Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.2002, Qupperneq 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 2002
Á
FORSÍÐU þjóðhátíðar-
blaðs Morgunblaðsins
1954 var grein eftir
Bjarna Benediktsson
dóms- og menntamálaráð-
herra í tilefni af tíu ára
afmæli lýðveldisins.
Framhald greinarinnar
var á annarri síðu og þar var í ramma ljóð
Margrétar Jónsdóttur, Ísland er land þitt,
þrjú erindi, hvert um sig átta línur. Ofan við
nafn ljóðsins var dagsetningin, 17. júní 1954,
sem gæti bent til þess að ljóðið hefði verið
samið til birtingar á þessum afmælisdegi ís-
lenska lýðveldisins.
Kennari og ritstjóri
Margrét Jónsdóttir fæddist 20. ágúst 1893
í Árbæ í Holtum í Rangárvallasýslu og var
því sextug þegar ljóðið birtist. Í föðurætt var
hún náskyld Vilhjálmi Stefánssyni landkönn-
uði og Stephani G. Stephanssyni skáldi. Hún
hafði einnig kynni af skáldum því að sumarið
sem hún var tólf ára passaði hún börn á
heimili Einars Benediktssonar skálds.
Fyrsta kvæði Margrétar sem birtist á
prenti kom í tímaritinu 19. júní árið 1920.
Ljóðabækur hennar urðu sex, smásagnasöfn-
in fimm, hún samdi sex barnabækur um
Toddu og Geira glókoll og þrjú leikrit. Þá
þýddi hún nokkrar bækur.
Margrét fékkst við kennslu í áratugi og
var ritstjóri barnablaðsins Æskunnar frá
1928 til 1942, en undir hennar stjórn varð
það útbreiddasta barnablaðið hér á landi.
Þegar Margrét var orðin 66 ára festi hún
ráð sitt og giftist Magnúsi Péturssyni kenn-
ara. „Annars höfum við þekkst í mörg ár,
vorum saman í kaupavinnu sem ungt fólk,“
sagði hún í viðtali við Vísi nokkrum árum eft-
ir giftinguna.
Fyrir ljóðelsk börn
Fyrsta ljóðabók Margrétar, Við fjöll og sæ,
kom út síðla árs 1933. Þá sagði Alþýðublaðið
að Margrét væri einkum þekkt fyrir „barna-
kvæði sem þegar eru orðin kunn og hvar-
vetna sungin“ og sagt að sum þeirra væru
„með þeim ágætum að þau munu lifa margar
kynslóðir“. Í blaðinu var látin í ljós sú ósk að
Margrét mundi halda áfram á sömu braut því
að „börnin verða aldrei ljóðelskir menn ef
þau læra ekki í æsku að hafa yndi af góðum
ljóðum, sem kveðin eru til þeirra og fyrir
þau“.
Meðal þekktra barnakvæða Margrétar er
Krakkar út kátir hoppa.
Hlý og geðþekk ljóð
Síðasta ljóðabók Margrétar, Ný ljóð, kom
út árið 1970. Barnablaðið Æskan, sem Mar-
grét hafði tengst sterkum böndum, gaf bók-
ina út. Hún var í litlu broti, 72 síður, en ljóð-
in voru sextíu. Ísland er land þitt var
næstfremst í bókinni. Margrét sagði í for-
málsorðum að flest ljóðin hefðu verið ort eft-
ir að síðasta bók hennar, Í vökulok, kom út
sex árum áður.
Síðan sagði Margrét: „Þá eru í kverinu
þrjú kvæði sem eru frá eldri tímum og eitt
þeirra, kvæðið Ísland er land þitt, hefur birst
áður í dagblaði. Bið ég svo lesendur vel að
njóta, þá sem ennþá kunna að hafa einhverja
ánægju af alþýðlegum, rímuðum, einföldum
vísum og kvæðum.“
Richard Beck rithöfundur birti ritdóm um
Ný ljóð í Tímanum. Hann sagði að ljóðin
væru hlý og geðþekk, bundin stuðlum og
rími. Um Ísland er land þitt sagði Richard að
það væri „tilfinningarík lofgerð til ættjarð-
arinnar fögru og kæru og eggjan til sona
hennar og dætra um trúnað við hana í lífi og
starfi“.
Eiríkur Sigurðsson skólastjóri sagði í
barnablaðinu Vorinu: „Þessi ljóð bera sama
blæ og fyrri ljóð hennar – þau eru fögur og
hlýleg.“
Sálmaskáld
Margrét lést 9. desember 1971, rúmu ári
eftir að síðasta ljóðabókin kom út. Í minning-
argrein í Morgunblaðinu sagði Ingimar H.
Jóhannesson kennari: „Það er löngu viður-
kennt að Margrét var gáfuð og vel menntuð
kona sem lét öll menningarmál til sín taka,
kvaddi sér hljóðs með þeirri djörfung að
hugsandi menn veittu máli hennar jafnan eft-
irtekt. Margrét ritaði fallegt mál og hafði
næman skilning á eðli og blæbrigðum ís-
lenskrar tungu. Stíll hennar er léttur og
skemmtilegur. Það andar hlýju frá öllu sem
hún hefur látið frá sér fara.“
Þess má geta að í Sálmabók íslensku kirkj-
unnar eru tveir sálmar eftir Margréti, annar
frumsaminn (Þótt kveðji vinur einn og einn),
hinn þýddur (Lát mig starfa, lát mig vaka). Á
sínum tíma var hún eina þálifandi konan sem
átti sálma í bókinni.
Tuttugu ára plata
Haustið 1982 gaf Geimsteinn út hljómplötu
með tíu lögum eftir Magnús Þór Sigmunds-
son tónlistarmann við ljóð Margrétar Jóns-
dóttur úr bókinni Ný ljóð. Platan nefndist
Draumur aldamótabarnsins, eftir einu ljóð-
inu. Titillag plötunnar var Ísland er land þitt,
flutt af Pálma Gunnarssyni og Magnúsi Þór.
Árni Johnsen blaðamaður skrifaði dóm um
plötuna í Morgunblaðið og sagði að hún væri
eins konar vítamín fyrir íslenska sál. „Málið
snýst um Ísland.“
Andrea Jónsdóttir útvarpskona sagði í
dómi í Þjóðviljanum að lögin væru þrælgóð
og platan brú milli kynslóða. Henni fannst
Ísland er land þitt jaðra við þjóðrembu og
vildi benda kórstjórnendum á það fyrir sína
menn.
Platan seldist upp og var endurútgefin
sumarið eftir í samvinnu við Ungmennafélag
Íslands og fleiri samtök. Einstök lög af plöt-
unni hafa komið út á ný. Ísland er land þitt
er meðal annars þekkt í flutningi Egils Ólafs-
sonar og Bubba Morthens og það er til á
plötum með Sinfóníuhljómsveit Íslands og
Karlakórnum Fóstbræðrum.
Fyrir nokkrum árum voru háværar raddir
um að taka Ísland er land þitt upp sem nýjan
þjóðsöng Íslendinga, að minnsta kosti til
hversdagsnota. Umræðan fjaraði út en lagið
hefur haldið vinsældum sínum.
Breyttist í tónmyndir
Magnús Þór Sigmundsson tónlistarmaður,
sem fæddur er 1948, hefur sagt frá því að
þegar hann dvaldi um skeið á Englandi hafi
hugurinn stundum leitað heim. Þá gluggaði
Magnús í ljóðabækur sem hann hafði með-
ferðis, meðal annars Ný ljóð Margrétar Jóns-
dóttur, en honum var gefin sú bók árið 1978.
Þegar Magnús kom heim á ný leitaði bókin
á hugann á sérstökum augnablikum „og
breyttist í tónmyndir sem ég lagði á minnið“,
eins og hann orðaði það í viðtali við Morg-
unblaðið. „Ég var rúmt ár að semja lögin,“
sagði hann í samtali við Æskuna vorið eftir
að platan kom út. „Því oftar sem ég las ljóðin
því betur skildi ég þau. Margrét Jónsdóttir
var sannarlega á undan sinni samtíð. Hún
var heimspekingur! Ljóð hennar einkennast
af bjartsýni, von og trú.“
Í samtali við Æskuna árið 1989 sagði
Magnús Þór að ljóð Margrétar hefðu gripið
sig sterku taki, sérstaklega Ísland er land
þitt. „Það var eitthvað hljómþýtt við það sem
gerði mér létt að semja lag sem mér fannst
hæfa því.“ Magnús sagði síðan: „Kvæði henn-
ar lýsir kenndum sem hrærast í brjóstum
allra góðra manna. Þessum kenndum lýsir
hún á einlægan og opinskáan hátt. Boðskap-
urinn er skýr: Hann er þakklæti, tryggð við
föðurlandið og von um bjarta framtíð.“
„Það tók lagið tvö ár að ná eyrum fólks.
Síðan hefur það notið ótrúlegra vinsælda,“
sagði höfundur lagsins Ísland er land þitt.
Íslensk þjóð og tunga
Þegar Margrét lét af störfum sem ritstjóri
Æskunnar lýsti hún afstöðu sinni til landsins
á svipaðan hátt og í ljóðinu þekkta: „Fylkið
ykkur jafnan undir merki þeirra er vilja
vernda og efla íslenskt þjóðerni og íslenska
tungu og reynið ávallt að fylgja málstað
þeirra sem berjast fyrir því sem er rétt, gott
og fagurt.“
ÍSLAND ER
LAND ÞITT
Ljóðið þekkta á blaðsíðu tvö í Morgunblaðinu fimmtudaginn 17. júní 1954.
Það var í þjóðhátíðarblaði Morgunblaðsins árið
1954 sem Ísland er land þitt kom fyrst fyrir sjónir al-
mennings. JÓNAS RAGNARSSON kynnti sér sögu
ljóðsins og lagsins, sem gefið var út fyrir 20 árum.
Margrét Jónsdóttir skáldkona var fædd að
Árbæ í Holtum í Rangárvallasýslu árið 1893
og var 78 ára þegar hún lést. Hún var sextug
þegar Ísland er land þitt birtist fyrst á prenti.
Magnús Þór Sigmundsson úr Keflavík var rúm-
lega þrítugur þegar hann samdi lög við ljóð úr
síðustu bók Margrétar Jónsdóttur.
Höfundur hefur tekið saman efni í Daga Íslands og
fleiri bækur.