Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.2002, Side 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 2002 9
fólksins í úthverfunum handan við fjöllin sem
afmarka miðborgina. Sá sem gengur um
miðbæinn verður því ekkert var við alla byggð-
ina, og allir staðir og viðburðir eru í þægilegri
göngufjarlægð. Þegar listahátíðin stendur yfir
verður þessi miðbær fullur af lífi,“ segir Berg-
ljót.
– Nú hefur Björgvinjarhátíðin náð þeim
áfanga að hafa starfað samfellt í hálfa öld.
Verður þessum tímamótum fagnað á einhvern
hátt?
„Við höldum í raun upp á afmælið tvö ár í
röð. Hátíðin í ár er sú fimmtugasta en næsta ár
verður haldið upp á fimmtíu ára afmælið.“
Þegar blaðamaður skýtur inn þeirri spurn-
ingu hvort eitthvað stórt verði þá á döfinni,
segist Bergljót ekki líta þannig á hlutina. „Við
erum ekkert mjög upptekin af því að gera
„stóra“ hluti, heldur leggjum við áherslu á að
gera góða hluti. Við viljum síður skipuleggja
hátíðina undir einhverjum hátíðarformerkjum.
Þá er alltaf ákveðin hætta á að maður týnist í
sjálfshóli og nostalgíu, og fari fyrir vikið að
horfa á heiminn í gegnum eigin nafla. Þá verða
hlutirnir mjög fljótt rangir og legg ég því tals-
verða áherslu á að horft sé fram á veginn á
þessum tímamótum. Við fengum talsvert inn af
viðbótarfjármagni í ár, og höfum við notað það
í þá vinnu sem ég hef lagt áherslu á undanfarin
tvö ár við að byggja upp infrastrúktúr (innra
skipulag) hátíðarinnar og tryggja þannig að
hún geti haldið áfram að vaxa og leitað sér
nýrra hluta til að takast á við. Menningarhátíð
á borð við þessa má alls ekki verða einfaldlega
rekin áfram af gömlum vana, og það er mitt
markmið að þegar ég fer héðan verði til staðar
sterk stofnun, með góðri stjórn og starfsliði
sem kann sitt fag.“
Heimurinn utan við nánasta umhverfi
Aðspurð um helstu viðburði hátíðarinnar í ár
segist Bergljót ekki benda á einhvern einn við-
burð eða listamann umfram annan. „Þegar ég
fæ þessa spurningu líki ég því oft við það að
foreldri sé beðið um að segja hvaða barn því
þyki best. Það get ég ekki því ég legg sálu mína
ansi mikið í alla þá viðburði sem eru á hátíð-
inni, hvort sem þeir eru stórir eða smáir í snið-
um. Það sem ég er þó kannski ánægðust með
hvað mitt framlag varðar, er sú leikhúsdagskrá
sem við gátum boðið upp á í ár, því ég hef verið
að vinna að því um mjög langt skeið að ná góð-
um samskiptum við þá leikhópa sem hingað
komu, þ.e. Ex Machina frá Kanada undir
stjórn Roberts Lepage, leikhóp Peters Brook
frá París og En Complicité-hópinn frá London.
Þetta er fólk sem ég hef verið í samskiptum við
í allt að því fimm ár, og er það í raun tilviljun að
þeirkoma öll á sama tíma nú. Sama er að segja
um aðrar sviðsuppfærslur sem sýndar eru
hátíðartjaldinu við tjörnina hér í bænum.
– Hvernig myndir þú lýsa vinnubrögðum
þínum og áherslu við skiplagningu hátíðanna?
„Ég get aldrei byrjað almennilega fyrr en ég
er búin að finna ákveðið grunnþema eða
grunneinkenni til að vinna út frá. Það sem síð-
an einkennir þær hátíðir sem ég hef skipulagt
er að þær eru allar mjög ólíkar. Þær hafa allar
ákveðin grunnviðmið en um leið mjög ólíkan
karakter. Við mótun hátíðarinnar í ár gekk ég
t.d. út frá grunnþemanu „identitet“ eða sjálfs-
mynd. Þemað hverfist þó ekki um sjálfsmynd-
ina í augljósari skilningi þess orðs, þar sem
fólk skilgreinir sig út frá því t.d. að vera kona,
frá Íslandi, í tilteknu starfi. Heldur er sjónum
beint að spurningum um hvað það er sem gerir
okkur raunverulega að því sem við erum. Hér
eru það uppvöxtur, samskiptin við fjölskyldu
okkar, umhverfi, fortíð og óteljandi aðrir þætt-
ir sem eiga þátt í að móta okkur. Það eru allir
þessir þættir sem gera það að verkum að engar
tvær manneskjur eru eins.
Annað sem ég hef beint mjög sjónum að al-
veg frá því að ég kom hingað, eru spurningar
um hvað gerist þegar ólík menningarsvæði
mætast. Spurningin beinist ekki eingöngu að
því hvað mun gerast, heldur hvað hefur gerst á
því sviði. Hvar sjáum við merki slíkra árekstra
eða slíkrar blöndunar? Og hversu meðvituð er-
um við um þau menningarsvæði, þær skoðanir
og lífsviðhorf sem hafa mótað okkar umhverfi.“
Þessar spurningar segist Bergljót hafa haft
að leiðarljósi þegar kom að því að skilgreina
„sjálfmynd“ listahátíðarinnar sem hún stýrir.
„Nú heitir hátíðin á ensku Bergen Internatio-
nal festival, en flestar listahátíðir sem vilja láta
til sín taka á alþjóðlegum vettvangi hafa sett
orðið „international“ inn í enskan titil sinn.
Eitt af því fyrsta sem ég gerði þegar ég kom
hingað var að setja fram spurninguna, hvað
þýðir þetta hugtak, fyrir hvað stendur það? Ég
komst mjög fljótt að því að hugatakið á ekki að
vísa til stjarna sem búa á fimm stjörnu hótelum
og fljúga milli Tókýó, Parísar, Berlínar og New
York. Það er fremur yfirborðslegur skilningur
á hugtakinu, og þegar nánar er að gáð má sjá
að margar listahátíðir takmarka sjónarsvið sitt
við eigið heimasvæði og nágrannalönd sín,
þ.e.a.s. það sem er þekkt.
Þetta þótti mér ekki nógu gott, því heim-
urinn felur jú talvert fleira í sér en okkar nán-
asta umhverfi. Þannig hef ég leitað eftir sam-
starfi við fólk sem er í tengslum við listafólk
um heim allan. Þannig hef ég t.d. átt í sam-
skiptum við persneska konu sem býr í París en
ferðast í nokkra mánuði á ári um Mið-Asíu þar
sem hún leitar að góðu tónlistarfólki. Þessi
kona hefur skapað fjölmörgum tónlistarmönn-
um, sem hún hefur jafnvel fundið í afskekkt-
ustu dölum og þorpum, farveg inn í listalífið í
Evrópu. Hingað á hátíðina hef ég, svo dæmi
séu nefnd, fengið listamenn frá Indlandi, Kína,
Víetnam, löndum Sovétríkjanna fyrrverandi,
Afganistan, Íran, Taívan og Japan. Þá koma
hingað reglulega listamenn frá Afríku og Suð-
ur-Ameríku. Þannig hef ég lagt áherslu á að
sýna að heimurinn er talsvert stærri en við
hugsum um í okkar daglega lífi,“ segir Berg-
ljót.
Mikilvægt að leita vaxtarsprota
Hvernig myndirðu segja að hlutfallið væri á
hátíðinni milli þekktra og óþekktra lista-
manna?
„Eins og fram kom áðan leita ég ekki að
þeim listamönnum sem hingað koma einungis
með því að lesa menningarumfjöllun stóru dag-
blaðanna eða sækja erlendar listahátíðir til að
reyna að mynda tengsl við þá listamenn sem
þar eru fyrir. Þvert á móti tel ég það vera hlut-
verk listahátíða að efna til nýrra verkefna eða
styðja listmenn í því sem þeir eru að reyna að
gera, og leita uppi listamenn og vaxtarsprota
sem aðrir hafa ekki komið auga á. Þannig
finnst mér það ekki vera okkar hlutverk að
taka við fyrirfram tilbúnum pökkum, heldur að
fara út að leita. En um leið og maður tekur þá
ákvörðun að það skuli vera hlutverk hátíðar-
innar að stuðla að nýsköpun hefur maður gert
mjög miklar kröfur bæði til sjálfs sín og allra
þeirra sem með manni vinna. Það felst nefni-
lega gríðarlega vinna í því að reka slíka menn-
ingarstarfsemi. Auðvitað nýtum við okkar
kraft í að panta verk eða flytja inn listamenn
sem hafa sannað sig og eru meðal þeirra merk-
ustu á sínu sviði að okkar mati, en það verður
líka að leita að vaxtarsprotunum og gefa þeim
færi á að vinna sem ekki hafa enn til þess fjár-
hagslegt bolmagn.“
Bergljót nefnir sem dæmi fundinn sem hún
átti fyrr um daginn með yfirmanni Barbican-
listamiðstöðvarinnar í London og fleiri aðila.
„Við hyggjumst styðja ungan leikstjóra til að
vinna með tækni sem hann hefur þróað í svið-
setningu barnasýninga. Þar vinnur hann eink-
um með gömlu ævintýrin og miðlar þeim á
einkar frjóan hátt til barnanna. Það að styðja
þennan listamann er liður í viðleitni samstafs-
aðilanna við að efla metnaðarfullar listsýning-
ar fyrir börn, sem er ávallt mikil þörf á. En
ákvörðunin er aðeins fyrsta skrefið. Það sem
tekur við er að gera fjárhagsáætlun, og leita
fjármagns í verkefnið. Semja um framkvæmd
og samstarfsaðila, o.s.frv. Með þessum hætti
er maður farinn að geta tekið ábyrgð og stuðl-
að að því að góðir hlutir verði til. Í slíku starfi
er ákaflega mikilvægt að vera í góðum
tengslum við aðila á borð við stjórnendur
Barbican-miðstöðvarinnar, sem hafa bæði
reynsluna á þessu sviði og þann listræna metn-
að sem til þarf. Í þessu tilfelli munu tvær aðrar
stofnanir koma að samstarfinu, m.a. frá Dan-
mörku og eykur það jafnframt möguleikana á
að miðla viðburðinum til fleiri landa.“
„Nær helmingur þess fjármagns sem við
höfum yfir að ráða kemur frá hinu opinbera, og
slíkum fjárveitingum fylgir ákveðin ábyrgð að
mínu mati. Þegar svo stór hluti af rekstrarfé
hátíðarinnar kemur úr vasa almennings finnst
mér mikilvægt að því sé varið til þess að örva
listalífið og stuðla að því að þar verði til eitt-
hvað nýtt,“ bætir Bergljót við.
Hvaða stefnu hafið þið tekið í stuðningi við
innlenda, þ.e. norska, listamenn?
„Það hlutfall ræðst mjög af því þema sem
unnið er með í hvert sinn og hvernig listamenn-
irnir falla inn í karakter hátíðarinnar. Við leit-
umst auðvitað við að leita uppi hæfileikafólk í
norsku listalífi eins og utan Noregs. En eitt af
því sem ég breytti þegar ég kom hingað voru
þær föstu „áskriftir“ sem ákveðnar listastofn-
anir eða hópar voru í gagnvart hátíðinni. Ég
reyni frekar að leggja áherslu á það sem er
áhugavert hverju sinni, þó svo að ákveðnar
stofnanir s.s. hin sterka og rótgróna Fílharm-
óníusveit Bergen og hæfileikahópar sem hér
starfa leggi jafnan eitthvað til hátíðarinnar. En
hin svokölluðu áskriftarkort eru vani sem er
hvorki hátíðinni né norsku listalífi til hags-
bóta.“
– Hvernig telur þú að listræn stefna hátíð-
arinnar skili sér fjárhagslega? Er erfiðara að
reka hátíð sem forðast að fara troðnar slóðir en
efna til öruggra listviðburða?
„Já, það er tvímælalaust erfiðara og leggur
aðstandendum mikla ábyrgð á herðar eins og
ég minntist á áðan. Sá ávinningur sem hlýst af
listrænni stefnu sem leggur áherslu á nýsköp-
un og framsækni, verður hins vegar ekki metin
á beinan hátt. Þeir viðburðir sem við efnum til
skila sér kannski ekki í neinum skyndigróða,
en fjölbreytt og metnaðarfull dagskrá tryggir
það hins vegar að Listhátíðin í Bergen heldur
áfram að lifa og vaxa listrænt séð. Þannig felst
í þessari stefnu ákveðin listræn fjárfesting sem
er nauðsynleg til að hátíðin fái þrifist.
Annar þáttur sem við höfum lagt mikla
áherslu á og ég tel vera mjög mikilvægan eru
markviss tengsl okkar við skólastarf. Í starfs-
liði hátíðarinnar er manneskja sem sér um
fræslustarf og tengsl við skólakerfið og al-
menning, þ.e. fólk á öllum aldri. Á opnunarhá-
tíðinni sem fór fram hér á torgum og götum
bæjarins tóku um þúsund börn þátt í tónlistar-
flutningi og var sá þáttur í umsjá fræðslufull-
trúa hátíðarinnar.
Þetta er þáttur sem ég hef unnið mjög mark-
visst að frá því að ég kom hingað, þ.e. að opna
hátíðina, gera hana sýnilega á götum bæjarins
og auka aðgengi almennings að listviðburðun-
um eins og hægt er, t.d. með því að hafa ólíkt
verð á miðum og bjóða fólki upp á þann kost að
ná sér í ódýra miða á ákveðnum tíma dags.
En fræðsluþátturinn er nokkuð sem við höf-
um áhuga á að þróa frekar og hyggjumst við
koma á fót nokkurs konar listamiðstöð hér í
húsinu sem yrði starfrækt allt árið og væri op-
in bæði almenningi og skólabörnum. Það er svo
gríðarlega mikil þekking sem býr í stofnun á
borð við þessa og ætlum við að reyna að gera
þessa þekkingu virka og aðgengilega almenn-
ingi allt árið.“
Bergljót er nú spurð að lokum hversu lengi
hún búist við að gegna því krefjandi starfi að
halda utan um Listahátíðina í Bergen.
„Eftir að sá fjögurra ára samningur sem ég
gerði í upphafi rann út árið 1999, gerði ég ann-
an samning til sex ára, en honum get ég sagt
upp frá og með næsta ári, þ.e. eftir fjögur ár.
Þannig ræð ég hvort ég hætti á næsta ári, eða
árið 2005. Ég hef ekki ákveðið hvað ég mun
gera í því. Eftir að fyrri samningurinn rann út
fannst mér ég eiga of mikið óunnið við að
byggja hér upp frjóa og lifandi hátíð sem er í
stakk búin til að halda áfram að vaxa. Ég von-
ast til að geta uppfyllt þau markmið, en annað
veit ég ekki,“ segir Bergljót Jónsdóttir stjórn-
andi Listahátíðarinnar í Bergen að lokum.
UR HÁTÍÐINNI LIFANDI
heida@mbl.is
Morgunblaðið/Heiða Jóhannsdóttir
listahátíðinni vinalegt og fagurt umhverfi.
Morgunblaðið/Heiða Jóhannsdóttir
ra listina sýnilega og aðgengilega almenningi. Hér má
gsallmenningen í hjarta bæjarins.
Ljósmynd/Listahátíðin í Bergen
tónleikauppfærslan Noise of Time. Þar flutti Brodsky-
mvinnu við leikhópinn En Complicité og leikstjórann
káldsins samhliða tónlistarflutningnum.
Ljósmynd/Listahátíðin í Bergen
Leikhópur Peter Brook flutti magnað leikrit,
Le Costume eftir suður-afríska leikskáldið
Can Themba, á Listahátíðinni í Bergen.