Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.2002, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 2002
VON er á
framhaldi á
æviminn-
ingum breska
rithöfundarins
Martins Amis
hinn 17. júlí
næstkomandi.
Um er að ræða
bókina Koba
and the Dread:
Laughter and the Twenty Million
(Koba og óttinn: Hlátur og millj-
ónirnar tuttugu) og mun þar vera
um lauslega skilgreindar ævi-
minningar að ræða, en einn um-
sagnaraðila segir bókina unna í
nokkurs konar ritgerðarformi.
Martin Amis er einn frægasti
samtímahöfundur Breta og hefur
hann sent frá sér fjölda skáld-
sagna. Meðal þeirra þekktustu
eru Dead Babies, Success, Money
og The Information. Árið 2000
kom út ævisagan Experience, þar
sem Martin Amis fjallar m.a. um
æskuár sín og tengslin við föður
sinn, rithöfundinn Kingsley Am-
is. Í Koba and the Dread fjallar
Amis enn um föður sinn, og lýsir
þar tengslum hans við komm-
únistahreyfinguna á fjórða ára-
tug síðustu aldar. Í því samhengi
fer Amis inn á viðhorf þess hóps
vestrænna menntamanna sem
faðir hans var fulltrúi fyrir og
ræðir þá „blindu“ sem einkenndi
skilning þeirra á stjórnarháttum
Stalíns. Að því er fram kemur í
tímariti bandarískra útgefenda
mun þetta umfjöllunarefni vera
mjög áberandi í bókinni, en í titli
hennar er vísað til gælunafns
Stalíns.
Ljósmyndun og brautryðj-
endur úr röðum kvenna
Nýlega kom út ljósmyndabók í
ritstjórn Martins W. Sandlers
sem fjallar í máli og myndum um
brautryðjendur meðal kvenna á
sviði ljósmyndunar í Bandaríkj-
unum. Bókin ber yfirskriftina
Against the Odds: Women Pion-
eers in the First Hundred Years
of Photography (Á móti straumn-
um: Konur sem frumkvöðlar á
sviði ljósmyndunar á fyrstu
hundrað árum tækninnar).
Bókin skiptist í átta kafla og er
þar fjallað um brautryðjendur
meðal kvenna á sviði ljósmynd-
unar, út frá ólíkum greinum sem
þróuðust innan fagsins á öldinni.
Þar á meðal er portrett-, lands-
lags- og blaðaljósmyndun. Í texta
bókarinnar er fjallað um feril og
mikilvægi ljósmyndaranna, og þá
erfiðleika sem flestar máttu
glíma við vegna kynferðis síns.
Meðal þeirra sem fjallað er um í
bókinni eru Dorothea Lange, sem
vann heimildarbálk á tímum
kreppunnar miklu, Berenice
Abbott, sem fræg er fyrir myndir
teknar í New York, og Margaret
Bourke White, sem hafði mikil
áhrif á sviði blaðaljósmyndunar
með störfum sínum fyrir tímarit-
ið Life. Þá er fjallað um ljósmynd-
ara sem eru lítt þekktir í dag, s.s.
portrettljósmyndarann Cather-
ine Barnes Ward og Frances
Benjamin Johnston, sem myndaði
daglegt líf Bandaríkjamanna af
afrískum uppruna í kringum
aldamótin 1900. Í bókinni er einn-
ig fjallað um ljósmyndara sem
fallnir eru í gleymskunnar dá, s.s.
Elizabeth Ellen Roberts, sem tók
landslagsmyndir á sléttunum í
Norður-Dakóta.
Ritstjóri bókarinnar, Martin W.
Sandler, hefur tvisvar hlotið til-
nefningu til Pulizer-verðlauna
fyrir bækur sínar um ljósmynd-
ara og ljósmyndun. Meðal verka
hans er bókin American Image:
Photographing 150 Years in the
Life of a Nation, sem út kom árið
1989.
ERLENDAR
BÆKUR
Amis og
Stalíntíminn
Martin Amis
ISumarið er komið og með því koma sumartónlist-arhátíðirnar sem haldnar eru um allt land. Um
þessa helgi eru Mývatnssveitin og Hveragerði í
sviðsljósinu; Bláa kirkjan á Seyðisfirði hefur tón-
leikaröð sína í komandi viku; Skálholt í lok mán-
aðarins, og svo Reykholt, og Kirkjubæjarklaustur.
Sumartónleikar á Akureyri eru líka orðnir fastur
viðburður. Vafalaust eru sumartónleikahátíðirnar
á landsbyggðinni orðnar enn fleiri.
IISumartónleikaraðirnar á landsbyggðinni hafasjálfsagt flestar höfðað hvað mest til Íslendinga,
sem hefur þótt það gott að geta sameinað sumarfrí
og menningarupplifun af þessu tagi. Þó færist það í
vöxt að ferðamenn sæki þessar hátíðir.
IIIAustfirðingar voru fyrstir til að bjóða upp áSumaróperu á Íslandi. Í nokkur ár hefur Óp-
erusmiðja Austurlands undir forystu Keiths Reeds
og Ástu Bryndísar Schram sett upp óperur að sumri
til með árangri sem vakið hefur mikla og verðskuld-
aða athygli. Þar hafa langt komnir söngnemar feng-
ið tækifæri til að syngja með atvinnusöngvurum.
Þessi athafnasemi, sem margir hafa eflaust talið
óhugsandi draum áður en lagt var af stað, hefur fest
sig í sessi og eflt sönglíf og músíkmenningu á Aust-
fjörðum þannig að eftir er tekið.
IVÍ Reykjavík hefur verið hefð fyrir sum-artónleikaröðum, og þar hafa tónleikarað-
irnar í Listasafni Sigurjóns Ólafssonar og Sum-
arkvöld við orgelið í Hallgrímskirkju verið
atkvæðamest hingað til. Í sumar ber svo við að Nor-
ræna húsið og kammerhópurinn Camerarctica
sameinast um tónleikaröð í Norræna húsinu, þar
sem eingöngu verður flutt Norræn tónlist. Tónleik-
arnir verða á sunnudögum í júnímánuði og verða
klukkutíma langir. Carmeractica hefur með þessari
tónleikaröð markað sér ákveðna og skilgreinda sér-
stöðu á tónleikamarkaðnum og það er vel. Öll slík
markviss nýbreytni hlýtur að vera til þess fallin að
laða að jafnt ferðamenn sem Íslendinga.
VSumarópera verður starfrækt í fyrsta sinn íReykjavík í sumar. Það er ungt fólk, nýkomið úr
söngnámi erlendis, sem að Sumaróperunni stendur,
og þar er meiningin að langt komnir söngnemar fái
tækifæri til að spreyta sig með atvinnufólki í grein-
inni. Að sögn aðstandenda mættu 134 í áheyrn-
arpróf fyrir fyrstu uppfærsluna, jafnt atvinnusöngv-
arar sem söngnemar. Sá fjöldi segir heilmikið um
grundvöllinn fyrir fjölbreyttu músíklífi í borginni.
Fyrsta óperan sem sýnd verður er Dido og Aeneas
eftir Purcell, og verða sýningar í Borgarleikhúsinu,
en Sumaróperan verður starfrækt í samvinnu við
Leikfélag Reykjavíkur og fleiri. Sumaróperan mun
einnig gangast fyrir sumartónleikaröð þar sem ung-
ir söngvarar syngja með þeim reyndari.
VIÞað heyrir sögunni til að enga tónlist sé aðheyra á tónleikum á sumrin. Sumarhátíð-
irnar á landsbyggðinni hafa eflst og dafnað á liðn-
um árum, en nú virðist sem fjörkippur sé einnig að
færast í sumartónleikalíf í borginni.
NEÐANMÁLS
Á
ÞESSUM árstíma er indælt
að borða léttan, litskrúðugan
og sumarlegan mat á sólpall-
inum eða úti í garði. Blöð og
tímarit eru uppfull af nýstár-
legum uppskriftum sem
gaman er að prófa og í Morg-
unblaðinu er t.d. sérlega
frumleg sælkerasíða með fallegum ljósmyndum
og ráðleggingum um rétta vínið. Í sjónvarpi, og
m.a.s. í útvarpinu, fer hver matreiðsluþátturinn á
fætur öðrum í loftið, kannski hefur æðið byrjað
með kokkinum klæðlausa, James Oliver, á Stöð
tvö og nautnabelgnum Nigellu á RÚV. Íslensk
matreiðsluþáttagerð er í mikilli uppsveiflu um
þessar mundir. Matarþættir Sigmars B. Hauks-
sonar í tilbúinni stúdíóíbúð, þar sem allt átti að
vera svo heimilislegt að það varð hallærislegt,
eru nú flestum gleymdir. Nú galdra ungir,
spaugsamir og upprennandi kokkar fram dýr-
indis rétti í sjónvarpinu á mettíma og einnig er
farið heim til leikmanna, oftast þjóðþekktra ein-
staklinga, og fylgst með matargerð þeirra við
glænýjar gaseldavélar í stálburstuðum og leir-
flísalögðum eldhúsum víðs vegar um bæinn.
Matur er jú ekki bara matur heldur endurspegl-
ar hann velmegun kokks og gesta, þjóðfélags-
stöðu þeirra og siðmenningu, og kynhlutverk.
Grillvertíðin hefur verið meginþema mat-
reiðsluþátta og auglýsinga í fjölmiðlum undan-
farnar vikur. Helstu grillmeistarar landsins stilla
sér upp með sólskinsbros á vör og gefa upp-
skriftir og góð ráð um hráefni, krydd og meðlæti.
Af einhverjum ástæðum hafa karlar tekið á sig
„byrði“ útimatseldarinnar. Þeir setja ábúðar-
miklir upp svuntu með skondinni áletrun, munda
töngina og ýta einbeittir á ON á gasgrillinu.
Dæmigerð orðaskipti á veröndinni: „Réttu mér
bjórinn!“ „Já elskan, eftir augnablik. Bara klára
að skera grænmetið.“ „Ertu ekki að koma með
kjötið?“ „Jú, rétt að setja kartöflurnar í álpapp-
írinn, búin að leggja á borðið og þetta er allt að
koma.“ Löngum stundum standa karlarnir síðan
við grillið, oft í misjöfnum veðrum, og snúa kjöt-
inu fagmannlega. Matseldin veitir þeim sanna
ánægju sem nær hápunkti þegar þeir kjamsa
sáttir og sælir á blóðugri steikinni og fitan renn-
ur niður hökuna á þeim. Körlum hefur tekist að
varðveita eðlislæga gleði frummannsins við að
njóta matarins meðan konur eru þrúgaðar af oki
óeðlilegrar ímyndar um mat og líkamsþyngd.
Matur er konum oft forboðin nautn sem tengist
blygðun og sektarkennd líkt og kynlíf á Viktor-
íutímanum.
Barátta kvenna við „þyngdarlögmálið“ birtist í
gegndarlausri og endalausri megrun og níu af
hverjum tíu telja sig of þungar. Samkvæmt
bandarískum rannsóknum þráir fjöldi kvenna
ekkert heitar en að léttast um þrjú til sjö kíló og
telur þann árangur eftirsóknarverðari en allt
annað í lífinu. Þær eyða háum fjárhæðum í fegr-
unaraðgerðir og fitusog, grenningarlyf og lík-
amsrækt til þess að uppfylla útlitskröfur sam-
tímans. Fyrirmyndirnar leggja sín lóð á
vogarskálarnar en meðalþyngd fyrirsætna, leik-
kvenna og poppstjarna er um 20% minni nú en
fyrir 20 árum. Árlega greinast þúsundir kvenna
um heim allan með alvarlega og banvæna átrösk-
unarsjúkdóma og þær þjást af sjálfsfyrirlitningu
og ranghugmyndum um líkama sinn. Gleðin,
nautnin og fegurðin sem einkenna matseld og
matarauglýsingar fjölmiðlanna eiga sér skugga-
hliðar þjáningar og dauða fyrir margar konur.
Brenglað viðhorf þeirra til matar og líkama
kristallast í tilsvari fegurðardrottningar Íslands
2002 þegar hún aðspurð sagði að helsti veikleiki
hennar væri góður matur.
FJÖLMIÐLAR
NAUTN MANNSINS, ÞJÁNING KONUNNAR
Matur er jú ekki bara matur
heldur endurspeglar hann vel-
megun kokks og gesta, þjóð-
félagsstöðu þeirra og siðmenn-
ingu, og kynhlutverk.
S T E I N U N N I N G A
Ó T TA R S D Ó T T I R
HUGVÍSINDI samtímans einkennast
af fjölda söguskoðana sem eiga fátt
sameiginlegt við fyrstu sýn; en einni
þeirra má lýsa svona: Nútíminn hef-
ur skapað ferlegan reynsluvef með
því að bæla eða útiloka tiltekna
„orku“ sem með manninum býr;
hvatir sem voru útreknar og einangr-
aðar í nafni upplýstrar sálarfræði
hafa brotist fram sem „undarleg mót-
hverfa mannlegra langana“, sem
flækja þrár og morðs, grimmdar og
kvalanautnar, drottnunar og nið-
urlægingar; óskynsemi fyrri tíma
hefur umbreyst í tortímingarmátt
jafnframt því sem hin bælda sturlun
brýst fram í „brjálaðri samræðu losta
og dauða“, – samræðu sem hófst
með skrifum de Sades markgreifa á
lokaáratugum átjándu aldar en hef-
ur tveimur öldum síðar, við lok tutt-
ugustu aldar, snúist upp í óráðskennt
eintal, afmennskun og ofbeld-
isdýrkun, í listum, dægurmenningu
og bókmenntum.
Matthías V. Sæmundsson
kistan.is
Hvernig Evrópa varð fasísk
Það útheimtir djúpan skilning á
framvindu sögunnar að átta sig á því
hvernig Evrópa varð fasísk einn góð-
an veðurdag. Það getur auðvitað
verið hættulegt og jafnvel blekkjandi
að alhæfa og búa til hliðstæður. En
það verður ekki hjá því komist að
gera það, því þetta er ein aðferðin til
að lesa og skilja fortíð okkar. Vitað
er að fasisminn á rætur sínar að
rekja til Ítalíu, hann varð til hér í byrj-
un 20. aldar og Mussolini vísaði
gjana í Sesar, Ágústus og Napóleon.
Slíkar vísanir hafa áhrif á gang sög-
unnar, því verður ekki neitað. Auð-
vitað er ekki hægt að slita Júlíus Ses-
ar úr samhengi. Hann er afsprengi
síns tíma, gáfaður, forvitinn, mennt-
aður, mun áhugaverðari persóna en
Ágústus.
Og hann gerði sér ekki grein fyrir
því að menn færu að fylgja fordæmi
hans. En sesarisminn lifir enn: ein-
ræðistilburðirnir, þetta goðumlíka
samband milli fjöldans og leiðtog-
ans, herveldið, allt býr þetta enn í
þeim stofnunum sem nú eru notaðar.
Og jafnvel víða í vestrænum sam-
félögum.
Luciano Canfora
Rannsóknaþjónusta
Háskóla Íslands
rthj.hi.isMorgunblaðið/Ómar
Spjallað við bílstjórann.
BRJÁLUÐ
SAMRÆÐA LISTAR
OG DAUÐA