Tíminn Sunnudagsblað - 07.08.1966, Page 8

um stöðum, til þess að unnt sé að
draga víðtækar ályktanir. En úr
komumagn og snjóalög hafa vit
anlega sitt að segja í sambandi við
jarðargróða allan.
Þá er að geta jökla í sambandi
við þessa loftslagsbreytingu. Jökla-
rannsóknir hófust ekki að gagni
hér á landi fyrr en um 1930, en
nokkru fyrr taka skriðjöklar almennt
mjög að hopa hérlendis, og hefur
sú breyting víða numið þetta einum
eða tveimur kílómetrum. Við það
hafa orðið stórvægilegar breytingar
á staðháttum við jökuljaðra. Nú er
jökullón þar, sem Breiðamerkurjök
ull var áður, og átti jökullinn þá
aðeins tvær rastir ófarnar til sjávar.
Skriðufell við Hvítárvatn var áður
lukt jökli, og borgarís var á vatn-
inu, en nú er aðeins eft-
ir mjó jökultunga öðrum
megin við fellið. Og nú er
Breiðá, jörð Kára Sölmundarsonar,
að koma undan jökli. Þá hafa jöklar
þynnzt, og ýmsir hinir smærri til
stórra muna. Má þar nefna Glámu á
Vestfjörðum, Ok og Torfajökul.
Gláma var til skamms tíma sýnd sem
víðáttumikill jökull á kortum, en nú
eru aðeins eftir dreifðar hjarnfannir.
í þessu sambandi er athyglisverð sú
staðreynd, sem dr. Sigurður Þórar-
insson hefur bent á, að hvorki Gláma
né Ok bera jökulheiti. Mætti ætla
af því, að þar hafi ekki legið jök-
ull á þjóðveldistímanum.
En þótt skerðist um skriðjökla
og smájökla, er hinum miklu jökul-
bungum lítil hætta búin, þótt senni-
tega þynnist þær • eitthvað. Hinir
helztu jöklar eru geysiþykk-
ir, Vatnajökull er til að
mynda 600—800 m á þykkt
og Mýrdalsjökull litlu þynnri, og hefj
ast jöklarnir þannig hátt upp yfir
snælínu eða hjarnmörk, þótt fjall-
lendið undir þeim sé neðan þeirra.
Hásléttan undir Vatnajökli er óvíða
meira en 800 m yfir sjávarmáli, en
snælína á sunnanverðum jöklinum
liggur um það bil 1100 metra hæð
og enn hærra að norðanverðu, svo að
tæki jökullinn skyndilega af, yrði
hann ekki aftur til í núverandi
mynd. Líka sögu er að segja um aðra
stórjökla okkar. Kuldar á liðnum öld
um hafa ekki einungis myndað þá,
heldur tryggja einnig viðhald þeirra
um ófyrirsjáanlega framtíð.
Allar nytjar lands eru mjög háð
ar loftslaginu. Það er til að mynda
talið til merkis um heimskautalofts
lag á einhverjum stað, ef meðalhiti
hins hlýjasta mánaðar nær ekki 10
stigum, og lendur, sem svo er ástatt
um, vilja sumir telja til öræfa. Barr
skógar vaxa naumast þar, sem meðal
hiti Wýjasta ihánaðar — júlímánað-
ar á áorðurhýeii jarðar — nær ekki
10 sti^um, ræktyn ýmissa nytja
jurtá getui verið undir því kom
in, hvort júlíhitinn er einu stigi hærri
eða lægri.
Nú er júlíhiti á íslandi mjög ná-
lægt þessum mörkum, og er því
ekki úr vegi að gefa nokkurn
gaum að þessu efni. Er hér stuðzt
við þær greinar, sem Páll Bergþórs-
son hefur ritað í tímaritið Veðrið,
Páll dregur kort af íslandi og skygg
ir það á þrennan hátt til þess að sýna
þrjú hitastigsbil, sem svo mætti
kalla: 10—12°, 8—10° og undir 8°.
Reynist honum fyrsta svæðið ná yfir
um það bil fjórðung landsins, og ligg
ur það einkum um Suðurland, undir
lendi í Borgarfirði og innsveitir norð
anlands og austan. Miðflokkurinn
nær yfir rösklega þriðjung landsins,
og teljast mörg byggð ból til hans,
svo og víðáttumikil afréttarlönd, svo
að ekki þarf júlíhitinn að. ná 10 stig
um, til þess að land geti talizt byggi
legt. En möguleikar til búskapar fara
versnandi með hverju broti úr stigi,
sem neðar dregur, og í ljós kemur,
að þau svæði eru yfirleitt gróðurvana
þar sem júlíhiti er undir 8 stigum
en þar er raunar mestmegnis um að
ræða jökla og fjalllendi.
Eitt er það mál, sem mjög kemur
við þessa sögu, en það er möguleikar
til kornyrkju á íslandi. Páll Bergþórs
son hefur gert ýtarlega athugun á
sambandi veðurfars og byggræktun-
arskilyrða, en bygg er harðgerust
korntegund og sú, sem bezt hentar
til ræktar hér á landi. Til grundvallar
útreikningum á möguleikum til korn-
yrkju er lagt hugtakið hitamagn, en
það er summan af hitastigum hvers
sólarhrings frá sáningu til uppskeru.
Nú koma þrjú fyrstu stigin yfir frost
mark að litlu haldi, og eru þau dreg-
in frá, og fæst þá svonefnt nýtilegt
hitamagn, og mun réttast að miða
útreikninga á þroskalíkum korns við
það. En ekki þarf hið sama nýtilega
hitamagn á öllum stöðum. Hitaþörfin
er meiri, þar sem vætusamt er, og
eins tekur bygg því fyrr þroska, því
lengri sem sólargangur er, og er
þetta hinum norðlægari byggðum í
hag.
Á þessum forsendum reiknar Páll
út þroskalíkur byggs — en þá er
yfirleitt átt við gulþroskun —
fyrir tvö tímabil, 1873—1922 og 1931
—1960. Hið fyrrnefnda er mun kald
ara, eins og áður greinir, trúlega
álíka hlýtt og verið hefur um aila
Litlu ísöld. Páll reiknar út hundraðs
hluta sumra, sem bygg hefði náð
þroska á hverjum stað, en byggrækt
getur ekki tglizt vænleg nema sá
hundraðshluti nái sextíu. Á öllum
stöðum reynast þroskalíkur byggs
meiri á seinna tímabilinu. Á fyrra
tímabilinu eru þær mestar í Reykja
vík og Elliðaárstöð, 65%, og eru þaS
einu stöðvarnar af 48, þar sem
þroskalíkurnar ná 60%. Sámsstaðir
1 Fljótshlíð eru til að mynda aðeins
með 45%. Á seinna tímabilinu hefur
hips vegar mjög færzt til betra
horfs, og er auðsætt, að loftlagsbreyt
ing sú, sem hér hefur orðið hina síð
ustu áratugi, hefur gert kornyrkju á
fslandi mögulega, og hefur sumar-
hitinn þó hækkað tiltölulega lítið.
Reykjavík og nágrenni er enn efst á
blaði á seinna tímabilinu með um
og yfir 90%. Hundraðshluti þroska-
sumra byggs á Sáhisstöðum á seinna
tímabilinu er 85, og alls er nú 21
stöð yfir 60%. Utan Suðurlands eru
það Hvanneyri, Fossar í Andakíl,
Arnarstapi á Snæfellsnesi, - Stykkis
hólmur, Reykhólar, Lambavatn á
Rauðasandi, Suðureyri í Súganda-
firði, Akureyri, Hallormsstaður og
Skriðuklaustur.
Unnt er að bera þessa töflu saman
við reynsluna á tveimur stöðum,
Sámsstöðum og Akureyri. Virð
ist fást allgott samræmi. Af öllu er
ljóst, að skammt er milli feigs og
ófeigs í þessum efnum, og telur Páll,
að tilfærstsla á meðalhita sumarsins
um 0.2° C geti breytt þroskalíkum
byggs um 10%. Er af þessu ljóst, hve
hve hinar smávægilegustu lofts-
lagsbreytingar eru afdrifaríkar
fyrir allan gróður, því að vaxtarskil
yrði allra jurta eru þessu mjög háð.
Sjávarhiti er að talsverðu leyti háð
ur lofthita, og fiskigengd getur í
ýmsu mótazt af sjávarhita. Lítið var
vitað um þetta efni til skamms tíma,
og enn er þar margt á huldu, en
nefna má þetta til dæmis um það,
hve loftslagsbreytingar koma víða
við.
Hvað ber svo framtíðin i skauti
sínu? Fer áfram hlýnandi, eða er
kuldaskeið á næstu grösum? Það
veit víst enginn með vísindum. En
ekki er annað sýnna en loftslag og
loftslagsbreytingar muni framvegis
hafa víðtæk áhrif á sögu íslands og
heill þjóðarinnar, svo sem verið hef
ur.
Heimildir:
Náttúra íslands. Ágrip af jarðfræði
eftir Guðmund G. Bárðarson. Vitn-
isburður frjógreiningar um gróður,
veðurfar og landnám á íslandi eftir
Þorleif Einarsson. Um loftin blá eftir
.Pál Bergþórsson. Vatnajökull eftir
Jón Eyþórsson. Tímaritið Veðrið,
einkum greinar Páls Bergþórssonar
Júlíhitinn á íslandi í 1. hefti 7. ár-
gangs og Þroskalíkur byggs á íslandi
í 2. hefti 10. árgangs.
-x
656
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ