust vera Ís-
lendingar, og ég greindi kanadíska
ríkissjónvarpinu, CBC, frá hugmynd
minni. Henni var vel tekið og því
þurfti ég að koma hingað til að gera
myndina. Þarna gafst gott tækifæri
til að vinna fyrir 30 milljóna manna
markað og kærkomin tilbreyting frá
því að gera heimildarmyndir heima
þar sem aldrei er nægur peningur til
að gera hlutina. Til að geta orðið leik-
stjóri á umræddri mynd og fengið
viðurkenningu fyrir hana varð ég að
sækja um landvistarleyfi í Kanada.
Framleiðslufyrirtækið, sem tók að
sér að framleiða myndina, sótti um
það fyrir mína hönd á þeim grunni að
fengi ég ekki leyfið yrði myndin ekki
gerð. Það tók tíu mánuði að fá tilskilin
réttindi, grænt ljós kom í ársbyrjun
1998, en á meðan kynntist ég fólki og
við byrjuðum að skrifa handritið.“
Hörð viðbrögð
Heiti myndarinnar, The Import-
ance of Being Icelandic, er tilvísun í
The Importance of Being Earnest
eftir Oscar Wilde og það vakti strax
hörð viðbrögð vestra. „Sama kvöld og
myndin var sýnd fékk ég símtöl frá
gömlum konum sem kölluðu mig öll-
um illum nöfnum og hótuðu mér að ég
hlyti verra af. Mér hafði verið boðið í
mat komandi helgi en daginn eftir
frumsýninguna var hringt í mig og
mér sagt að því miður yrði að aftur-
kalla boðið því húsfreyjan vildi ekki
hafa mig undir sínu þaki. Ég fór með
Vestur-Íslendingi á samkomu í Sel-
kirk, þar sem hann kynnti Íslendinga
sem voru í heimsókn. Þegar kom að
því að kynna mig kipptu fullorðin
hjón að sér hendinni, sneru sér við og
gengu í burtu. Í næsta tölublaði Lög-
bergs-Heimskringlu var mjög harð-
orð grein þar sem höfundurinn sagði
að ég væri ekki lengur velkominn
gestur á meðal þeirra. Ég fékk fyrst
og fremst hörð viðbrögð frá fólki á
Nýja-Íslandi og allt í einu var ég tal-
inn svo hættulegur maður að vinir
mínir í íslenska samfélaginu hérna
voru margir í miklum vafa um hvort
þeir ættu að láta sjá sig með mér
meðan þetta gekk yfir. Hins vegar
voru vissir menn eins og Neil Bardal,
kjörræðismaður Íslands í Manitoba,
sem stóðu alltaf með mér. CBC þótti
umræðan hið besta mál og myndin
var endursýnd mun fyrr en eðlilegt er
en hún var sýnd tólf sinnum á þeim
tveimur árum sem sjónvarpið átti
réttindin.“
Misskilningur
Jón segir að misskilningur hafi
valdið þessum viðbrögðum. „Ein-
hverjir höfðu á tilfinningunni að ég
væri að gera grín að þeim, sem var
alls ekki ætlunin. Myndin er gerð frá
sjónarhóli Íslendings sem kemur
beint frá Íslandi, í gegnum mín augu.
Ég fylgist með þessu fólki sem leggur
óhemjuáherslu á að vera Íslendingar
þrátt fyrir að margir umræddra hafi
aldrei komið til Íslands og tali ekki
orð í íslensku. Í myndinni er innslag
tekið á Íslandi þar sem Davíð Þór
Jónsson grínisti segir brandara um
Vestur-Íslendinga. Ég hélt að allir
skildu að grínista á sviði er ekkert
heilagt. Það er hans hlutverk að rífa
allt niður og gera grín að öllu en ég
áttaði mig ekki á að hjá mörgum
hérna eru arfleifðin og Íslendingur-
inn í þeim algerlega heilög. Það má
ekkert segja sem varpar nokkrum
skugga á upprunann og hjá mörgum
hérna eru forfeðurnir í minningunni
nánast ofurmenni. Í sjálfu sér hljóta
þetta að hafa verið ofurmenni til að
lifa af þessar hörmungar sem þeir
fóru í gegnum. Það sem sameinar
þetta samfélag mjög mikið eru fórn-
irnar sem landnemarnir lögðu á sig.
En allt þetta varð mér til framdráttar
og stökkpallur til annarra verka.
Kvikmyndafyrirtæki tóku eftir hvað
þessi mynd var umdeild og allt í einu
opnuðust dyr sem höfðu verið lokað-
ar, en frá minni hálfu var þetta alger-
lega heiðarleg mynd.“
Verðlaun fyrir
tónlistarmyndband
Jón segir að alla tíð hafi verið stefnt
að því að halda kostnaði vegna fram-
leiðslu Kanadiana í lágmarki. Hug-
myndin hafi verið að fá lag í myndina
frá frægustu hljómsveit Winnipeg um
þessar mundir, The Watchmen, sem
sé í hópi tíu vinsælustu hljómsveita í
Kanada og Ástralíu, og það hafi tek-
ist. „Ég hitti forsprakkann, sýndi
honum myndir sem ég hafði tekið
vegna myndarinnar og eftir að hann
hafði skoðað þær var hann tilbúinn að
slá til ef við gerðum tónlistarmynd-
band með hljómsveitinni í staðinn,
sem yrði tilbúið eftir tíu daga. Til að
geta gert bæði myndbandið og
kvikmyndina innan þess fjárhags-
ramma sem við vorum bundnir af
ákváðum við að ráða forsprakkann
sem leikara í myndinni því með þeim
hætti gátum við notað skotin bæði í
myndinni og á tónlistarmyndbandinu.
Við lukum myndbandinu á tilsettum
tíma, það var sent til stórs tónlistar-
fyrirtækis í Toronto, sem sendi það
áfram á Much Music, sem er kanad-
íska útgáfan af MTV. Þar var það
strax sýnt töluvert oft, sem gerist
sjaldan með tónlistarmyndbönd frá
Winnipeg, en í kjölfarið fékk ég
upphringingu frá Kvikmyndasjóði
Manitoba, sem vildi leggja peninga í
kvikmyndina.“
Samtök kvikmyndaframleiðenda í
Manitoba, The Manitoba Motion
Picture Industries Association, veita
annað hvert ár svonefnd Blizzard-
verðlaun fyrir kvikmyndir og það sem
þeim viðkemur. Kanadiana fékk fimm
tilnefningar að þessu sinni, m.a. sem
besta kvikmyndin sem kostaði undir
milljón dollara í framleiðslu, og tón-
listarmyndbandið eina, og svo fór að
það var útnefnt besta myndbandið á
hátíðinni nú í mars. „Þetta er góð við-
urkenning,“ segir Jón.
Með tvær myndir í takinu
Að sögn Jóns er hann kominn með
þróunarfjármagn frá Kvikmynda-
sjóði Manitoba í aðra mynd, nútíma-
sögu, auk þess sem hann er að skrifa
kvikmyndahandrit sem gerist á tím-
um íslenska landnámsins í Manitoba.
„Sögu sem byrjar á Íslandi og lýkur
hér. Nálgunin felst í aðstoð indíán-
anna, en hefðu þeir ekki hjálpað Ís-
lendingum hefði landnámið farið út
um þúfur.“ Ennfremur segist hann
hafa hug á að breyta til og jafnvel láta
heimþrána taka völdin og taka að sér
skammtímaverkefni hjá áhugaleik-
húsum á Íslandi sem hafi verið með
fyrirspurnir í þá veru, en hugsanlega
flytur hann til Toronto í sumar.
Jón segir að landnemamyndin
verði mjög dýr og um langtímaverk-
efni sé að ræða, en það góða við starf-
ið sé að hann hafi tækifæri til að fara
víða og kynnast nýju fólki. „Ég hef
ekki komist heim í eitt og hálft ár
vegna anna en það er kominn tími til
að fara heim vegna ákveðinna verk-
efna. Ég hef aldrei ætlað mér að vera
til frambúðar í Winnipeg. Hér hefur
mér gengið mjög vel í fjögur ár en
Toronto og Ísland toga í mig.“
Morgunblaðið/Kristinn
Jón Einarsson Gústafsson með Blizzard-verðlaunin sem hann fékk fyrir tónlistarmyndbandið með kanadísku hljómsveitinni The Watchmen.
Fyrsta kvikmyndin sem Jón Einarsson Gústafsson leikstýrir var frumsýnd í Winnipeg í Kanada á dögunum.
Steinþór Guðbjartsson hitti Jón í Winnipeg og ræddi við hann um myndina og fleira, en ekki er ofsögum
sagt að hann hefur verið umdeildur leikstjóri í Manitoba.
Fyrsta kvikmynd Jóns Einarssonar Gústafssonar, Kanadiana, var frumsýnd í Winnipeg í Kanada fyrir skömmu
og fékk góða dóma í útbreiddasta dagblaði Manitobafylkis, Winnipeg Free Press.
Umdeildur
leikstjóri