Tíminn Sunnudagsblað - 02.09.1962, Qupperneq 4

JKK! ER VERT AÐ FLANA
XI,
Það olli ekki neinum fögnuði, er
það spurðist, að danska stjórnin hefði
á ný veitt Eðvarð Ehlers ríflegan far-
areyri til rannsókna og ferðalaga á
íslandi. Sum blöðin létu ótvírætt að
því liggja, að erindi hans myndi helzt
að viða að sér nýjum sögum um óþrifn
að íslendinga, og það skein í gegn,
að þau kysu frekar, að íslendingar
sætu að holdsveiki sinni í friði, ef
það fylgdi rannsókninni, að sagðar
væru héðan Ijótar sögur í útlöndum.
Blaðið Stefnir á Akureyri skar sig
þó úr, því að-það hrósar Dönum fyr-
ir fjárveitinguna: „Er það stórlega
vel gert oss til handa“.
Ehlers var sízt af öllu smásmugu-
legur. Hann kveinkaði sér ekki við
að fara á ný til íslands, þótt þar væru
veður válynd. Að sönnu gramdist hon-
um, að Guðlaugur sýslumaður Guð-
mundsson hafði fengið að koma því
á framfæri í ísafold, að hann væri
ekki starfi sínu vaxinn, en að öðru
leyti tók hann létt á öllu.
Hann kom til landsins um miðbik
sumars 1895 og hafði að þessu sinni
með sér frítt föruneyti — dr. Gross-
mann, augnlækni frá Liverpool, dr.
med. Cahnheim frá Dresden og dr.
Eichmúller frá París. Höfðu tveir
þessara manna komið til íslands áður,
svo að þeir voru ekki með öllu ókunn-
ugir landshögum, frekar en Ehlers
sjálfur.
Þeir læknarnir höfðu mikinn far-
arbúnað — mörg tjöld, hermanna-
bedda, samanbrotinn bát og ,sírcnu-
flautur, sem nota átti til þess að
þeyta í þoku á fjallvegum, ef einhver
yrði viðskila við lestina og færi af-
vega. Var það ætlun þeirra að gefa
sér nokkurn tíma til þess að skoða
staði, er þá fýsti að sjá, og hafði Eng-
lendingurinn einkum mikinn hug á
jarðfræðilegum athugnnum.
En Ehlers kom ekki aðeins vel
búinn til iangra ferðalaga. Hann kom
einnig með nýjar hugmyndir. Hann
stakk upp á því, að íslendingar færðu
sér í nyt sívaxandi áráttu frímerkja-
safnara og öfluðu á þann veg fjár
til byggingar sjúicrahúss handa holds-
veiku fólki. Hann skrifaði grein um
þessa hugmynd sína í ísafold. Lagði
hann tii, að prentuð yrðu ný frímerki,
sem aðeins væru í gildi stuttan tíma,
nokkra mánuði eða kannski eitt ár,
og taldi hann, að með þessum hætti
mætti draga saman verulega fjárhæð,
ef vel væri á haldið um sölu frímerkj-
anna.
Hann kom einnig til landsins með
myndir af holdsveiku fólki, er hann
lét hafa til sýnis í Landsbókasafninu
í þvi skyni að glæða skilning bæjar-
búa á því, við hvílíkan voða var að
glíma.
Þeir félagar héldu af stað úr
Reykjavík upp úr miðjum júlímánuði,
með þrjátiu og sex hesta og lögðu
leið sina austur yfir Hellisheiði og
síðan austur sveitir allt að Jökulsá á
Sólheimasandi., Þeim félögum var
sæmilega tekið, þar sem þeir fóru
um, en nokkuð kenndi þó Ehlers
meiri fáleika en sumarið áður. Hann
leitaði holdsveikisjúklinga sem fyrr,
en nú bar mjög á því, að þeir leit-
uðust við að dylja sig. Olli því hvort
tveggja, ótti við óyndislegar lýsingar
á heimilum þeirra og vitundin um
það, að Ehlers stefndi að því að ein-
angra þá. Samt komu enn nokkrir
holdsveikisjúklingar í leitirnar á
Suðurlandi. Aftur á móti vildu marg-
ir, sem annarra meina kenndu,
þiggja ráð og hjálp af þeim félögum,
og sat fólk ekki sízt um að ná fundi
augnlæknisins.
í fjölbýli streymdu sums staðar tug-
ir augnsjúklinga til hans og veitti
hann þeim öllum einhverja úrlausn,
án þess að taka fé fyrir.
Á vesturleiðinni fengu þeir dug-
legan mann, Kristófer Jónsson í Vind-
ási, til þess að fylgja sér inn að Hrafn
tinnuhrauni. Ætluðu þeir síðan norð
ur Kjöl, en hurfu frá því ráði. Héldu
þeir úr Biskupstungum sunnan Skjald
breiðar vestur á Kaldadal og að Kalm
anstungu, en gerðu í leiðinni mis-
heppnaða tilraun til þess að ganga
Geitlandsjökul og komast í Þóris-
dal. Frá Kalmarstungu fóru þeir
norður Grímstunguheiði í Vatnsdal
og síðan sem leið lá til Eyjafjarðar.
Kom Ehlers við hér og þar á bæjum
og spurði fólk eftir holdsveiki. Bar
það þá eitt sinn til, er hann gerði sér
slíkt til erindis á bæ í Öxnadal eða
Norðurárdal í Skagafirði, að óttasvip-
ur kom á fólkið, þegar hann bar fram
spurningu sína, og einhver hrópaði:
„Drottinn minn! Er sá sjúkdómur
líka kominn til landsins?“
Þótti honum ófróðlega svarað og
óvenjulega, því að honum hafði að
jafnaði reynzt íslendingar vera allvel
að sér um margt.
í Eyjafirði beið Ehlers mikið starf,
og þar var honum hlýlegar tekið en
annars staðar þetta sumar. Hann heim
sótti sjúklinga þá, sem hann hafði
fundið þar árið áður, og leitaði nýrra
sjúklinga. í Hörgárdal fékk hann
fregnir, sem honum blöskraði. Þar
hafði hann hið fyrra sumar skoðað
stúlku, með stór holdsveikisár í and-
liti og vota og vessandi hnúta á vör-
um og hálsi, ósjálfbjarga niðursetn-
ing. Þessi kröm stúlkunnar hafði þó
ekki staðið í vegi fyrir því, að heil-
brigður vinnumaður þar á bænum
gerði henni barn, og var það nú í
heiminn fætt. Jóhann, Nider, sem hélt,
að guð léti ógiftar konur verða holds-
veikar til þess að vernda skírlífi
þeirra i þessum heimi girnda og freist
inga, hefði áreiðanlega undrazt makt
djöfulsins í Hörgárdalnum.
Þegar út í Svarfaðardal kom, tók
séra Kristján Eldjárn á Tjörn hann
mjög upp á sína arma. Reið hann
með honum um sóknir sínar á þá
bæi alla, þar sem nokkur líkindi voru
til, að holdsveiki leyndist. Þar gerðist
það þá á bæ einum, þar sem lækn-
irinn var að skoða mjög illa farir.n
sjúkling, að afbæjarkona kom til þess
að leita ráða við lasleika, er þjáði
hana. Gekk hún á röðina, þegar hún
kom inn í baðstofuna, og heilsaði öll-
um með kossi nema séra Kristjáni og
Ehlers. Hoidsveikisjúklinguxinn var
með opin sár á andliti, en það haml-
aði því ekki, að hún kyssti hann
beint á munninn eins og aðra.
Ehlers var að skrifa lýsingu á á-
standi sjúklingsins, þegar konan
snaraðist inn. Honum varð svo bylt
við, þegar hann sá atferli hennar, að
hann missti blýantinn. Þegar hann
átaldi hana fyrir ábyrgðarlaust at-
hæfi, reigði hún sig og kvaðst ekki
vera hrædd. „Gegn heimsku og
þrjózku berst Eskúlap vonlausri bar-
áttu“, skrifaði hinn danski læknir
um þetta atvik.
Þessu næst brá hann sér út í Ól-
afsfjörð. Kom þar meðal annars að
Ósbrekkukoti, þar sem liann kvaðst
hafa séð mesta örbirgð á holdsveiki-
heimili á öllu Norðurlandi.
Allmargir nýir holdsveikisjúkling-
ar komu í leitirnar á þessum slóðum.
Höfðu sumir þeirra ekki fyrr vitað,
að þeir voru sjúkir orðnir. Eru næsta
BARÁTTAN FYRIR HOLDSVEIKI-
VÖRNUM Á ÍSLANDI - LOKAGREIN
628
TÍMINN
SUNNUDAGSBLAB