Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 4

Í KOSNINGUNUM nú er í fyrsta sinn kosið
eftir nýjum kosningalögum, sem samþykkt
voru á Alþingi árið 2000. Samkvæmt lögunum
fækkar kjördæmunum úr átta í sex. Breytingin
er til samræmis við þá breytingu, sem gerð var
á stjórnarskránni árið 1999, að kjördæmin
skyldu verða fæst sex en flest sjö.
Markmið nýs kosningakerfis
Stjórnarskrárbreytingin byggðist á tillögum
nefndar allra flokka, sem hóf störf 1997 og setti
sér eftirtalin markmið:
— Að gera kosningakerfið einfalt og auð-
skiljanlegt.
— Að draga úr misvægi atkvæða þannig að
hlutfall kjósenda að baki hverju þingsæti þar
sem munurinn er mestur milli kjördæma verði
sem næst 1:1,5 til 1:1,8.
— Að þingsætafjöldi í hverju kjördæmi verði
sem jafnastur.
— Að áfram verði jöfnuður á milli stjórn-
málasamtaka á landsvísu til að fjöldi þingsæta
hvers flokks sé í sem bestu hlutfalli við kjós-
endatöluna.
— Að þingmenn verði áfram 63.
Auk þessara meginmarkmiða lagði nefndin
þær forsendur til grundvallar starfi sínu að
kjördæmin hefðu svipaðan fjölda þingsæta, þ.e.
5 til 10 í hverju kjördæmi, og að úthlutun þeirra
byggðist á svonefndri d’Hondt-reglu sem út-
skýrð er hér á eftir. Þá gekk hún jafnframt út
frá því að misvægi milli atkvæða kjósenda í ein-
stökum kjördæmum mætti alls ekki verða
meira en 1:2.
Til að framangreindum markmiðum yrði náð
á þessum forsendum varð það niðurstaða
nefndarinnar að skipta þyrfti landinu í 6 til 7
kjördæmi (3 til 4 kjördæmi á landsbyggðinni og
3 á höfuðborgarsvæðinu) með áþekkum fjölda
þingsæta í hverju þeirra. Fyrir því færði nefnd-
in eftirtaldar röksemdir:
1. Kosningakerfið verði einfaldara en ella
vegna þess að ekki þurfi að beita flóknum að-
ferðum við úthlutun þingsæta svo sem nú er.
2. Ef fjöldi kjördæmissæta er nokkurn veg-
inn sá sami í hverju kjördæmi þurfi ekki nema
9 jöfnunarsæti í heild til þess að tryggja nokk-
urn veginn algeran jöfnuð milli stjórnmála-
samtaka miðað við kjörfylgi þeirra á landinu
öllu. Ef kjördæmin yrðu fleiri með færri þing-
sætum eða eitt þeirra miklum mun fámennara
en hin þyrfti að fjölga jöfnunarsætum og/eða
taka upp flóknari úthlutunarreglur en d’Hondt-
regluna til að tryggja þennan jöfnuð milli
stjórnmálasamtaka.
3. Sé miðað við hlutfall kjósenda verði nokk-
urn veginn jafnauðvelt eða jafnerfitt fyrir
framboðslista að ná kjördæmissæti hvar sem
er á landinu.
4. Síðast en ekki síst verði þingmannahópar
kjördæmanna tiltölulega jafnir að stærð en það
ætti að tryggja jafnræði á milli þeirra.
Ný kjördæmaskipting
Eftir nokkur skoðanaskipti varð hin end-
anlega niðurstaða á Alþingi sú að sameina
gamla Vesturlandskjördæmið, Vestfjarða-
kjördæmið og Norðurlandskjördæmi vestra að
Siglufirði undanskildum í eitt kjördæmi, Norð-
vesturkjördæmi. Norðurlandskjördæmi eystra
auk Siglufjarðar sameinaðist Austurlands-
kjördæmi að Sveitarfélaginu Hornafirði frá-
töldu og til varð Norðausturkjördæmi. Sveitar-
félagið Hornafjörður og Suðurnesin
sameinuðust gamla Suðurlandskjördæmi og til
varð Suðurkjördæmi. Gamla Reykjanes-
kjördæmið að Suðurnesjunum og nokkrum
húsum í Blesugróf frátöldum verður Suðvest-
urkjördæmi. Gamla Reykjavíkurkjördæminu
er skipt í tvennt og áðurnefnd hús í Blesugróf,
þar sem um 10 manns búa, færast til suður-
kjördæmisins. Skiptingin á Reykjavík-
urkjördæmi er ekki sú sama frá kosningum til
kosninga, heldur má færa kjördæmamörkin til,
með það að markmiði að sem jafnastur fjöldi sé
í báðum kjördæmum.
Þingmannafjöldi og atkvæðavægi
Landsbyggðarkjördæmin þrjú hafa öll tíu
þingmenn, þ.e. níu kjördæmakjörna og einn
jöfnunarmann. Kjördæmin þrjú á suðvest-
urhorninu hafa öll ellefu þingmenn, níu kjör-
dæmakjörna og tvo til jöfnunar.
Mannfjöldi í kjördæmunum er talsvert mis-
munandi. Norðvesturkjördæmið er fámennast,
með 21.625 kjósendur m.v. mannfjöldatölur 1.
desember síðastliðinn. Næst kemur Norðaust-
urkjördæmið með 27.164 kjósendur, þá Suður-
kjördæmið með 28.777 kjósendur, Reykjavík-
urkjördæmin með ríflega 42.000 kjósendur
hvort og loks Suðvesturkjördæmið með rúm-
lega 48.000 kjósendur.
Þetta þýðir að á bak við hvern þingmann í
Norðvesturkjördæmi eru 2.162,5 kjósendur, en
í Suðvesturkjördæminu eru þeir 4.366,3. Af töl-
unum má sjá að talsvert langt er í að fullum
jöfnuði atkvæðisréttar sé náð.
Í 31. grein breyttrar stjórnarskrár stendur
hins vegar: „Ef kjósendur á kjörskrá að baki
hverju þingsæti, að meðtöldum jöfnunarsæt-
um, eru eftir alþingiskosningar helmingi færri í
einu kjördæmi en einhverju öðru kjördæmi
skal landskjörstjórn breyta fjölda þingsæta í
kjördæmum í því skyni að draga úr þeim mun.“
Þetta þýðir í raun að miðað við líklega mann-
fjöldaþróun verður eftir kosningar ástæða til
að færa eitt kjördæmissæti frá NV-kjördæmi
og yfir í SV-kjördæmi, enda er hlutfall at-
kvæðavægis milli kjördæmanna nú 1:2,01.
Úthlutun kjördæmisþingsæta
Með nýju kosningalögunum er horfið aftur
til svonefndrar d’Hondt-reglu við útreikninga á
úrslitum kosninga og úthlutun þingsæta.
D’Hondt-reglan er sú reikniregla sem lengst
hefð er fyrir hér á landi; hún var notuð frá 1959
til 1987 við úthlutun kjördæmissæta og ávallt
við úthlutun jöfnunarsæta. Á kosningavef
dómsmálaráðuneytisins kemur fram að
d’Hondt-reglan þyki einfaldari og auðskildari
en regla stærstu leifa, sem var notuð frá 1987
til 1999.
D’Hondt-reglan er orðuð þannig í 107. grein
kosningalaga: „Til þess að finna hve margir
frambjóðendur hafa náð kosningu í kjördæmi
af hverjum lista skal fara þannig að:
1. Deila skal í atkvæðatölur listanna með töl-
unum 1, 2, 3, 4 o.s.frv. Útkomutölur eru skráðar
fyrir hvern lista.
2. Fyrsta kjördæmissæti fær sá listi sem
hæsta útkomutölu hefur. Sú tala er síðan felld
niður. Annað kjördæmissæti fær sá listi sem nú
hefur hæsta útkomutölu. Þessu skal fram hald-
ið uns úthlutað hefur verið jafnmörgum kjör-
dæmissætum og kjósa á.“
Þetta þýðir að ef tekin er niðurstaða úr ný-
legri skoðanakönnun og gert ráð fyrir að t.d.
Sjálfstæðisflokkurinn fái 35% í einstöku kjör-
dæmi, Samfylkingin 32%, Framsóknarflokkur
15%, Vinstri grænir 10% og Frjálslyndir 8%,
fær Sjálfstæðisflokkurinn fyrsta manninn,
Samfylkingin annan manninn og svo Sjálfstæð-
isflokkurinn þann þriðja, af því að fylgi hans
deilt með tveimur er meira en fylgi Framsókn-
arflokksins. Samfylkingin fengi þann fjórða, af
því að helmingurinn af fylgi hennar væri sömu-
leiðis meira en Framsóknar. Svo fengi Fram-
sókn þann fimmta, Sjálfstæðisflokkurinn þann
sjötta af því að fylgi hans deilt með þremur
væri meira en fylgi VG, og þannig koll af kolli.
Úthlutun jöfnunarþingsæta
Jöfnunarþingsætum, sem eru samtals níu, er
útdeilt í því skyni að jafna þingsætum milli
flokka „þannig að hver samtök fái þing-
mannatölu í sem fyllstu samræmi við heildar-
atkvæðatölu sína“ eins og segir í stjórn-
arskránni. „Þau stjórnmálasamtök koma þó ein
til álita við úthlutun jöfnunarsæta sem hlotið
hafa minnst fimm af hundraði af gildum at-
kvæðum á landinu öllu.“
Þetta þýðir að jafnvel þótt framboð fái engan
mann kjördæmakjörinn getur það átt rétt á
jöfnunarþingsæti ef það hefur fengið meira en
5% fylgi á landsvísu.
Um úthlutun jöfnunarsætanna gilda talsvert
flóknar reglur, sem kynna má sér á kosn-
ingavef dómsmálaráðuneytisins, en heildarnið-
urstaðan á að verða sú að fjöldi þingsæta flokk-
anna sé sem næst í réttu hlutfalli við fylgi
þeirra á landsvísu. Þetta þýðir að eftir því sem
úrslit berast úr einstökum kjördæmum á kosn-
inganótt getur úthlutun jöfnunarsæta tekið
talsverðum breytingum til og frá, þar til end-
anleg úrslit liggja fyrir.
Í fyrsta sinn kosið eftir nýju kerfi
Í kosningunum nú er í fyrsta skipti kosið eftir nýjum kosningalögum, í sex kjördæmum í stað átta áður. Hér eru þau sjónarmið,
sem liggja að baki nýja kosningakerfinu, rakin og útfærsla þess skýrð.

Heimildir: Kosningavefur dómsmálaráðuneytisins, stjórn-
arskráin, kosningalög, greinargerð með frumvarpi til stjórn-
skipunarlaga.
Kosningar til Alþingis 10. maí 2003

34 
34





*

(


 0 

*
  





5
5

5







 









 




  



  

 
67

 
67


67



37


37


67


  897


 
8:7

  !
"!
#$$$
  !
"!
%&&'
7.  & 
&  
2 
$

 +6 




 
 < 
  





 !"
+&


 &
 &

 >&&

 )+
 &

 >&2

(
&

#  +#  
 
(
 +

#

# &


 (  &

2 
 3#
)+ +-
 & 

-


3
  $ # 
  
2
@AB@CDE
DEBFCDG
DHB@CDI
DGBJCE
IB@CI
DIBDCK
DIBFCA
DB@CD
JGBECDH
GHBFC@G
GBICI
DKBDCJ
DB@CI
JEBIC@I
@GBFCDA
ABHCI
DFB@CH
J@BGC@I
@DBFCDH
KBICI
@DBACDI
DBICI
KBJCG
JDBGCDA
@JBFCDF
EBHCG
DFBICE
IB@CI
KBDC@
GFBHCDA
@ABKC@I
DKB@CK
DHBJCK
GEBHC@I
@KBKCDH
DEBHCDI
DJB@CA
IBKCI
GFBHC@I
@GBDCDG
DFBHCF
DABECF
IBDCI
GFBHCDF
@JBHCDA
DFBHCF
GABDC@D
@DBFCDK
DKBDCA
DHBKCK
KBIC@
J@BJCDF
DHBKCDA
DEBGCE
JBHCI
DFB@CE
J@BHC@I
@AB@CDF
D@BHCA
@BHCI
DHBGCK
GFBAC@J
@HBACDA
DHB@CF
GBJCI
DKBICDI
JDBJC@J
@EB@CDF
DJB@CE
IB@CI
DKBICF
GABHC@G
@EBDCDE
DHBACF
DBDCI
DABKCDI
GKB@C@@
@HBGCDA
DIBHCK
@BICI
DABDCDI
EBFCH
J@BAC@H
@JBFCDA
FBDCH
IBJCI
DEBGCDD
JBKC@
G@BAC@I
DKBFCD@
@@BICDJ
@B@CI
@@BFCDJ
GBGCI
GHBJC@D
@JBFCDA
DABHCDI
@BHCD
DFBACDD
GEBAC@G
DFBHCDJ
DDBACK
DABGCDI
ABGCJ
HBHCG

$

$$
$/
$0
&

/#
$&

/#
/?
/
$
?



$&


?$
?0
0

0/
01
0
1$
10

C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

# C 

#



C 

#
GEBKC@K
DEBFCDG
DHBHCDI
DJBJCF
EBGCH


C 

#
GABDC@H
@GBGCDH
DDBJCA
DJBGCF
JBFCG
AB@CJ
+-
 & 

-


3
 $ # 
  
2
JIBAC@K
DEBJCD@
JB@C@
@KBECDA
FBDCK

#  +#  
 
(
 +

#

# &


 (  &

2 
 3#
)+