Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.2002, Page 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 2002
Þ
AÐ MÁ vera lærdómsríkt fyrir
okkur Íslendinga að grannskoða
þróun rússneskrar myndlistar
frá akademisma til framúr-
stefnu, kemur þá ýmislegt
markvert í ljós. Helst, að upphaf
hennar markaðist af innhverfri
sýn og miklum þjóðlyndum
hvörfum, burt frá hefðbundnum myndefnum
úr fortíð til nútímans, umfram allt rússnesks
veruleika, sögu og hvunndags. Og þótt sam-
skipti við umheiminn yrðu stöðugt meiri og
rússneskir listamenn kæmust í fremstu röð um
framúrstefnuleg viðhorf í vestrinu, yrðu jafn-
vel brautryðjendur í sumum geirum núlista,
skar list þeirra sig jafnaðarlega úr fyrir sér-
kenni sín. Hafði ennfremur víðtæk áhrif á list
vestursins þannig að slá má föstu að um mjög
heilbrigða og gifturíka víxlverkun var að ræða.
Tilfinningin fyrir ættjörðinni, hinu víðáttu-
mikla Rússlandi, skín í gegn, jafnt í verkum
myndlistarmanna, rithöfunda, skálda og tón-
listarmanna, fósturmoldin alltaf nærri, inn-
byrðis styrktu þeir og efldu hver annan. List-
rýnirinn Stassoff fann þannig samsvörun með
rússneskum bókmenntum og myndlist, líkti til
að mynda Repin við rithöfundinn Gogol, og
sjálfur var málarinn náinn vinur Tolstojs og
heimsótti hann iðulega á setur hans, Jasnaja
Popljana. Þá var þessi upptendrun á nýjum
sannindum allt um kring gegnumlýsandi í
þeim frómu tilmælum Repins eftir að hafa
móttekið stóru gullmedalíu akademísins, að fá
að verja hálfu styrktartímabili sínu innan-
lands, en reglurnar kváðu á um að því skyldi
varið utanlands. Og enn einu sinni var gerð
undantekning hvað þennan frábæra nemanda
snerti, sem segir okkur að þar í bæ var mönn-
um ekki alls varnað. Einnig að þessi fyrirmæli
um að nota styrktartímabilið á erlendri grund,
báru í sér þau ótvíræðu tilmæli að styrkþegi
víkkaði sjóndeildarhringinn, auðgaði mennt-
unargrunn sinn.
Repin hafði orðið fyrir hugljómun er hann sá
tötrum klædda dráttarkarla, búrlakka, draga
vatnsbát í nágrenni glæsibygginga og háaðals-
ins við Neva-fljótið í St. Pétursborg, og hinn
yfirgengilegi stéttarmunur birtist honum
skýrar en í nokkurn annan tíma. Þótt hafði
hann á barnsaldri upplifað grófar misþyrm-
ingar á ánauðugum bændum á æskuslóðum við
Dóná í Úkraínu og hafði ríka samúð með þeim,
enda sjálfur kominn af leiguliðum. Hin mynd-
ríka sýn af dráttarkörlum að draga fljótabáta,
einkum á bökkum Volgu, altók hann um árabil
og eitt nafnkenndasta málverk rússneskrar
listasögu frá þessum afdrifaríku árum er hið
mikla verk, Dráttarkarlar á Volgubökkum,
gert á árunum 1870-73, í eigu rússneska lista-
safnsins í St. Pétursborg. Smærri útgáfa frá
1879 er á sýningunni í LÍ, en telst veigaminni,
þótt hún standi fyrir sínu. Seinna, eða 1880-81,
lagði Repin með verkinu Zaporoger kósakk-
arnir skrifa bréf til Soldánsins, grunn að rúss-
neska sögumálverkinu.
Repin fór fyrst til Ítalíu á skólastyrknum, en
féll ekki við andrúmið þar og hélt því til Par-
ísar þar sem hann dvaldi um þriggja ára skeið
(1873-76). Bæði eðlilegt og táknrænt varðandi
fyrri menntunargrunn, að honum gekk í fyrstu
afar illa að melta nýja strauma í franskri
myndlist, til að mynda eins og þeir birtust í
málverkum Monets, Pissarros og Renoirs,
fannst þeir yfirmáta hráir og vera að fiska eftir
HIN NÝJA SÝN III
Um helgina lýkur hinni einstæðu sýningu frá Tretjakov-safninu í Moskvu á Listasafni Íslands.
Hefur með þróun rússneska málverksins frá seinni hluta 19. aldar fram til 1930 að gera.
BRAGI ÁSGEIRSSON heldur áfram að fjalla um vettvanginn í þessu lokaskrifi sínu.
Dráttarkarlar á vaði, 1879, olía á léreft, 62x97 sm. Tretjakov-safnið í Moskvu. Myndefnið var lengi áleitið í list Repins.
Málverkið Dráttarkarlar á Volgu, málað á árunum 1870–73, 131x281 sm, boðaði tímamót um ný og framsækin viðhorf í rússneskri list og fæð-
ingu gagnrýna (lýðræðislega) raunsæisins, olía á léreft. Rússneska listasafnið í St. Pétursborg.