Tíminn Sunnudagsblað - 08.09.1968, Síða 21

Einfaldasta skýringin er, aS dýr
in hafi eittíhvað, sem kalla má
sjötta skilningarvitið og skynji því
pað, sem í aðsigi er. En sennileg
er hún ekíki. Mörg dýr hafa öðl-
azt heyrn, þefnæmi, ti'lfinningu og
tíma- og áttaskynjun, sem er miklu
fuHkomnari en hjá nokkrum
manni. Dýrin gætu orðið vör við
ofurveikar hræringar eða titrinrg,
sem kunna að fara á undan jarð-
skjálftum, snjóflóðum og skriðu-
föllum. Hundar, kettir og hestar
heyra sérstaklega vel. Mannleg
eyru greina þrjátíu til tuttugu þús-
und sveiflur á sekúndu, en þessi
dýr heyra hljóð, þótt sveiflutíðn-
in sé hundrað og tuttugu þúsund
á sekúndu. Þess vegna getur kött-
ur fundið mús í hálmi með ávís-
un heyrnarinnar einnar, þótt há-
vaðasamar þreskivélar séu í gangi
rétt hjá henni. Varðhundur' þekk-
ir fótatak húsbónda síns, þótt hann
gangd eftir götunni í hundrað
manna flökki. Fótatakið er hon-
um jafn opin bók sem fingraför
manna eru sérfræðingi í þeim efn-
um.
Þessi frábæru skynfæri nægja
þó ekki ein til þess að dýr viti á
sig náttúruhamarir. Að minnsta
kosti hundrað þúsund sinnum á
ári hverju verða einhverjar hrær-
ingar 1 jarðskorpunni, en ekki
nema hundrað þeirra er upphaf
Jarðskjálfta, sem tjón hlýzt af.
Yilli sérhver hræring óró meðal
dýranna, myndi þess oft gæta. En
þau virðast með einhverjum hætti
greina á milli þess, sem boðar
háska, og hins, sem meinlaust er.
í Valdivía-háskólanum í Chile
hefur alllengi verið dregið saman
öl vitneskja um hátterni dýra af
þessu tagi, og árið 1963 byrjaði
Menntingarstofnun S.Þ. einnig svip
aðar rannsóknir. Þessar rannsókn-
ir sýna, að hestar byrja yfirleitt
að titra og hneggja fimm sekúnd-
um áður en jarðskjálfti ríður yf-
ir, fasanar taka að flögra um og
gefa frá sér hljóð tíu sekúndum
áður, og hundar ýlfra og væia
aumkunarlega mörgum minútum
áður en hræringar heíjast. Sauðfé
virðist aftur á móti éinskis verða
áskynja fyrirfram. Hræringum,
sem reynast smávægilegar, gefa
" dýrin engan gaum nema þvi að-
eins, að þau hafi áður lent í mikl-
um jarðskjálfta.
Japanski háskólakennarinn Haj-
así, starfsmaður skógvisindastofn-
unar ríkisins, spáði því eftir jarð-
Vfða f jarðskálftalöndum fara bændur að búast við öllu illu, þegar siöng.
urnar lesta slg út úr skúmaskofum sínum.
skjálftana, sem mestum usla olu
í Tokíó og Jókóhama árið 1923, að
villt dýr myndu forðast skógana á
jarðskjálftasvæðinu næstu árin.
Spá hans reyndist rétt. Dýrin hurfu
úr skógunum, og þó, að dýr væru
flutt þangað þúsundum saman,
struku þau jafnharðan burt. Það
var ekki fyrr en komið var með
héra, akurhænsn og rádýr frá Norð
urálfu, að dýr tolldu á þeim svæð-
um, sem harðast höfðu orðið úti.
Það var eins og 1)6531 útlendu dýr
hefðu ekki öðlazt þá vitneskju, sem
innlendu stofnarnir höfðu tileink-
áð sér um ógnir þessara svæða.
En gátan sjálf er óráðin, þrátt
fyrir þessa og þvflíka þekkingar-
moOa. Og ekki verður hún auð-
ráðnari við það, að svo virðist jafn
vel stundum, sem dýrin óri fyrir
skógarbrunum, feliihyljum, loftá-
rásum og öðrum fleiri ógnum, er
ekki gera boð á undan sér.
26. júl 1932 tók mergð kálfiðr-
ilda sig allt í einu upp á strönd-
inni við Travemunde í Þýzkalandi
og flaug inn í land. Sveimurinn
var svo mikill, að hann minnti á
reykjarmökk eða þokuslæðing. Fá-
um stundum síðar skall á fágætt
fárviðrd, sem feykti burt sumarbú-
stöðum og fieiri húsum á Eystra-
saltsströndinni, og við Femmern
hvolfdi þá skólaskipinu Nióbe og
sextíu og níu menn druknuðu.
I Osló átti fyrir nokkrum árum
að hefja herför mikla gegn rottu-
piágu, sem herjaði borgina. Þessi
herför var vandlega skipulögð, og
meindýraeyðar borgarinnar áttu
að nota fimmtán lestir af rottu-
eitri. En það var engu líkara en
dularfullur stjórnandi hefði skip-
að hinum ferfætta innrásarher að
láta undan síga í tíma. Herför mein,
dýraeyðanna bar þann árangur ein
an, að nokkur hundruð rottur fund
ust dauðar, en gizkað var á, að um,
sex hundruð þúsun I hefðu horfið
með öðrnm hætti.
Það er þjóðtrú, eða kannski öllu
heldur sjómannatrú, að rottur flýi
sökkvandi skip. En óvefengjanleg
dæmi eru um þáð, að rottur hafa
sézt hlaupa í land af skipi, sem
var í þann veginn að fara af stað
í síðustu för sína. Hitt getur svo...
verið, að sdíkt gerist oftar, en þá'
sé því ekki á loft haldið.
En hvað um það — svo mörg
eru dæmin um einkennilega hegð-
un dýra, þegar geigvænlegir at-
burðir eru í aðsigi, að líklegt verð-
ur að telja, að einhver sameigin-
leg rök stjórni slíku. En við vit-
um ekki öl'lu meira um þau rök
en forfeður okkar, sem héldu við-
brögð dýranna vera vfsbendingu
yfimátúrlegra máttarvalda.
IVIeð sjó fram -
Framhald af 680. siðu.
mili Leirár og Laxár mun seni- ■
lega vera sá staður, sem höfundur
Harðarsögu hafði í huga, þeg-
ar hann taOaði um að bændur hafi >
stefnt saman þingi á Leiðvelli við '
Laxá hjá Grunnafirði.
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
693