NT - 27.08.1984, Qupperneq 12

Mánudagur 27. ágúst 1984 12
■ „...Samkvæmt því sem áöur segir hlýtur aö eiga að skilja þetta síðasta þannig að afurðasölukaupfélögin afhendi gróðann, sem
þau eiga að hafa af sláturhúsunum, ásamt rekstrar- og afurðalánunum, beint til KEA á Akureyri og til Miklagarðs sf. í Reykjavík.
Af slíkum greiðslum hef ég hins vegar aldrei heyrt og verð því að biðja um nánari skýringar...“
- eftir dr. Eystein Sigurðsson, ritstjóra
■ Ný fyrr í sumar komu þrjár
greinar í Dagblaðinu-Vísi eftir
Hannes H. Gissurarson cand.
mag. Þessar greinar birtusí
dagana 13. og 21. júní, og 4.
júlí. Þatr vöktu áhuga minn,
því að í þeim var fjallað um
efni sem standa mér nærri.
Nánar tiltekið var þar tekist á
við málefni samvinnuhreyfing-
arinnar á íslandi, en fyrir hana
hef ég starfað um allmörg ár.
Mér brá óneitanlega þegar
ég las fyrstu greinina. Þar var
frá því skýrt að Samband ísl.
samvinnufélaga væri auðfélag
sem léki sér með illa fengið fé,
og að það væri orðið að bákni
sem varpaði skugga yfir allt
atvinnulíf landsins. Höfundur
hefur síðan bersýnilega gengið
út frá því sem vísu að mönnum
myndi bregða við boðskapinn.
Hann hefur minnst frásagnar
fornrar bókar af því þegar
Njáll á Bergþórshvoli lét segja
sér þrisvar fréttina af því að
Þórður leysingjason hefði orð-
ið mannsbani. Hann hefur því
talið rétt að endurtaka þennan
boðskap sinn og segja þjóðinni
hann líka þrisvar.
Mikils virtur
fræðimaður
Þessar greinar skyldi maður
ætla að yrði að taka jdvarlega.
Eftir þeim fregnum, sem hing-
að heim hafa borist, er höf-
undurinn mikils virtur meðal
fræðimanna í sérgrein sinni í
einni mest metnu fræðastofnun
Bretaveldis, sjálfum Oxford-
háskóla. Eftir því sem marka
má af blaðaskrifum er hann
þar að auki orðinn einn af
helstu hugmyndafræðingum
stærsta stjórnmálaflokks
íslands. Hér er því síður en
svo nokkur meðaljón á ferð-
inni. Álit þessa höfundar á
samvinnuhreyfingunni hlýtur
að kalla á vandlega skoðun og
íhugun. í stuttu máli sýnist
mér að röksemdir hans fyrir
illu innræti samvinnuhreyfing-
arinnar, og þá væntanlega
•þeirra manna sem fyrir hann
starfa, megi draga saman í
þrjá þætti. Sjálfur vinn ég hjá
samvinnuhreyfingunni og
kemst þess vegna ekki hjá því
að taka til mín persónulega
minn skerf áf þessunt gróni-
leika. Mér leyfist því kannski
að fá aðeins að þvo af mér og
gera athugasemdir við þessi
þrjú atriði, hvert um sig.
Útreikningarnir
í fyrsta lagi notar höfundur
sem vitnisburð greinar sem
eðlisfræðingur hér í borg hefur
verið að skrifa í blöðin síðan í
fyrra. Þar hefur verið reynt að
sýna fram á með útreikningum
að íslensk sláturhús séu hinar
ískyggilegustu gróðastofnanir.
Þetta hafa verið flóknir út-
reikningar, og torskiljanlegir
öllum almenningi. Hins vegar
má vera um að kenna fáfræði
minni, en ekki hefur þó tekist
að sannfæra mig með þessum
skrifum um óheyrilegan dulinn
gróða af sláturhúsunum sem
fenginn sé með því að reikna
óeðlilegan sláturkostnað, og
þá vitaskuld á kostnað bænda
fyrst og fremst.
Ef ég má sækja samlíkingu í
aðra og mér nærtækari átt, þá
er svo sannast sagna að þessi
skrif minntu mig framar öðru
á fræga lýsingu Davíðs Stefáns-
sonar í skáldsögunni Sólon ís-
landus. Það er frásögnin af því
þegar Sölvi Helgason lenti í
keppninni við útlenda reikni-
meistarann í höllinni úti í
Kaupmannahöfn. Þar sigraði
Sölvi, eins og menn vita, eftir
grimmdarharða keppni, þar
sem keppinautur hans hafði
reiknað barn í danska stúlku,
Sölvi reiknað- það úr henni
aftur og hinn að því loknu
reiknað tvíbura í eina ítalska.
Þá sló Sölvi honum við með
því að reikna tvíbura í eina
afríkanska, og var annar svart-
ur en hinn hvítur.
Það er nefnilega þannig að
með stærðfræðikúnstum er
hægt að sýna fram á nánast
hvað sem er. Um slíkt höfum
við til dæmis næga vitnisburði
úr pólitíkinni. Ymsir stjórn-
málamenn okkar eru hreinir
snillingar í þessu.
Aðalatriðið hér er að væri
það rétt, að sláturhús séu þær
gróðastofnanir, sem þarna er
gefið í skyn, þá hlyti að verða
að vænta þess að í reikningum
kaupfélaganna kæmi fram af
þeim verulegur hagnaður.
Þessi hagnaður ætti þá að sjást
í reikningum þeirra. Svo er
skemmst af að segja að ég
kannast ekki við að hafa heyrt
um að kaupfélögin hafi þann
stórgróða, sem hér er gefið í
skyn, af þessum rekstri. Ef
þessi arður á að vera fyrir
hendi þá er því enn ósvarað
hvar hann komi fram. Þessum
ásökunum, sem raunverulega
fela það í sér að kaupfélög hafi
stórfé af bændum með röngum
kostnaðarreikningi, verður
því að vísa beina leið heim til
föðurhúsanna.
Og þarna er aukheldur að
því gætandi að kaupfélögin
eru lýðræðisleg félög, með
stjórnum, endurskoðendum
og aðalfundum. Eigum við
virkilega að trúa því að allir
þessir aðilar bregðist svo gjör-
samiega hlutverki sínu að þeir
láti það viðgangast að stór
hópur félagsmanna sé arð-
rændur á kostnað heildarinn-
ar? í rauninni er þessi spurning
fráleitari en svo að hún sé
svara verð. Ég held þess vegna
að höfundur greinanna þriggja
verði að finna sér sterkari rök-
semdir ef hann ætlar að sann-
færa okkur, sem næst
samvinnuhreyfingunni stönd-
um og eigum að heita þar
hnútum kunnugir, um að mál-
um hennar sé eins háttað og
hann lýsir.
67 ára gamalt
sónnunargagn
{ öðru lagi dregur höfundur
greinanna fram „sönnunar-
gagn“ fyrir því að Samband
ísl. samvinnufélaga sé orðið
að bákni sent varpi skugga yfir
allt atvinnulíf landsins. Þetta
„sönnunargagn" er frásögn,
sem hann fann í bók, af því að
bankastjóri, sem skipaður var
við Landsbankann árið 1917,
hafi tekið upp þá stefnu að
lána kaupfélögum til jafns við
kaupmenn og tryggja þannig
hvorum um sig af þessum sam-
keppnisaðilum rekstrarfjár-
magn til jafns við hinn.
Greinahöfundur er fræði-
maður, og því hlýtur hann að
vita að heimildir sínar verða
menn að vega og meta með
fyllstu gagnrýni og sam-
viskusemi. Hver einasti
maður, sem fæst við skrif á
opinberum vettvangi, verður
að sýna lesendum þá virðingu
að gæta þess að draga ekki
aðrar og meiri ályktanir af
heimildum sínum en þær í
raun og sannleika leyfa. Þetta
læra menn m.a. yfirleitt á
fyrsta ári í háskóla.
Og eigum við virkilega að
trúa því að höfundur grein-
anna ætlist til þess í fullri
alvöru að menn gleypi það
hrátt að eitt sextíu og sjö ára
gamalt dæmi, um að e.t.v. hafi
verið beitt pólitískum þrýstingi
til að jafna rétt tveggja sam-
keppnisforma til lánsfjár úr
helsta ríkisbanka landsins,
sanni það að nú í dag sé öll
samvinnuhreyfingin risi á
brauðfótum sem haldið sé uppi
með pólitískum stuðningi eins
stjórnmálaflokks? Framsetn-
ing hans er að vísu óskýr, en
þetta er það sem ég fæ greini-
legast út úr málflutningi hans í
títtnefndum greinum.
■ Dr. Eysteinn Sigurðsson,
ritstjóri.
Lánsfé til bænda
í þriðja lagi heldur höfundur
greinanna því fram að fyrirtæki
samvinnumanna standi í skjóli
ríkisins og í krafti þess hafi
runnið til þeirra stórar fjárupp-
hæðir, sem teknar séu frá
sparifjáreigendum, skattgreið-
endum og bændum. í þessu
sýnist höfundur vera að vitna
til blaðaumræðu sem varð hér
fyrr á árinu. Hún spratt upp af
því að rekstrar- og afurðalán,
sem veitt eru til að brúa bilið
frá því afurðir bænda falla til
og þangað til andvirði þeirra
skilar þér, eru greidd í gegnum
afurðasölufélögin. Um það var
deilt þarna hvort þessu ætti að
breyta, hefja greiðslur á þess-
um lánum beint til hvers bónda
um sig og láta valdboð stjórn-
valda ráða þar um. Það sem
skiptir meginmáli hér er að í
greinunum þremur verður ekki
betur séð en því sé blákalt
haldið fram að slík lán, sem
fara um hendur kaupfélag-
anna, skapi samvinnurekstrin-
um ótakmarkaðan aðgang að
gífurlegufjármagni. Þettafjár-
magn noti hann síðan, ásamt
gróðanum af sláturhúsunum,
til þess að greiða niður vöru-
verð í verslunum KEA á Akur-
eyri og í Miklagarði í Reykja-
vík, að því er höfundur segir
berum orðum. Samkvæmt því
sem áður segir hlýtur að eiga
að skilja þetta síðasta þannig
að afurðasölukaupfélögin af-
hendi gróðann, sem þau eiga
að hafa af siáturhúsunum,
ásamt rekstrar- og afurðalán-'
unum, beint til KEA á Akur-
eyri og til Miklagarðs sf. í
Reykjavík. Af slíkum
greiðslum hef ég hins vegar
aldrei heyrt og verð því að
biðja um nánari skýringar.
Máttur samtakanna
Hér er því að ýmsu að gæta.
Fyrst og fremst verður þó að
taka tillit til þess, að hverju
sem menn kunna að vilja halda
fram öðru, þá er það staðreynd
að bændur hafa sjálfir valið
þann kost að reka afurðasöiu
sína og verslun að yfirgnæfandi
meirihluta í eigin samvinnufé-
lögum. Þar stjórna þeir málum
sínum sjálfir og tryggja sér að
raunverulegt söluverð afurð-
anna skili sér heim aftur. Ef
misbrestur kynni að verða á
hefðu þeir alla möguleika til
að beita rétti sínum sem eig-
endur og láta leiðrétta málin.
Þetta er að flestra viti ástæða
þess að sláturhús og mjólkur-
bú hér á landi eru yfirleitt
rekin af samvinnufélögum en
ekki eínkaframtaksmönnum
eða kaupmönnum. Þar hafa
menn í framkvæmd tekið þann
ávinning, sem samtakamáttur-
inn veitir, fram yfir aðra val-
kosti.
Sömuleiðis má ekki gleyma
þeirri einföldu staðreynd að
það, sem hér verður að taka
mið af, er vilji bænda sjálfra.
Það er í samræmi við alla
þróun liðinna ára og starfs-
venjur kaupfélaganna að
bændur láti þau veita sér þá
þjónustu að taka þessi lán og
skila andvirðinu í reikninga