Morgunblaðið - 27.09.2003, Blaðsíða 2
BÖRN
2 C LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Teiknið risaeðlur
MENN hafa oft fengið mik-
ilvægar upplýsingar um út-
dauðar plöntur og dýr við
rannsóknir á steingervingum.
Steingervingar eru leifar
dauðra plantna og dýra sem
hafa varðveist í jarðlögum í
þúsundir og jafnvel milljónir
ára. Steingervingar finnast
helst af dýrum og plöntum
sem lifðu í vatni en steingerv-
ingar myndast þegar lög af leir
og vatni leggjast ofan á leifar
dýra eða plantna og pressa
þær saman þannig að þær
verða að steini.
Í fyrstu hafa því allir stein-
gervingar legið djúpt ofan í
jörðinni en sumir þeirra hafa
síðan færst upp á yfirborðið á
löngum tíma vegna hreyfinga í
jarðskorpunni.
Steingervingarnir koma síð-
an í ljós þegar regn og vindar
hafa pússað bergið utan af
þeim.
Afsteypur af sporum
Stundum varðveitast allar
útlínur dýra og plantna í stein-
gervingum en oftast varðveit-
ast þó bara bein þeirra og aðr-
ir harðgerir líkamshlutar.
Það eru þó líka til steingerv-
ingar sem eru ekki líkamsleifar
heldur fótspor eða annars
konar för eftir dýr. Þessir
steingervingar myndast þegar
förin grafast í jarðlögin eða
þegar leifar dýra rotna eftir að
þær hafa grafist í jarðlögin.
Við þetta myndast hola í set-
laginu og þegar hún fyllist af
steinefnum myndast afsteypa
af sporinu eða farinu eftir líf-
veruna.
Steingerv-
ingar
Grameðlan, sem lifði í Norður
Ameríku fyrir um 70 millj-
ónum ára, var stærst allra
risaeðlna. Hún var líka
stærsta rándýr sem vitað er
til að hafi nokkru sinni lifað á
þurru landi.
Ráneðlur voru yfirleitt með
stórar og sterkar klær sem
þær notuðu til að hremma
bráðina en grameðlan var með
svo smáa framfætur að ekki
er talið að hún hafi getað haft
nokkurt gagn af þeim.
Grameðlan er líka talin hafa
verið svo svifasein að hún hafi
ekki getað veitt stór og hraust
dýr heldur hafi hún þurft að
lifa á smádýrum, veikburða
dýrum og hræjum annarra
risaeðlna.
Grameðlan
Þótt maður sjái oft myndir af steinaldarmönnum með risaeðl-
um þá hafa menn og risaeðlur aldrei verið uppi á sama tíma.
Risaeðlumynd 1. Búið til hringa úr bandi til að nota sem snörur.
2. Klippið risaeðlurnar á myndinni út og
teiknið eftir þeim á harðan pappa. At-
hugið að fyrir hverja risaeðlu þurfið
þið einn búk (A) og tvo fætur (B).
3. Litið risaeðluna og setjið hana saman
þannig að hún standi á gólfi.
4. Reynið nú að veiða risaeðluna með því
að kasta bandhringjunum um hálsinn
á henni.
Fjör að föndra
Veiðið risaeðlur
Sigurði Erni Þorsteinssyni, átta ára, finnst mjög gaman að teikna risaeðlur.
Risaeðlumynd